బ్రయోఫైటా

*  బ్రయోఫైటా మొక్కలు పుష్పాలు, విత్తనాలను ఉత్పత్తి చేయవు. ఇవి సిద్ధబీజాల ద్వారా పునరుత్పత్తి జరుపుకుంటాయి. 

*  బ్రయోఫైట్‌లను ‘మొక్కల రాజ్యంలో ఉభయచరాలు’ లేదా ‘ఉభయచర మొక్కలు’ అంటారు. ఎందుకంటే అవి భూసంబంధమైన మొక్కలు అయినప్పటికీ లైంగిక పునరుత్పత్తి సమయంలో వాటి జీవిత చక్రాన్ని పూర్తి చేయడానికి నీరు అవసరం. అంతేకాక అవి జల, భూసంబంధమైన ఆవాసాల మధ్య ఉన్న ప్రాంతాల్లో (ఉభయచర మండలం) పెరుగుతాయి.

లక్షణాలు

* బ్రయోఫైటా మొక్కల శరీరం ఒక సంయోగ బీజదం లేదా గామిటోఫైట్‌. 

* ఇవి థాల్లాయిడ్‌ లేదా పత్రం లాంటి అమరికతో బహుకణ నిర్మితాలుగా ఉంటాయి.

* మొక్క శరీరంలో నిజమైన మూలాలు, కాండం లేదా పత్రాలు ఉండవు.

* మొక్కలు ఆకుపచ్చగా ఉంటాయి. క్లోరోప్లాస్ట్‌ ఉంటుంది. 

* ఇవి పోషణలో స్వయం పోషకాలుగా లేదా ఆటోట్రోఫిక్‌ విధానాన్ని కలిగి ఉంటాయి.

* వాస్క్యులర్‌ కణజాలాలైన దారువు లేదా పోషక కణజాలం లాంటివి ఉండవు.

* లైంగిక పునరుత్పత్తి అండ సంయోగం లేదా ఓగామస్‌ ద్వారా జరుగుతుంది.

*  పురుష పునరుత్పత్తి అవయవాన్ని ఆంథెరిడియం అంటారు. ఇది ఒక ఇరుకైన కొమ్మ ద్వారా బయటకు వచ్చిన గద లేదా క్లబ్‌ ఆకారంలో ఉండే నిర్మాణం. ఇది ద్వికశాభయుత చలనశీల పురుష సంయోగబీజాలు లేదా ఆంథెరోజాయిడ్లను ఉత్పత్తి చేస్తుంది.

* స్త్రీ లైంగిక అవయవాన్ని ఆర్కిగోనియం అంటారు. 

* ఇది ఫ్లాస్క్‌ ఆకారపు నిర్మాణంలో, ఉబ్బిన ఆధారాన్ని, ఇరుకైన మెడ భాగాన్ని కలిగి ఉంటుంది.

* ఫలదీకరణానికి నీరు అవసరం. బ్రయోఫైట్‌లు హాప్లాయిడ్‌ (n) దశ (గామెటోఫైట్‌) ఆధిపత్యం వహించే జీవిత చక్రాన్ని కలిగి ఉంటాయి. డిప్లాయిడ్‌ (2n) స్పోరోఫైట్‌ సాపేక్షంగా స్వల్పకాలికం. ఇది గామెటోఫైట్‌పై ఆధారపడి ఉంటుంది.

ప్రాముఖ్యత 

ఔషధ ఉపయోగాలు 

* స్పాగ్నమ్‌ (నాచు)కు అధిక శోషక శక్తి, కొన్ని క్రిమినాశక లక్షణాలు ఉంటాయి. ఈ కారణంగా గాయాలకు చికిత్స కోసం పత్తి (దూది) స్థానంలో శోషక పట్టీలను పూరించడానికి, శస్త్రచికిత్స డ్రెస్సింగ్‌లో దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.

* ఊపిరితిత్తుల క్షయ, కాలేయానికి వచ్చే వ్యాధులను నయం చేయడానికి మార్కన్షియాను వాడతారు.

* ఎండిన స్పాగ్నమ్‌ కషాయాన్ని తీవ్రమైన రక్తస్రావం, కంటి ఇన్ఫెక్షన్ల చికిత్సలో ఉపయోగిస్తారు.

* పీట్‌-తార్‌ను క్రిమినాశకాలుగా, సంరక్షణకారిగా ఉపయోగిస్తారు. పీట్‌-తార్‌తో స్వేదన ప్రక్రియ ద్వారా స్పాగ్నాల్‌ను తయారు చేస్తారు. దీన్ని చర్మవ్యాధి చికిత్సలో వాడతారు.

* పాలీట్రైకం జాతులు మూత్రపిండాలు, పిత్తాశయంలోని రాళ్లను కరిగిస్తాయి.

పరిశోధనల్లో: నాచు, లివర్‌వోర్ట్‌లను జన్యుశాస్త్ర పరిశోధనల్లో ఉపయోగిస్తారు. మొక్కల్లో లింగ నిర్ధారణ విధానాన్ని లివర్‌వోర్ట్‌లో కనుక్కున్నారు.

ప్యాకింగ్‌ మెటీరియల్స్‌: ఎండిన నాచుతో ప్యాకింగ్‌ మెటీరియల్స్‌ చేయొచ్చు. వీటిని గాజు సామాను, బల్బులు లాంటి పెళుసుగా ఉండే వస్తువుల ప్యాకింగ్‌లో ఉపయోగిస్తారు.

