ఆంధ్రప్రదేశ్ గ్రామ స‌చివాల‌య > భార‌త రాజకీయ వ్య‌వ‌స్థ, పాల‌న: రాజ్యాంగ స‌మ‌స్య‌లు, 73/ 74 రాజ్యాంగ స‌వ‌ర‌ణ‌లు, ప్రభుత్వ విధానాలు, సంస్క‌ర‌ణ‌లు, ఆంధ్ర‌ప్ర‌దేశ్‌పై ప్రత్యేక దృష్టితో కేంద్ర-రాష్ట్ర సంబంధాలు
నగర, పట్టణ ప్రాంతాల్లో ప్రజలను పాలనలో భాగస్వాములు చేసే లక్ష్యంతో 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం చేశారు. ఇందులో ఏముంది? వార్డు, మున్సిపాలిటీ, నగర పంచాయతీ తదితర పదాలను ఏవిధంగా నిర్వచించారు? ఎన్నికల విధానం, అధ్యక్షుల ఎన్నిక, రిజర్వేషన్లు, పదవీ కాలాలు, అభ్యర్థుల అర్హతలు-అనర్హతల గురించి పోటీ పరీక్షార్థులు తగిన అవగాహన ఏర్పరచుకోవాలి.
పట్టణ ప్రాంతంలో నివసించే ప్రజలు తాము ఎన్నుకున్న ప్రతినిధుల ద్వారా తమను తాము పరిపాలించుకునే వ్యవస్థనే పట్టణ స్థానిక ప్రభుత్వాలు అంటారు. పి.వి.నరసింహారావు ప్రభుత్వం 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం (1992) ద్వారా పట్టణ ప్రభుత్వాలకు రాజ్యాంగ భద్రతను కల్పించింది. ఇది 1993 జూన్‌ 1 నుంచి అమల్లోకి వచ్చింది.
రాజ్యాంగంలో మార్పులు
74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ద్వారా రాజ్యాంగానికి ప్రధానంగా రెండు మార్పులు చేశారు. 1) రాజ్యాంగానికి 9(A)బత్శి అనే నూతన భాగాన్ని చేర్చి దానిలో ఆర్టికల్‌ 243(p) నుంచి 243(p)వరకు ఉన్న మొత్తం 18 రకాల ఆర్టికల్స్‌లో పట్టణ ప్రభుత్వాల విధివిధానాలను నిర్దేశించారు. 2) రాజ్యాంగానికి 12వ షెడ్యూల్‌ను చేర్చి దానిలో పట్టణ ప్రభుత్వాలకు బదిలీ చేయాల్సిన 18 రకాల అధికారాలు, విధులను పేర్కొన్నారు.
* ఆర్టికల్‌ 243(p)- పట్టణ ప్రభుత్వాల నిర్వచనాలు
జిల్లా: ఒక రాష్ట్రంలోని జిల్లా అని అర్థం.
మెట్రోపాలిటన్‌ ప్రాంతం: 10 లక్షలపైన జనాభా ఉన్న నగరం.
మున్సిపాలిటీ: ఆర్టికల్‌ 243(శీ) ప్రకారం ఏర్పాటైన పట్టణ స్థానిక సంస్థ.
మున్సిపల్‌ ఏరియా: గవర్నర్‌ నోటిఫై చేసిన మున్సిపాలిటీలోని ప్రాదేశిక ప్రాంతం.
వార్డు కమిటీ: ఆర్టికల్‌ 243(ళీ) ప్రకారం ఏర్పాటైన వార్డు కమిటీ.
జనాభా: చివరిసారిగా జనాభా లెక్కల సేకరణ జరిగి నోటిఫై అయిన సందర్భంలో నిర్ధారించిన జనాభా.
నగర పంచాయతీ: గ్రామీణ ప్రాంతం నుంచి పట్టణ ప్రాంతంగా వేగంగా అభివృద్ధి చెందే ప్రాంతాన్ని నగర పంచాయతీగా గుర్తిస్తారు. దీని జనాభా 20,000 నుంచి 40,000 వరకు ఉంటుంది.
మున్సిపల్‌ కౌన్సిల్‌: 40,000 నుంచి 3,00,000 వరకు జనాభా ఉన్న పట్టణాలను మున్సిపల్‌ కౌన్సిల్‌గా ఏర్పాటు చేస్తారు.
