పాలనపై శాసన నియంత్రణ

పాలనపై శాసన నియంత్రణ పద్ధతులు

శాసనాలు రూపొందించడం:

* పార్లమెంట్‌ రాజ్యాంగ నియమాలకు లోబడి దేశానికి అవసరమైన శాసనాలను రూపొందిస్తుంది.

* ఈ శాసన నియమాల ఆధారంగానే మంత్రులు, ఉద్యోగులు పరిపాలనను నిర్వహిస్తారు. 

* శాసన నియమాలను ఉల్లంఘించిన వారిపై చట్టప్రకారం చర్యలు తీసుకుంటారు.


ప్రశ్నోత్తరాలు:

* వివిధ మంత్రిత్వ శాఖలకు ప్రాతినిధ్యం వహిస్తున్న మంత్రుల పాలనా వ్యవహారాలపై ‘ప్రశ్నోత్తరాల’ ద్వారా శాసన వ్యవస్థ పాలన నియంత్రణ కలిగి ఉంటుంది.

* పార్లమెంట్‌ సమావేశాలు ప్రారంభమైన మొదటి గంట సమయాన్ని ప్రశ్నలు అడగడానికి నిర్దేశిస్తారు. అందుకే దీన్ని ‘ప్రశ్నోత్తరాల సమయం’ (Question Hour) గా పేర్కొంటారు.

* ఇది సాధారణంగా ఉదయం 11 గంటల నుంచి మధ్యాహ్నం 12 గంటల వరకు ఉంటుంది.

* పార్లమెంట్‌ సభ్యులు సంబంధిత మంత్రులను వారు నిర్వర్తించిన విధులకు సంబంధించి ప్రశ్నలు అడిగితే మంత్రులు సమాధానం ఇవ్వాల్సి ఉంటుంది.

* ప్రశ్నోత్తరాల సమయంలో 3 రకాల ప్రశ్నలు అడిగేందుకు వీలుంది. అవి:

1. నక్షత్రం గుర్తున్న ప్రశ్నలు 

* పార్లమెంట్‌ సభ్యులు అడిగే ఈ ప్రశ్నలకు సంబంధిత మంత్రులు ‘మౌఖిక సమాధానాలు’ ఇస్తారు. 

*  మంత్రులు ఇచ్చే సమాధానాలకు సంతృప్తి చెందని సభ్యులు అనుబంధ ప్రశ్నలనూ అడగవచ్చు.

* ప్రశ్న అనేది నక్షత్రపు గుర్తు ఉన్నదా? నక్షత్రపు గుర్తు లేనిదా? అని ధృవీకరించేది సభాధ్యక్షులు.

* రోజుకు గరిష్ఠంగా 20 వరకు నక్షత్రపు గుర్తులున్న ప్రశ్నలను సభలో అనుమతిస్తారు.

2. నక్షత్రం గుర్తులేని ప్రశ్నలు 

*  పార్లమెంట్‌ సభ్యులు అడిగే ఈ ప్రశ్నలకు సంబంధిత మంత్రులు ‘లిఖిత సమాధానాలు’ (Written Answers) ఇస్తారు. 

*  ఈ ప్రశ్నలపై అనుబంధ ప్రశ్నలు అడగడానికి వీలులేదు.

*  గరిష్ఠంగా రోజుకు 230 వరకు అనుమతిస్తారు.

3. స్వల్ప కాలవ్యవధి ప్రశ్నలు 

*  అత్యవసర ప్రజా ప్రాధాన్యత అంశాలపై మంత్రుల నుంచి సమాధానాలు రాబట్టేందుకు పార్లమెంట్‌లో ‘స్వల్ప కాలవ్యవధి ప్రశ్నల’కు అవకాశం కల్పించారు. 

*   అత్యవసరమైన అంశమని సభాధ్యక్షులు గుర్తించిన తర్వాత తక్కువ సమయంలో సమాధానం ఇచ్చేందుకు సంబంధిత మంత్రి సిద్ధంగా ఉన్నారా? లేదా? అని స్పీకర్‌ మంత్రిని అడిగి ధృవీకరించుకుంటారు. 

