* సమష్టి ప్రయోజనాలు ఉండే జనాన్ని జనసముదాయం (Community) అంటారు.
* ప్రతి జనసముదాయం తన సభ్యుల్లోని ఏకత్వాన్ని ఇతరుల నుంచి ప్రత్యేకతను అవగతం చేసుకుంటుంది.
* సామూహిక గుర్తింపు ఉండి సంఘటితమైన అనేక ప్రజా సముదాయాలతో కూడిన సమాహారమే సమాజం.
* కుటుంబాల సమూహంతో కూడిందే సమాజం.
* ఒక వ్యక్తి ప్రవర్తన సాధారణంగా తన జనసముదాయం, సంస్కృతికి అనగుణంగా ఉంటుంది.
సమాజం - రకాలు:
గ్రామీణ సమాజం:
* ప్రజల ప్రధాన వృత్తి వ్యవసాయం.
* ఆధునిక సౌకర్యాల కొరత ఉంటుంది.
* అక్షరాస్యత తక్కువగా ఉంటుంది.
* 72% జనాభా గ్రామాల్లో నివసిస్తున్నారు.
పట్టణ సమాజం:
* సుమారు 20% మంది ఈ సమాజంలో ఉన్నారు.
* ఎక్కువ మంది జనాభా కార్మికులు, ఉద్యోగులు, వ్యాపారులుగా జీవనోపాధిని పొందుతున్నారు.
* ఆధునిక సౌకర్యాలు అందుబాటులో ఉంటాయి.
* అక్షరాస్యత ఎక్కువ.
* నిరుద్యోగం, అధిక జనాభా ఉంటుంది.
గిరిజన సమాజం:
* సాధారణంగా ఈ జనసముదాయాలు అడవులు, కొండ ప్రాంతాల్లో ఉంటాయి.
* వీరిలో మూఢనమ్మకాలు ఎక్కువ.
* ఆధునిక సౌకర్యాల కొరత చాలా ఎక్కువ.
* వీరి ప్రధాన వృత్తులు - వేట, చెట్లు కొట్టడం, అటవీ ఉత్పత్తుల సేకరణ, అమ్మడం.
* అక్షరాస్యత చాలా తక్కువ.
* వీరు మాట్లాడే భాషలకు లిపి ఉండదు.
* ప్రభుత్వం చేపట్టే అభివృద్ధి కార్యక్రమాల వల్ల వీరు సమాజానికి దగ్గరవుతారు.
పౌర జీవనం:
* కుటుంబం, సమాజంలోనూ జరిగే కార్యకలాపాలన్నీ పౌర జీవనంలో ఒక భాగం.
* పౌర జీవనంలో కుటుంబం అతి ముఖ్యమైన విభాగం.
* కుటుంబం తర్వాత పిల్లలను ఉత్తమ పౌరులను తీర్చిదిద్దడంలో పాఠశాల ప్రధానపాత్ర పోషిస్తుంది.
* పిల్లలు పాఠశాల నుంచి క్రమశిక్షణ, సహకారం, శ్రమ విలువ, దేశభక్తి, ఆత్మవిశ్వాసం మొదలైనవి నేర్చుకుంటారు.
సాంఘిక దురాచారాలు:
* సమాజం అభివృద్ధికి అవరోధంగా ఉన్న అంశాలను సాంఘిక దురాచారాలు అంటారు.
కులవ్యవస్థ:
* వివాహం లేదా వంశానుక్రమంతో అనుసంధానం పొందిన ఒక జనసమూహాన్నే కులం అంటారు.
* పూర్వకాలంలో వృత్తి ఆధారంగా కులవ్యవస్థ ఏర్పడింది.
* ప్రాచీన కాలంలో 'చతుర్వర్ణ వ్యవస్థ' అమల్లో ఉండేది.
(a) బ్రాహ్మణ - మత సంస్కార క్రియలు నిర్వర్తించేవారు.
(b) క్షత్రీయ - యుద్ధాలు చేసి రాజ్యాన్ని రక్షించేవారు.
(c) వైశ్యులు - నేలను సాగుచేసి, వర్తక వ్యాపారాలు చేసేవారు.
(d) శూద్రులు - కాయకష్టంతో పై మూడు వర్గాలవారికి సేవ చేసేవారు.
* తర్వాత కాలంలో అగ్రకులాలు, నిమ్నకులాలు అనే కుల వివక్షత ఏర్పడి నిమ్నకులాల వారిని అంటరానివారుగా భావించడం మొదలైంది.
* అంటరానికులాల వారిని గాంధీజీ 'హరిజనులు' అని పిలిచారు.
* సత్యాన్ని, అహింసను విశ్వసించిన గాంధీజీ 'అస్పృశ్యతను' ఒక శాపంగా విమర్శించారు.
* ఈ రోజుల్లో కుల ప్రాతిపదికన అస్పృశ్యతను పాటించడం ఒక నేరం.
* కులవ్యవస్థ 'అణిచివేత సంస్కృతి'కి ప్రాతినిథ్యం వహిస్తుంది.
* "అస్పృశ్యత, హిందూ మతంలోని జీవశక్తిని తినే ఒక విషక్రిమి, నా అభిప్రాయంలో దీనికి హిందూ గ్రంథాల్లో ఆమోదం లేదు." - గాంధీజీ
వరకట్నం:
* వివాహ సమయంలో వరుడి తల్లిదండ్రులకు వధువు తల్లిదండ్రులు ఇచ్చే ఆస్తిని 'వరకట్నం' అంటారు.
* ఇది స్త్రీలపై జరిగే ఒక దోపిడి పద్ధతి.
* వరకట్న నిషేధ చట్టం 1961లో అమల్లోకి వచ్చింది.
* ఈ చట్టాన్ని 1984, 1986లలో సవరించారు.
* ఈ చట్టం ప్రకారం వరకట్నం ఇవ్వడం, తీసుకోవడం నిషేధం.
స్త్రీల అసమానత్వం:
* బాల్యవివాహాలు, బహుభార్యత్వం, స్త్రీలకు సరైన విద్యావకాశాలు లేకపోవడం, గృహహింస మొదలైనవి స్త్రీ అసమానత్వానికి నిదర్శనాలు.
* గృహహింస నిరోధ చట్టం 2005లో అమల్లోకి వచ్చింది.
* రాజ్యాంగంలోని 24 నిబంధన ప్రకారం బాలకార్మిక వ్యవస్థ నిషేధం.
* బాలకార్మిక నిషేధ చట్టాన్ని 2006లో సవరించారు.
