మూలకాల వర్గీకరణ

S - బ్లాక్‌ మూలకాలు

భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్‌ బాహ్య కక్ష్యలోని S - ఆర్బిటాల్‌లోకి ప్రవేశించే మూలకాలను S - బ్లాక్‌ మూలకాలు అంటారు. గ్రూప్‌-1, గ్రూప్‌-2లో ఉండేవి S - బ్లాక్‌ మూలకాలు.

* గ్రూప్‌-1 మూలకాల బాహ్య ఎలక్ట్రాన్‌ విన్యాసం - ns¹.

*  గ్రూప్‌-2 మూలకాల బాహ్య ఎలక్ట్రాన్‌ విన్యాసం  -ns²

* గ్రూప్‌-1 మూలకాలు: లిథియం (Li), సోడియం(Na), పొటాషియం (K), రుబీడియం(Rb), సీసియం(S), ఫ్రాన్షియం(Fr).

* గ్రూప్‌-1 మూలకాలు నీటితో చర్య జరిపి బలమైన క్షారధర్మాలు ఉన్న హైడ్రాక్సైడ్‌లను ఏర్పరుస్తాయి. అందుకే వీటిని ‘క్షారలోహాలు’ అంటారు.

* గ్రూప్‌-2 మూలకాలు: బెరీలియం(Be), మెగ్నీషియం(Mg), కాల్షియం(Ca), స్ట్రాన్షియం (Sr), బేరియం(Ba), రేడియం (Ra).

* గ్రూప్‌-2 మూలకాలు క్షార ధర్మాలు ఉన్న ఆక్సైడ్, హైడ్రాక్సైడ్‌లను ఏర్పరుస్తాయి. వీటిని ‘క్షారమృత్తిక లోహాలు’ అంటారు.

* S - బ్లాక్‌ మూలకాలు చాలా చురుకైన లోహాలు. ఇవి సులభంగా ఎలక్ట్రాన్‌లను పోగొట్టుకుని కేటయాన్‌లను ఏర్పరుస్తాయి.

* క్షారలోహాలు (గ్రూప్‌- 1) సులభంగా ఒక ఎలక్ట్రాన్‌ను కోల్పోయి +1 అయాన్‌లను ఏర్పరుస్తాయి.

* క్షారమృత్తిక లోహాలు (గ్రూప్‌-2) సులభంగా రెండు ఎలక్ట్రాన్‌లను కోల్పోయి +2 అయాన్‌లను ఏర్పరుస్తాయి.

* S - బ్లాక్‌ మూలకాలకు చర్యాశీలత ఎక్కువ. ఇవి ప్రకృతిలో సహజంగా లభించవు.

* S - బ్లాక్‌ మూలకాల సంయోగ పదార్థాలు అయానిక స్వభావాన్ని కలిగి ఉంటాయి.

ఉదా: సోడియం క్లోరైడ్, సోడియం హైడ్రాక్సైడ్, కాల్షియం కార్బొనేట్, పొటాషియం క్లోరైడ్, మెగ్నీషియం సల్ఫేట్‌ మొదలైనవి.

p - బ్లాక్‌ మూలకాలు

భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్‌లు బాహ్యకక్ష్యలోని p ఆర్బిటాల్‌లోకి ప్రవేశించే మూలకాలను p - బ్లాక్‌ మూలకాలు అంటారు.

* 13వ గ్రూప్‌ నుంచి 18వ గ్రూప్‌ వరకు ఉండేవి p - బ్లాక్‌ మూలకాలు.

* s - బ్లాక్‌ మూలకాలతో కలిపి p - బ్లాక్‌ మూలకాలను ‘ప్రాతినిధ్య మూలకాలు’ అంటారు.

* p - బ్లాక్‌ మూలకాల బాహ్య ఎలక్ట్రాన్‌ విన్యాసం ns²np^{1 − 6}

*  p - బ్లాక్‌లోని 17వ గ్రూప్‌ మూలకాలను ‘హాలోజన్‌’లు అంటారు. గ్రీకు భాషలో ‘హాలో’ అంటే ‘లవణం’, ‘జెనిస్‌’ అంటే ‘పుట్టినవి’ అని అర్థం. హాలోజన్‌లు అంటే లవణాల నుంచి వచ్చినవి అని అర్థం.

* ఫ్లోరిన్‌ (F), క్లోరిన్‌ (Cl), బ్రోమిన్‌ (Br), అయోడిన్‌ (I), అస్టాటిన్‌(At)లు హాలోజన్లు.

*  p - బ్లాక్‌లోని 18వ గ్రూప్‌ మూలకాలను ‘ఉత్కృష్ట వాయువులు’ అంటారు. వీటిలో బాహ్య కక్ష్యలోని అన్ని ఆర్బిటాళ్లు ఎలక్ట్రాన్‌లతో పూర్తిగా నిండి ఉంటాయి.

*  p - బ్లాక్‌ మూలకాల్లో లోహాలు, అలోహాలు, అర్ధలోహాలు ఉంటాయి. 

*  గ్రూప్‌లో పై నుంచి కిందకి వెళ్లేకొద్దీ లోహ స్వభావం పెరుగుతుంది. పీరియడ్‌లో ఎడమ నుంచి కుడికి అలోహ స్వభావం పెరుగుతుంది. 

* ​​​​​​​ p - బ్లాక్‌ మూలకాలు ప్రదర్శించే గరిష్ఠ ఆక్సీకరణ స్థితి, ఆ మూలకాల్లోని బాహ్య కర్పర ఎలక్ట్రాన్‌ల సంఖ్యకు సమానం.  