*  మంత్రి సమాధానాన్ని ఇచ్చేందుకు అంగీకరిస్తే మంత్రి సూచించిన రోజున ఆ ప్రశ్న అడగటానికి అవకాశం కల్పిస్తారు. 

*   ఒకవేళ మంత్రి సిద్ధంగా లేకపోతే స్పీకర్‌/ ఛైర్మన్‌ సదరు ప్రశ్నను నక్షత్రం గుర్తు ప్రశ్నగా మార్చి మౌఖిక సమాధానం ఇచ్చేందుకు అవకాశం కల్పిస్తారు.

అర్ధగంట చర్చ 

*   సభలో అంతకుముందు అంటే ఒక మంత్రి ప్రశ్నోత్తరాల సమయంలో ఇచ్చిన సమాధానం సరిపడలేదు అని భావిస్తే అదనపు సమాచారం కోరుతూ అర్ధగంట చర్చకు అవకాశం కల్పిస్తారు. 

*  దీన్ని సభాధ్యక్షులు అనుమతించాలి. సభాసమావేశాలు జరుగుతున్న కాలంలో సాధారణంగా లోక్‌సభలో వారంలో 3 రోజులు (సోమ, బుధ, శుక్ర) చివరి అర్ధగంటను చర్చకు కేటాయిస్తారు. 

*  రాజ్యసభలో ప్రతిరోజు సాయంత్రం 5 గంటల నుంచి 5:30 గంటల మధ్య దీనికి అనుమతిస్తారు.

సావధాన తీర్మానం 

*  ఏదైనా ఒక అత్యవసర ప్రజాప్రాధాన్యత కలిగిన అంశంపైకి ప్రభుత్వ దృష్టిని మళ్లించి దాని పరిష్కారానికి అధికారిక విధానాన్ని ప్రకటించాలని కోరుతూ సభలో సభ్యులు ప్రవేశపెట్టే అంశాన్ని ‘సావధాన తీర్మానం’ అంటారు.

*  సాధారణంగా ప్రశ్నోత్తరాల సమయం తర్వాత దీన్ని అనుమతిస్తారు.

*  ప్రభుత్వం నుంచి అధికారపూర్వకమైన సమాధానాన్ని రాబట్టేందుకు దీన్ని ఉపయోగిస్తారు. 

*  ఈ తీర్మానంపై చర్చ, ఓటింగ్‌ ఉండవు.

*  పాలన శాసన నియంత్రణలో ఇది కీలకమైంది.

అభిశంసన తీర్మానం: (Censure Motion) 

* ప్రభుత్వ పాలనలో వైఫల్యాన్ని గుర్తించి, నియంత్రించేందుకు సభలో ప్రవేశపెడతారు. 

*  దీన్ని ఒక మంత్రిపైగానీ, కొందరు మంత్రులపైగానీ, మొత్తం ప్రభుత్వంపైగానీ ప్రవేశపెడతారు. 

*  ఈ తీర్మానాన్ని ప్రవేశపెట్టేందుకు కారణం చూపాలి. దీని ముఖ్య ఉద్దేశం ప్రభుత్వ పాలనా వైఫల్యాన్ని నియంత్రించడం. 

* ఈ తీర్మానంపై చర్చ, ఓటింగ్‌ ఉంటాయి. ప్రతిపక్షాలు ప్రవేశపెట్టే ఈ తీర్మానం నెగ్గినప్పటికీ ప్రభుత్వ మనుగడకు ఎలాంటి ప్రమాదం ఉండదు.

వాయిదా తీర్మానం 

* ప్రజాప్రాముఖ్యమైన, అత్యవసరమైన అంశంపై చర్చించేందుకు ఎజెండాలోని కార్యక్రమాలను వాయిదా వేయాలని కోరుతూ ప్రవేశపెట్టే తీర్మానాన్ని వాయిదా తీర్మానం అంటారు. 

* దీన్ని ప్రవేశపెట్టేందుకు సభలోని 50 మంది సభ్యులు లిఖితపూర్వక నోటీసు ఇవ్వాలి. 

* ఈ తీర్మానానికి అనుమతి ఇవ్వాలా? లేదా? అనేది సభాధ్యక్షులు నిర్ణయిస్తారు.