మున్సిపల్‌ కార్పొరేషన్‌: 3 లక్షల కంటే ఎక్కువ జనాభా ఉన్న నగరాలను మున్సిపల్‌ కార్పొరేషన్లుగా ఏర్పాటు చేస్తారు.
మెట్రో పాలిటన్‌ మహానగరం: 10 లక్షల కంటే ఎక్కువ జనాభా ఉన్న నగరాన్ని మెట్రో పాలిటన్‌ మహానగరంగా ఏర్పాటుచేస్తారు.
* ఆర్టికల్‌ 243(R) - సభ్యులు, అధ్యక్షుల ఎన్నిక విధానం
నగర పంచాయతీలోని వార్డు సభ్యులు, మున్సిపల్‌ కౌన్సిల్‌లోని వార్డు సభ్యులైన కౌన్సిలర్లు, మున్సిపల్‌ కార్పొరేషన్‌, మెట్రో పాలిటన్‌ మహా నగరాల్లోని డివిజన్‌ సభ్యులైన కార్పొరేటర్లను ఓటర్లు ప్రత్యక్షంగా రహస్య ఓటింగ్‌ పద్ధతిలో ఎన్నుకుంటారు. మున్సిపల్‌ కౌన్సిల్‌ ఛైర్మన్‌, మున్సిపల్‌ కార్పొరేషన్‌, మెట్రో పాలిటన్‌ మహానగర మేయర్ల ఎన్నిక పరోక్షంగా ఉంటుంది. నగర పంచాయతీ అధ్యక్షుడి ఎన్నికను ప్రత్యక్షంగా లేదా పరోక్షంగా నిర్వహించవచ్చు. ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాల్లో నగర పంచాయతీ అధ్యక్షుడి ఎన్నిక పరోక్ష పద్ధతిలో జరుగుతుంది. లోక్‌సభ, శాసనసభ సభ్యులు తాము ప్రాతినిధ్యం వహించే నియోజక వర్గాల పరిధిలోని పట్టణ, నగర పాలక సంస్థల్లో ఎక్స్‌అఫీషియో సభ్యులుగా కొనసాగుతారు. పట్టణ, నగర పాలక సంస్థల్లో ఓటరుగా నమోదైన రాజ్యసభ, శాసనమండలి సభ్యులు ఆయా సంస్థల్లో ఎక్స్‌అఫీషియో సభ్యులుగా ఉంటారు.
ఎక్స్‌అఫీషియో సభ్యులకు పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లో ఓటుహక్కు కల్పించే అంశంపై రాష్ట్ర ప్రభుత్వం చట్టం చేయవచ్చు. 2009లో ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం జారీచేసిన ఆదేశం ప్రకారం ఎక్స్‌అఫీషియో సభ్యులకు పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లో ఓటు హక్కు కల్పించారు.
* ఆర్టికల్‌ 243(S)- వార్డులు, వార్డు కమిటీల ఏర్పాటు
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థలను పరిపాలనా సౌలభ్యం కోసం కొన్ని వార్డులు లేదా డివిజన్లుగా విభజిస్తారు. 3 లక్షల కంటే ఎక్కువ జనాభా ఉన్న మున్సిపల్‌ సంస్థల్లో వార్డు/డివిజన్‌ కమిటీలను ఏర్పాటు చేసుకునే వీలుంటుంది. రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ వార్డులు కలిసి వార్డు కమిటీగా ఏర్పాటైనప్పుడు వాటిలోని సభ్యులు తమలో నుంచి ఒకరిని ఆ కమిటీకి అధ్యక్షుడిగా ఎన్నుకుంటారు. ఈ కమిటీలు కార్పొరేటర్ల పరిపాలనకు సంబంధించిన అంశాలపై సూచనలు, సలహాలను అందిస్తారు. గుజరాత్‌లో ఏర్పాటుచేసిన బహుళసభ్య వార్డు కమిటీలను సుప్రీంకోర్టు సమర్థించింది.