* ​​​​​​​ p - బ్లాక్‌ మూలకాలు గ్రూప్‌ ఆక్సీకరణ స్థితితోపాటు ఇతర ఆక్సీకరణ స్థితులను కూడా ప్రదర్శిస్తాయి.

* ​​​​​​​  p - బ్లాక్‌ మూలకాల ఆక్సీకరణ స్థితులు సహజంగా ఒకదాని నుంచి మరొకటి రెండు యూనిట్ల భేదంతో ఉంటాయి.

ఉదా: గ్రూప్‌ 13: +3, +1

f - బ్లాక్‌ మూలకాలు (అంతర పరివర్తన మూలకాలు)

వీటిలో భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్‌ f - ఆర్బిటాల్‌లోకి చేరుతుంది.

f - బ్లాక్‌ మూలకాల సాధారణ ఎలక్ట్రాన్‌ విన్యాసం: 

(n − 2)f¹ − 14(n − 1)d⁰ − 1ns².

*  ఆవర్తన పట్టిక అడుగు భాగంలో f - బ్లాక్‌ మూలకాలను రెండు శ్రేణులుగా అమర్చారు. అవి:

లాంథనైడ్‌లు: సీరియం (Ce)(Z = 58) నుంచి లుటీషియం (Lu) (Z = 71)

ఆక్టినైడ్‌లు: థోరియం(Th)(Z = 90) నుంచి లారెన్సియం (Lr) (Z = 103)

*  లాంథనైడ్, ఆక్టినైడ్‌లు వెండిలా ప్రకాశవంతంగా ఉంటాయి.

* f - బ్లాక్‌ మూలకాలు ప్రదర్శించే సాధారణ ఆక్సీకరణ స్థితి:+3

d - బ్లాక్‌ మూలకాలు (పరివర్తన మూలకాలు) 

భేదపరిచే ఎలక్ట్రాన్‌లు ఉపాంత కక్ష్యలోని d- ఆర్బిటాల్‌లోకి ప్రవేశించే మూలకాలను d - బ్లాక్‌ మూలకాలు’ అంటారు.

* ఆవర్తన పట్టికలో గ్రూప్‌-3 నుంచి గ్రూప్‌-12 వరకు ఉంటాయి.

* సాధారణ ఎలక్ట్రాన్‌ విన్యాసం:(n − 1)d^{1 − 10}ns^{1 − 2}

* d - బ్లాక్‌ మూలకాలన్నీ లోహాలే.

* ఆవర్తన పట్టికలో d - బ్లాక్‌లో మూలకాలను నాలుగు శ్రేణులుగా అమర్చారు. అవి:

3d శ్రేణి మూలకాలు: స్కాండియం (Sc)(Z = 21)  నుంచి జింక్‌ (Zn)(Z = 30)

4d శ్రేణి మూలకాలు: ఇట్రియం (Y)(Z = 39) నుంచి 

కాడ్మియం (Cd) (Z = 48)

5d శ్రేణి మూలకాలు: లాంథనం (La)(Z = 57) నుంచి 

పాదరసం(Hg)(Z = 80)

6d శ్రేణి మూలకాలు: ఆక్టీనియం (Ac)(Z = 89) నుంచి 

కాపర్నీషియం(Cn)(Z = 112)

* d ఉపశక్తిస్థాయి అసంపూర్తిగా ఎలక్ట్రాన్‌లతో నిండి ఉన్న d బ్లాక్‌ మూలకాలను ‘పరివర్తన మూలకాలు’ అని కూడా అంటారు.

* జింక్‌ (Zn),కాడ్మియం(Cd), పాదరసం (Hg) మూలకాలలో d ఉపశక్తి స్థాయి పూర్తిగా ఎలక్ట్రాన్‌లతో నిండి ఉంటుంది. అందుకే వీటిని పరివర్తన మూలకాలుగా పరిగణించరు.

* d బ్లాక్‌ మూలకాలు అధిక ఉష్ణ, విద్యుత్, వాహకత, తాంతవత, అఘాతవర్ధనీయత, లోహద్యుతి లాంటి విలక్షణ లోహ ధర్మాలను ప్రదర్శిస్తాయి. పరివర్తన లోహాలకు ద్రవీభవన, బాష్పీభవన స్థానాలు అధికంగా ఉంటాయి.(Zn, Cd, Hg లోహాలు మినహా.)

* d బ్లాక్‌ మూలకాలు వాటి సమ్మేళనాలతో బహుళ ఆక్సీకరణ స్థితులను ప్రదర్శిస్తాయి.

* d బ్లాక్‌ మూలకాలు ప్రదర్శించే ఆక్సీకరణ స్థితుల్లో, ప్రతిదానికి ఇతర ఆక్సీకరణ స్థితులతో తేడా ఒకటి మాత్రమే ఉంటుంది.

ఉదా: మాంగనీస్‌ ప్రదర్శించే ఆక్సీకరణ స్థితులు: +2, +3, +4, +5, +6, +7.

* d- బ్లాక్‌ మూలకాలు ప్రదర్శించే సాధారణ ఆక్సీకరణ స్థితి: +2.

* పరివర్తన మూలకాలు చాలావరకు రంగు ఉన్న అయాన్‌లను ఏర్పరుస్తాయి.

* d- బ్లాక్‌ మూలకాలు, వాటి అయాన్‌లు చాలావరకు పరాయస్కాంత ధర్మాన్ని ప్రదర్శిస్తాయి.

*  పరివర్తన మూలకాలు - వాటి సమ్మేళనాలు ఉత్ప్రేరకాలుగా ఉపయోగపడతాయి.