కోత తీర్మానాలు

* బడ్జెట్‌లోని పలు పద్దుల నుంచి నిర్ణీత మొత్తాన్ని తగ్గించేందుకు చేసే ప్రతిపాదనను కోత తీర్మానం అంటారు. 

* వీటిని లోక్‌సభలో స్పీకర్‌ అనుమతితో ప్రతిపక్ష పార్టీలు ప్రవేశపెడతాయి. 

* ఈ తీర్మానాలపై చర్చ అనంతరం ఓటింగ్‌ జరుగుతుంది. ఇవి నెగ్గితే ప్రభుత్వం రాజీనామా చేయాలి.  

ఈ తీర్మానాలు 3 రకాలు. అవి

1. విధాన కోత తీర్మానం     2. ఆర్థిక కోత తీర్మానం      3. నామమాత్ర కోత తీర్మానం 

అవిశ్వాస తీర్మానం (No Confidence Motion) 

* ప్రభుత్వ పాలనపై అసంతృప్తితో ఉన్న ప్రతిపక్ష రాజకీయ పార్టీలు ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా లోక్‌సభలో ఈ తీర్మానాన్ని ప్రవేశపెట్టవచ్చు.

* స్పీకర్‌ అనుమతితోనే దీన్ని ప్రవేశపెట్టాలి. తీర్మాన నోటీసుపై కనీసం 50 మంది సభ్యుల సంతకాలు ఉండాలి. 

* ఈ తీర్మానం ప్రవేశపెట్టడానికి కారణాలు తెలియజేయాల్సిన అవసరం లేదు. 

* ‘‘రూల్స్‌ ఆఫ్‌ ప్రొసీజర్‌ అండ్‌ కండక్ట్‌ ఆఫ్‌ బిజినెస్‌ ఇన్‌ పార్లమెంట్‌-1950’’ చట్టాన్ని అనుసరించి ఈ తీర్మానాన్ని ప్రవేశపెడతారు. 

* ఈ తీర్మానంపై చర్చ అనంతరం ఓటింగ్‌ జరుగుతుంది. ఇందులో నెగ్గితే ప్రభుత్వం పతనమవుతుంది. 

* ఒక అవిశ్వాస తీర్మానానికి, మరొక అవిశ్వాస తీర్మానానికి మధ్య 6 నెలలు విరామం ఉండాలి. 

* కార్యనిర్వాహక వర్గంపై శాసన వ్యవస్థ జరిపే నియంత్రణ సాధనాల్లో ఇది అతి శక్తిమంతమైన తీర్మానం.

ధన్యవాద తీర్మానం 

* రాష్ట్రపతి పార్లమెంట్‌లో ప్రభుత్వ పాలనా విధానాలను తెలియజేస్తూ ప్రభుత్వం సాధించిన, సాధించాల్సిన అంశాలను వివరిస్తారు. 

* రాష్ట్రపతి చేసే ఈ ప్రసంగాన్ని ప్రధాని నేతృ త్వంలోని కేంద్ర కేబినెట్‌ రూపొందిస్తుంది. 

* ఈ తీర్మానం లోక్‌సభలో ఓడిపోతే ప్రభుత్వం రాజీనామా చేయాలి.

శూన్యకాలం  (Zero Hour)  

*  ప్రశ్నోత్తరాల సమయం అనంతరం సభాకార్యకలాపాలకు  (Agenda)  వస్తుంది. ఈ ఖాళీ  సమయాన్ని శూన్యకాలం అంటారు. 

* ఇది సాధారణంగా మధ్యాహ్నం 12 గంటలకు మొదలవుతుంది. దీనికి ఎలాంటి కాలపరిమితి లేదు. 

* పార్లమెంట్‌ సభ్యులు ఎలాంటి ముందస్తు నోటీసు ఇవ్వకుండానే ఏ అంశం గురించైనా మంత్రులను ప్రశ్నించవచ్చు. శూన్య కాలం అనేది భారత పార్లమెంట్‌ సృష్టించిన నూతన ఒరవడి. ఇది 1962 నుంచి కొనసాగుతోంది.