* ఆర్టికల్‌ 243 (T) - రిజర్వేషన్లు
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లో జరిగే స్థానిక ఎన్నికల్లో ఎస్సీ, ఎస్టీ వర్గాలకు వారి జనాభా ఆధారంగా రిజర్వేషన్లు కల్పించాలి. వారికి కేటాయించిన రిజర్వేషన్లలో 1/3వ వంతు స్థానాలను ఆ వర్గాల మహిళలకు కేటాయించాలి. మొత్తం రిజర్వేషన్లలో మహిళలకు 1/3వ వంతు కేటాయించాలి. వెనుకబడిన వర్గాలకు (ఓబీసీ) రిజర్వేషన్లు కల్పించే అంశంగా 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం (1992)లో ఎలాంటి నిర్ణయం ప్రకటించకుండా ఆ అధికారాన్ని సంబంధిత రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల విచక్షణకే వదిలేశారు. ప్రస్తుతం ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ సహా మన దేశంలోని 14 రాష్ట్రాల్లో పట్టణ స్థానిక ప్రభుత్వాల ఎన్నికల్లో మహిళలకు 50% రిజర్వేషన్లు కల్పించారు. మైనార్టీ వర్గాలకు సముచిత ప్రాతినిధ్యం లేకపోతే మున్సిపల్‌ కౌన్సిల్‌లో ఇద్దరిని, మున్సిపల్‌ కార్పొరేషన్‌లో ముగ్గురిని కోఆప్టెడ్‌ సభ్యులుగా నామినేట్‌ చేసుకునే వీలుంటుంది.
సుప్రీంకోర్టు తీర్పు
వెనుకబడిన తరగతులకు రిజర్వ్‌ చేసిన స్థానాల్లో వారు మాత్రమే పోటీ చేయడానికి అర్హులని, ఒకవేళ వారిని అగ్రకుల స్త్రీలు వివాహం చేసుకుంటే వెనుకబడిన తరగతులకు రిజర్వ్‌ చేసిన స్థానాల్లో పోటీ చేయడానికి వారు అనర్హులని సుప్రీంకోర్టు 2005లో పేర్కొంది.
* ఆర్టికల్‌ 243 (U) - పదవీకాలం
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల పదవీకాలం 5 సంవత్సరాలు. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం వీటి పదవీకాలం ముగియకముందే ఏ కారణంతోనైనా రద్దుచేస్తే, రద్దయిన 6 నెలల్లోగా ఎన్నికలు నిర్వహించాలి. అన్ని స్థాయి ల్లోనూ సభ్యులు, అధ్యక్షుడి పదవీకాలం 5 సంవత్సరాలు. ఏవైనా స్థానాలకు ఖాళీ ఏర్పడితే వాటి భర్తీ కోసం జరిగిన ఎన్నికల ద్వారా ఎన్నికైన సభ్యులు మిగిలిన పదవీకాలం వరకే కొనసాగుతారు. అయితే సంస్థ మొత్తం ఎన్నికల్లో ఆలస్యం జరిగితే పూర్తి పదవీకాలం కొనసాగుతారు.
* ఆర్టికల్‌ 243 (V) - అర్హతలు, అనర్హతలు
సంబంధిత స్థానిక సంస్థ ఓటర్ల జాబితాలో పేరు నమోదై, 21 ఏళ్ల వయసు నిండి ఉండాలి. 1995 మే 30 తర్వాత ఇద్దరికంటే ఎక్కువ సంతానం కలిగినవారు ఈ ఎన్నికల్లో పోటీకి అనర్హులు. దివాళాకోరై ఉండకూడదు. రాష్ట్ర శాసనసభ చేసే చట్టం ద్వారా ఇతర అర్హతలు, అనర్హతలను రాష్ట్ర ప్రభుత్వం నిర్ణయిస్తుంది.
* ఆర్టికల్‌ 243 (W) - అధికారాలు, విధులు
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థలకు బదిలీ చేయాల్సిన 18 రకాల అధికారాలు, విధులను 12వ షెడ్యూల్‌లో పొందుపరిచారు.
* ఆర్టికల్‌ 243 (X) - ఆర్థికవనరులు, పన్నులు
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థలు శాసనసభ నిర్ణయించిన మేరకు పన్నులను విధించి, వసూలు చేసుకోవచ్చు. మున్సిపల్‌ సంస్థలు వాటి మొత్తం ఆదాయంలో 2/3వ వంతును స్థానిక పన్నుల ద్వారానే సమకూర్చుకుంటాయి. స్థానిక సంస్థలు వాటి మొత్తం పన్నుల ఆదాయంలో 1/4వ వంతును ‘ఆక్ట్రాయ్‌’ పన్ను ద్వారానే సమకూర్చుకుంటాయి.