ఆహారం: గుల్మకాండ క్షీరదాలు, పక్షులు, ఇతర క్షీరదాలు కొన్ని రకాల నాచును ఆహారంగా తీసుకుంటాయి.

సూచిక మొక్కలు: కొన్ని బ్రయోఫైట్‌లు ప్రత్యేక ప్రాంతంలో పెరుగుతాయి. నేల ఆమ్లత్వం, ప్రాథమికతకు సూచికగా దీన్ని ఉపయోగిస్తారు. ఉదా: పాలీట్రైకం నేల ఆమ్లత్వాన్ని సూచిస్తుంది.

సీడ్‌బెడ్‌లలో: బ్రయోఫైట్‌లకు నీటిని నిలుపుదల చేసే సామర్థ్యం ఉంటుంది. అందుకే వీటిని సీడ్‌బెడ్‌లు, గ్రీన్‌హౌస్‌లు, నర్సరీల్లో వాడతారు.

* కొన్ని రకాల మొక్కలు పెరిగేందుకు నేలలో అధిక ఆమ్లత్వం అవసరం. దీన్ని నిర్వహించేందుకు స్పాగ్నమ్‌ను ఉపయోగిస్తారు.

పీట్‌ నిర్మాణం: స్పాగ్నమ్‌ను పీట్‌ నాచు అని కూడా అంటారు. క్షీణించే ప్రక్రియను తక్కువ చేయడం ద్వారా పీట్‌ ఏర్పడుతుంది. 

* కుళ్లిన వృక్షాల్లో కార్బొనైజేషన్‌ పీట్‌ అనే ముదురు రంగు పదార్థం ఏర్పడుతుంది. ఇది ఇంధనంగా ఉపయోగపడుతుంది. 

* పీట్‌ దిగువ పొరలు బొగ్గును ఏర్పరుస్తాయి. 

* పీట్‌ను ఇథైల్‌ ఆల్కహాల్, అమ్మోనియం సల్ఫేట్, అమ్మోనియా, డై, పారాఫిన్, టానిన్లు మొదలైన ఉత్పత్తుల్లో వాడతారు. 

* ఇది హార్టీకల్చర్‌లో నేల ఆకృతిని మెరుగుపరుస్తుంది.

రాతినిర్మాణం: ట్రావెర్టైన్‌ రాక్‌ నిక్షేపాలను భవనాలకు రాయిగా ఉపయోగిస్తారు.

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. బ్రయోఫైట్స్‌ను నిర్వచించే లక్షణం?

ఎ) వాస్క్యులర్‌ టిష్యూ       బి) విత్తనాలు  

సి) పువ్వులు           డి) బీజాంశం

2. బ్రయోఫైట్స్‌ జీవితచక్రం గురించి కింది వాటిలో సరైంది?

ఎ) డామినెంట్‌ గామెటోఫైట్‌ జనరేషన్‌

బి) డామినెంట్‌ స్పోరోఫైట్‌ జనరేషన్‌

సి) తరాల ప్రత్యామ్నాయం లేదు

డి) రెండు తరాలు పరిమాణంలో సమానంగా ఉంటాయి

3. బ్రయోఫైట్స్‌ ప్రధాన నివాస స్థలం?

ఎ) ఎడారులు        

బి) సముద్ర పరిసరాలు    

సి) భూసంబంధమైనవి (ముఖ్యంగా తడి, నీడ ఉన్న ప్రాంతాలు)

డి) ఆల్పైన్‌ ప్రాంతాలు

4. బ్రయోఫైట్స్‌ ఏ విధంగా పునరుత్పత్తి జరుపుకుంటాయి?

ఎ) విత్తనాల ద్వారా        బి) సిద్ధబీజాల ద్వారా

సి) కోన్‌ల ద్వారా        డి) రైజోమ్‌ల ద్వారా

5. బ్రయోఫైట్స్‌లోని ఏ నిర్మాణం మొక్కకు ఆధారాన్నిచ్చి నీరు, పోషకాలను గ్రహిస్తుంది?

ఎ) రైజాయిడ్‌లు        బి) మూలాలు    

సి) కాండం        డి) ఆకులు

6. బ్రయోఫైట్స్‌ల పర్యావరణ ప్రాముఖ్యత ఏమిటి?

ఎ) ముఖ్యమైన పరాగ సంపర్కాలు

బి) శాకాహారులకు ఆహారంగా ఉపయోగపడతాయి

సి) నేలకోతను నియంత్రించడంలో, పోషకాల రసాయన వలయాల్లో సహాయపడతాయి.

డి) కలపకు ప్రధాన వనరుగా ఉంటుంది.

7. సిద్ధబీజాలు కలిగి ఉన్న నాచులో అలైంగిక పునరుత్పత్తి నిర్మాణం ఏమిటి?

ఎ) గుళిక        బి) గామెటోఫైట్‌    

సి) ఆర్కిగోనియం        డి) ఆంథెరిడియం

8. కింది వాటిలో ఏది నిజమైన మాస్‌ మొక్క కాదు?

ఎ) స్పాగ్నమ్‌        బి) పాలిట్రైకం 

సి) ఫ్యునేరియా        డి) సెలాజినెల్లా

9. బ్రయోఫైట్‌లో కింది ఏ నిజనిర్మాణాలు లేవు?

ఎ) మూలాలు        బి) కాండం        

సి) ఆకులు        డి) పైవన్నీ

సమాధానాలు

1-డి    2-ఎ    3-సి    4-బి    5-ఎ    6-సి    7-ఎ     8-డి    9-డి