పార్లమెంటరీ కమిటీలు - పాలనపై శాసన నియంత్రణ

పార్లమెంట్‌ మూడు రకాల కమిటీల ద్వారా ప్రభుత్వ పాలనను నియంత్రిస్తుంది. అవి: 

I. ఆర్థిక కమిటీలు

*  ఇవి ప్రభుత్వ ఆర్థిక లావాదేవీలపై నియంత్రణను కలిగి ఉంటాయి. ఇవి మూడు రకాలు - అవి: 

ఎ. ప్రభుత్వ ఖాతాల సంఘం: ఇది అతిపురాతనమైన పార్లమెంటరీ కమిటీ. 

*  ఈ కమిటీకి 1967 నుంచి ప్రతిపక్ష పార్టీకి చెందిన వ్యక్తిని ఛైర్మన్‌గా నియమించే సంప్రదాయం కొనసాగుతోంది. 

*  ఇది CAG (Comptroller and Auditor General)సమర్పించిన నివేదికపై కూలంకషంగా చర్చించి, ప్రభుత్వ వ్యయం నిర్దేశించిన పద్దులకు అనుగుణంగా జరిగిందా? లేదా? అనే అంశాన్ని పరిశీలిస్తుంది.

* ప్రభుత్వ వ్యయం పార్లమెంట్‌ ఆమోదించిన ఉప కల్పన బిల్లుకు అనుగుణంగా ఉందా? లేదా? అనే అంశాన్ని నిశితంగా చూస్తుంది. అయితే ఈ కమిటీ చేసే పరిశీలన శవ పరీక్ష లాంటిదని విమర్శకుల అభిప్రాయం.

బి. అంచనాల సంఘం: ఈ కమిటీ పొదుపు పెంపొందించడానికి ప్రత్యామ్నాయ విధానాలను సూచిస్తుంది. 

* ప్రభుత్వ పాలనా వ్యవహారాలలో పొదుపును ప్రోత్సహించడం ఈ కమిటీ ప్రధాన విధి.

సి. ప్రభుత్వరంగ సంస్థల సంఘం: ప్రభుత్వరంగ సంస్థల్లో పెట్టిన పెట్టుబడులు దుర్వినియోగం కాకుండా నివారిస్తుంది.

II. సాధారణ పాలనా కమిటీలు

*  ఈ కమిటీలు రెండు రకాలు. అవి.

ఎ. దత్త శాసనాల కమిటీ: పార్లమెంట్‌ ప్రభుత్వానికి అప్పగించిన శాసన నిర్మాణ బాధ్యతలను శాసన దత్తత అంటారు. 

*   దీనిలో భాగంగా రూపొందించిన నియమ నిబంధనలు పార్లమెంట్‌ నిర్దేశించిన చట్టానికి లోబడి ఉన్నాయో లేవో అనే అంశాలను ఈ కమిటీ పరిశీలిస్తుంది. 

*  ఈ కమిటీని నియోజిత శాసనాల   కమిటీ అని కూడా అంటారు.

బి. ప్రభుత్వ వాగ్దానాల కమిటీ: మంత్రులు సభా వేదికలపై చేసిన పలు వాగ్దానాలు ఎంతమేరకు అమలవుతున్నాయో ఈ కమిటీ పరిశీలిస్తుంది.

III. డిపార్ట్‌మెంట్‌ స్టాండింగ్‌ కమిటీలు

*  వివిధ పాలనా శాఖల రోజువారీ పరిపాలనపై, బడ్జెట్‌ ప్రతిపాదనలపై నియంత్రణ కోసం 1993లో మొదటిసారిగా 17 డిపార్ట్‌మెంట్‌ స్టాండింగ్‌ కమిటీలను ఏర్పాటు చేశారు. 

*  2004లో మరో 7 డిపార్ట్‌మెంట్‌ స్టాండింగ్‌ కమిటీలను ఏర్పాటు చేశారు. 

*   ప్రస్తుతం మొత్తం కమిటీల సంఖ్య: 24. ఒక్కొక్క కమిటీ 5 లేదా 6 పాలనా శాఖలపై నియంత్రణ కలిగి ఉంటుంది.

*   ఈ 24 కమిటీల్లో లోక్‌సభ నియంత్రణలో పనిచేసే కమిటీలు: 16. 

*  రాజ్యసభ నియంత్రణలో పనిచేసే కమిటీలు: 8.