* ఆర్టికల్‌ 243 (Y) - రాష్ట్ర ఆర్థిక సంఘం
73వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం(1992) ద్వారా ఆర్టికల్‌ 243్బఖ్శిలో నిర్దేశించిన రాష్ట్ర ఆర్థిక సంఘం ఈ ఆర్టికల్‌కు కూడా వర్తిస్తుంది.
రాష్ట్ర ఆర్థిక సంఘం సిఫారసుల మేరకు రాష్ట్ర ప్రభుత్వం పట్టణ, స్థానిక సంస్థలకు ఆర్థిక వనరులను మంజూరు చేస్తుంది. అదనపు ఆర్థిక వనరుల సమీకరణకు రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి సూచనలు, సలహాలు ఇస్తుంది. కేంద్ర ప్రభుత్వం సమకూర్చాల్సిన నిధులకు సంబంధించిన అంశాలపై కేంద్ర ఆర్థిక సంఘానికి గవర్నర్‌ ద్వారా రాష్ట్ర ఆర్థిక సంఘం ప్రతిపాదనలు పంపుతుంది. ఇది తన నివేదికను గవర్నర్‌కు సమర్పిస్తే ఆయన శాసనసభకు అందిస్తారు.
* ఆర్టికల్‌ 243 (Z) - అకౌంటింగ్, ఆడిటింగ్‌
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల ఖాతాల నిర్వహణ, వాటి ఆడిటింగ్‌కు సంబంధించిన నియమ నిబంధనలను రాష్ట్ర శాసనసభ ఒక శాసనం ద్వారా రూపొందిస్తుంది. ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాల్లోని అన్ని స్థానిక సంస్థల ఆడిట్‌లను రాష్ట్ర ఆడిట్‌ సంచాలకుడు నిర్వహిస్తారు.
ప్రస్తుతం ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ స్థానిక సంస్థల్లో మూడు రకాల ఆడిట్‌లను నిర్వహిస్తున్నారు.
1) లోకల్‌ ఫండ్‌ ఆడిట్‌
2) డిపార్ట్‌మెంటల్‌ ఆడిట్‌
3) జనరల్‌ ఫండ్‌ ఆడిట్‌
* ఆర్టికల్‌ 243 (ZA) - రాష్ట్ర ఎన్నికల సంఘం
గవర్నర్‌ నియమించే రాష్ట్ర ఎన్నికల సంఘం పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల ఎన్నికలను నిర్వహిస్తుంది. ఈ ఎన్నికలకు సంబంధించిన అంశాలపై రాష్ట్ర శాసనసభ రూపొందించిన ఎన్నికల చట్టాలకు అనుగుణంగా రాష్ట్ర ఎన్నికల కమిషన్‌ తన విధులను నిర్వహిస్తుంది. మున్సిపల్‌ వ్యవస్థల ఎన్నికల నిర్వహణకు అవసరమైన ఓటర్ల జాబితా రూపకల్పన, ఎన్నికల నిర్వహణ, పర్యవేక్షణ, నియంత్రణకు సంబంధించిన అధికారాలు రాష్ట్ర ఎన్నికల సంఘానికి ఉంటాయి. రాష్ట్ర ఎన్నికల కమిషనర్‌ను గవర్నర్‌ నియమిస్తారు. హైకోర్టు న్యాయమూర్తిని తొలగించే విధానంలోనే రాష్ట్ర ఎన్నికల కమిషనర్‌ను రాష్ట్రపతి తొలగిస్తారు.
* ఆర్టికల్‌ 243 (ZB) - కేంద్రపాలిత ప్రాంతాలకు వర్తింపు
74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం (1992)లోని అంశాలు కేంద్రపాలిత ప్రాంతానికి లేదా కేంద్రపాలిత ప్రాంతంలోని కొంతభాగానికి వర్తింపజేస్తూ రాష్ట్రపతి ఒక నోటిఫికేషన్‌ను జారీ చేయవచ్చు. కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల్లోని పట్టణ స్థానిక పాలనపై కేంద్ర హోంశాఖకు నియంత్రణ ఉంటుంది. శాసనసభలు ఉన్న దిల్లీ, పాండిచ్చేరి ప్రత్యేక చట్టాలను రూపొందించుకోవచ్చు. కానీ అవి కేంద్ర ప్రభుత్వ నిబంధనలకు లోబడి ఉండాలి.
* ఆర్టికల్‌ 243 (ZC) - మినహాయించిన ప్రాంతాలు
74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం (1992) నుంచి కొన్ని ప్రాంతాలను మినహాయించారు. ఆర్టికల్‌ 244(1)లో పేర్కొన్న షెడ్యూల్డు ప్రాంతాలు,ఆర్టికల్‌ 244(2)లో పేర్కొన్న ఆదివాసీ ప్రాంతాలు. నాగాలాండ్, మిజోరం, మేఘాలయ రాష్ట్రాల్లోని ట్రైబల్‌ డెవలప్‌మెంట్‌ కౌన్సిల్‌ ప్రాంతాలు; మణిపూర్‌ రాష్ట్రంలోని కొండ ప్రాంతాలు, పశ్చిమ్‌ బంగలోని డార్జిలింగ్‌ లో ఉన్న గూర్ఖాహిల్‌ కౌన్సిల్‌ ప్రాంతం.
* ఆర్టికల్‌ 243 (ZD) - జిల్లా ప్రణాళికా బోర్డు
జిల్లాలోని గ్రామీణ, పట్టణ, నగర ప్రాంతాల సమగ్రాభివృద్ధికి అవసరమైన ప్రణాళికలను జిల్లా ప్రణాళికా బోర్డు రూపొందిస్తుంది. ఈ ప్రణాళికా బోర్డుకు సంబంధించిన నియమ నిబంధనలను రాష్ట్ర శాసనసభ రూపొందిస్తుంది. ఈ బోర్డులోని మొత్తం సభ్యుల్లో 4/5వ వంతు మందికి తక్కువ కాకుండా సంబంధిత జిల్లాలోని పంచాయతీలు, మున్సిపాలిటీలకు ఎన్నికైన సభ్యులు వీరిని ఎన్నుకుంటారు. ఈ విధంగా ఎన్నుకున్న సభ్యుల్లో మున్సిపాలిటీలు, పంచాయతీలకు చెందినవారు ఎంతమంది ఉండాలనేది ఆ జిల్లాలోని గ్రామీణ, పట్టణ ప్రాంత జనాభా నిష్పత్తిపైన ఆధారపడి ఉంటుంది. ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణలో జిల్లా ప్రణాళికా బోర్డుకు ఎక్స్‌అఫీషియో ఛైర్మన్‌గా జిల్లా పరిషత్‌ ఛైర్మన్‌ వ్యవహరిస్తారు. జిల్లా ప్రణాళికా బోర్డుకు మెంబర్‌ సెక్రటరీగా జిల్లా కలెక్టర్ ఉంటారు. జిల్లా ప్రణాళికా బోర్డులో మొత్తం సభ్యుల సంఖ్య 30. వీరిలో 24 మందిని ఎన్నుకుంటారు. నలుగురిని నామినేట్‌ చేస్తారు. మిగిలినవారు జిల్లా కలెక్టర్, జిల్లా పరిషత్‌ ఛైర్మన్‌. జిల్లా ప్రణాళికా బోర్డు రూపొందించిన అభివృద్ధి ప్రణాళికను ఆ బోర్డు అధ్యక్షుడు రాష్ట్ర ప్రభుత్వానికి సమర్పిస్తారు.
* ఆర్టికల్‌ 243 (ZE) - మెట్రోపాలిటన్‌ ప్రణాళికా సంఘం
మెట్రో పాలిటన్‌ నగరాల సమగ్రాభివృద్ధి కోసం అవసరమైన ప్రణాళికలను రూపొందించేందుకు మెట్రో పాలిటన్‌ ప్రణాళికా సంఘం కృషి చేస్తుంది. ఈ నగరాలు వేగంగా విస్తరిస్తున్న నేపథ్యంలో కేవలం నిర్మాణ, నిర్వహణ పరమైన అభివృద్ధి విషయాలే కాకుండా సాధారణ అభివృద్ధిపైన కూడా దృష్టి సారించాల్సి ఉంది. మెట్రో పాలిటన్‌ ప్రణాళికా సంఘంలోని మొత్తం సభ్యుల సంఖ్యలో 2/3వ వంతు సభ్యులను మెట్రోపాలిటన్‌ ప్రాంత పరిధి నుంచి ఎన్నికైన మున్సిపాలిటీల కౌన్సిలర్లు, కార్పొరేషన్‌ల నుంచి ప్రాతినిధ్యం వహించే కార్పొరేటర్లు, నగర పంచాయతీలో ఉన్న వార్డు సభ్యులు ఎన్నుకుంటారు. ఈ ప్రణాళికా సంఘంలో మొత్తం సభ్యుల సంఖ్య 24. వీరిలో 18 మంది ఎన్నిక, నలుగురు నామినేట్‌ విధానం ద్వారా వస్తారు. మెట్రో పాలిటన్‌ ప్రణాళికా సంఘానికి ఛైర్మన్‌గా మెట్రో పాలిటన్‌ మహానగర మేయర్, మెంబర్‌ సెక్రటరీగా మున్సిపల్‌ కమిషనర్‌ వ్యవహరిస్తారు. మెట్రో పాలిటన్‌ ప్రణాళికా బోర్డు ఒక నివేదికను రాష్ట్ర గవర్నర్‌కు, మరొక నివేదికను కేంద్ర పట్టణాభివృద్ధి శాఖకు సమర్పిస్తుంది. ఇది ప్రణాళికను రూపొందించేటప్పుడు గవర్నర్‌ నిర్దేశించిన సంస్థలను తప్పనిసరిగా సంప్రదించాలి. మౌలిక వసతుల కల్పనపై ప్రణాళికలను రూపొందించాల్సి ఉంటుంది.
ఇతర మెట్రో పాలిటన్‌ నగరాల్లా దిల్లీలో కూడా మెట్రో పాలిటన్‌ ప్రణాళికా సంఘం ఉండాలి. కానీ దాని స్థానంలో దిల్లీ జాతీయ రాజధాని ప్రాంత ప్రభుత్వం మెట్రో పాలిటన్‌ ప్రణాళికా సంఘం కార్యకలాపాలను నిర్వహిస్తుంది. మన దేశంలో 1964లో మొదటి పట్టణాభివృద్ధి సంస్థను దిల్లీలో ఏర్పాటుచేశారు.
* ఆర్టికల్‌ 243 (ZF) - పూర్వ శాసనాల కొనసాగింపు
74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం 1993, జూన్‌ 1 నుంచి అమల్లోకి వచ్చింది. ఇది అమల్లోకి వచ్చినప్పటి నుంచి ఏడాది పాటు అప్పటికే వివిధ రాష్ట్రాల్లో అమల్లో ఉన్న శాసనాలే కొనసాగుతాయి. 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టంలోని మౌలికాంశాలకు ఆటంకం కలగకుండా రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు సొంతంగా చట్టాలు రూపొందించి, అమలు చేసుకోవచ్చు.
* ఆర్టికల్‌ 243 (ZG) - ప్రత్యేక న్యాయ ట్రైబ్యునళ్ల ఏర్పాటు
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల ఎన్నికల నిర్వహణ ప్రక్రియలో న్యాయస్థానాలు జోక్యం చేసుకోవద్దు. ఈ ఎన్నికల సమయంలో తలెత్తే వివాదాలను పరిష్కరించడానికి రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు ప్రత్యేక న్యాయ ట్రైబ్యునళ్లను ఏర్పాటు చేయాలి. దిగువ న్యాయస్థానాలు రాష్ట్ర జాబితాలో ఉండటం వల్ల ప్రత్యేక న్యాయ ట్రైబ్యునళ్లను ఏర్పాటు చేసే అధికారం రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు ఉంటుంది. అందువల్ల ఆంధ్రప్రదేశ్, తెలంగాణ రాష్ట్రాల్లో పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లో జరిగే ఎన్నికల వివాదాల పరిష్కార బాధ్యతలను జిల్లా సెషన్స్‌ కోర్టులకు అప్పగించారు.
ఈ కోర్టులు ఎన్నికల వివాదాలను విచారించేటప్పుడు సాధారణ న్యాయస్థానాల్లా కాకుండా ప్రత్యేక న్యాయ ట్రైబ్యునళ్ల హోదాలో విచారిస్తాయి.
స్థాయీ సంఘాలు
పట్టణ, నగరపాలక సంస్థలకు స్థాయీ సంఘాలు ‘కళ్లు, చెవులు, చేతులు’ లాంటివని పేర్కొంటారు. ఇవి సలహా సంస్థలుగా వ్యవహరిస్తాయి. వీటిలో కౌన్సిలర్లు, కార్పొరేటర్లు సభ్యులుగా ఉంటారు.
మాదిరి ప్రశ్నలు
1. పి.వి. నరసింహారావు ప్రభుత్వం 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం (1992) ద్వారా పట్టణ ప్రభుత్వాలకు రాజ్యాంగ భద్రతను కల్పిస్తూ రాజ్యాంగానికి చేర్చిన భాగం ఏది?
1) 9వ భాగం 2) 9(A) భాగం 3) 10వ భాగం 4) 10(A) భాగం
2. 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ద్వారా పట్టణ ప్రభుత్వాలకు బదిలీ చేయాల్సిన ఎన్ని రకాల అధికారాలు, విధులను 11వ షెడ్యూల్‌లో పొందుపరిచారు?
1) 18 2) 21 3) 29 4) 31
3. పట్టణ ప్రభుత్వాలకు రాజ్యాంగ భద్రతను కల్పించిన 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ఎప్పటి నుంచి అమల్లోకి వచ్చింది?
1) 1993 ఏప్రిల్‌ 24 2) 1993 మే 1 3) 1993 జూన్‌ 1 4) 1994 ఆగస్టు 2
4. మెట్రో పాలిటన్‌ మహానగరంగా పరిగణించాలంటే జనాభా ఎంతకు మించి ఉండాలి?
1) 10 లక్షలు 2) 8 లక్షలు 3) 6 లక్షలు 4) 5 లక్షలు
5. 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ప్రకారం వివిధ పదవుల ఎన్నికకు సంబంధించి సరికానిది?
1) నగర పంచాయతీ వార్డు సభ్యుడి ఎన్నిక ప్రత్యక్షం 2) నగర పంచాయతీ అధ్యక్షుడి ఎన్నిక పరోక్షం 3) మున్సిపాలిటీ కౌన్సిలర్‌ ఎన్నిక ప్రత్యక్షం 4) మున్సిపాలిటీ ఛైర్మన్‌ ఎన్నిక పరోక్షం
6. పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లోని ఎక్స్‌అఫీషియో సభ్యులకు ఓటు హక్కును కల్పిస్తూ ఉమ్మడి ఆంధ్రప్రదేశ్ ప్రభుత్వం ఎప్పుడు చట్టం చేసింది?
1) 2007 2) 2008 3) 2009 4) 2010
7. పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల్లో ఎంతకుపైగా జనాభా ఉంటే ఆర్టికల్‌ 243(ళీ) ప్రకారం వార్డు/డివిజన్‌ కమిటీలను ఏర్పాటు చేసుకోవచ్చు?
1) 50,000 2) లక్ష 3) 2 లక్షలు 4) 3 లక్షలు
8. ఏ రాష్ట్రంలో ఏర్పాటుచేసిన బహుళసభ్య వార్డు కమిటీలను సుప్రీంకోర్టు సమర్థించింది?
1) రాజస్థాన్‌ 2) గుజరాత్‌ 3) మహారాష్ట్ర 4) కర్ణాటక
9. ఆర్టికల్‌ 243(గి) ప్రకారం పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల ఎన్నికల్లో ఎస్సీ, ఎస్టీ వర్గాలకు నిర్దేశించిన రిజర్వేషన్లు?
1) 1/2వ వంతు 2) 1/3వ వంతు 3) 2/3వ వంతు 4) వారిజనాభా ప్రాతిపదికన
10. 74వ రాజ్యాంగ సవరణ చట్టం ప్రకారం పట్టణ, నగరపాలక సంస్థల ఎన్నికల్లో మహిళలకు కేటాయించాల్సిన స్థానాలు?
1) 1/3వ వంతు 2) 1/2వ వంతు 3) 2/3వ వంతు 4) వారి జనాభా ప్రాతిపదికన
సమాధానాలు: 1-2, 2-1, 3-3, 4-1, 5-2, 6-3, 7-4, 8-2, 9-4, 10-1
