• facebook
  • whatsapp
  • telegram

ఛందస్సు

తెలుగు వ్యాకరణంలో ఛందస్సుకున్న ప్రాముఖ్యం ఎనలేనిది. యతి స్థానం, ప్రాస నియమాలు, గణాల సూత్రాల గురించి నేర్చుకుంటే ఛందస్సు మీద పట్టు సాధించవచ్చు. సాధారణంగా మనం ఉపయోగించే వాక్యాల నిర్మాణంలో పలు భేదాలు ఉన్నాయి. సామాన్య, సంక్లిష్ట, సంయుక్త, సందేహాత్మక వాక్యాలను నిత్యం ప్రయోగిస్తుంటాం. ఛందస్సు, అలంకారాల్లో రకాలు, ప్రకృతి-వికృతులు, వాక్యనిర్మాణం గురించి తెలుసుకుందాం...

ఛందస్సు
వేదాంగాల్లో ఛందస్సు ఒకటి. పద్య కవిత్వానికి ప్రాణం ఛందస్సు. పద్య లక్షణాలను ఇది తెలియజేస్తుంది. నాలుగు పాదాల పద్యం గణాల మీద ఆధారపడి ఉంటుంది. అక్షరాల లఘు, గురువులతో గణాలు ఏర్పడతాయి. గురువును ' U ' తోనూ, లఘువును ' l ' తోనూ సూచిస్తారు.
గురు, లఘువులు
* దీర్ఘం ఉన్నవి.
* సంయుక్త, ద్విత్వాక్షరాలకు ముందున్నవి.
* సున్నా, విసర్గ ()లతో కూడినవి.
* పొల్లు హల్లులతో ఉన్నవి (లన్) గురువులు.
* మిగిలిన వాటిని లఘువులు అంటారు.
               గురు, లఘువులతో గణాలు ఏర్పడతాయి.
* రామ - U l - 'గల'.
* రమా - l U - లగ (వ).
* రామా - U U - గగ - అనేవి రెండక్షరాల గణాలు. మూడక్షరాల గణాలే పద్యాలకు ముఖ్యం. అవి ...
* భగణం - U l l - రాముడు
* జగణం - l U l - విశాల
* సగణం - l l U - సుమతీ
* యగణం - l U U - రమేశా
* రగణం - U l U - వీక్షణా
* తగణం - U U l - శ్రీరామ
* మగణం - U U U  - శ్రీరామా
* నగణం - l l l - కమల
* నల ( l l l l ), నగ ( l l l U ) లాంటి నాలుగక్షరాల గణాలు కూడా ఉన్నాయి.

యతి, ప్రాస
పద్యపాదంలోని మొదటి అక్షరాన్ని 'యతి' అంటారు.
* యతికి విరతి, వళి, విరామం, విశ్రామ అనే పేర్లున్నాయి.
* మొదటి అక్షరానికి సరిపడే - నియమిత స్థానంలో ఉన్న అక్షరాన్ని 'యతిస్థానం' అంటారు.
* పద్యపాదంలో రెండో అక్షరాన్ని 'ప్రాస' అని అంటారు.
* నాలుగు పాదాల్లోను రెండో అక్షరంలోని హల్లు సమానంగా ఉంటే ప్రాసనియమం ఉందని అంటారు.
* వృత్త పద్యాలకు ప్రాస నియమం ఉంటుంది.
* యతిస్థానంలో ఉన్న అక్షరం తర్వాతి అక్షరానికి ప్రాస అక్షరంతో కలిపి వేయడాన్ని 'ప్రాసయతి' అంటారు.

 
* సూర్య గణాలు - గల (U l) న (l l l)
* ఇంద్రగణాలు - నల ( l l l l ),   నగ ( l l l U ),   సల ( l l U l ),   భ ( U l l ),   ర (U l U),   త (U U l).

 

వాక్యం
అర్థవంతమైన పదాల సముదాయమే వాక్యం.
*  ప్రౌఢ వ్యాకరణం రాసిన బహుజనపల్లి సీతారామాచార్యులు 'యోగ్యత, ఆకాంక్ష, ఆసక్తి ఉన్న పద సముదాయం వాక్యం' అన్నారు.
* చిన్నయసూరి బాలవ్యాకరణంలో లేని 'వాక్యపరిచ్చేదం' ప్రౌఢవ్యాకరణంలో ఉంది.
* 'తెలుగు వాక్యం' అనే పుస్తకాన్ని రాసిన చేకూరి రామారావు తెలుగు వాక్య నిర్మాణ విశేషాలను బాగా వివరించారు.
* సామాన్యంగా సంపూర్ణ వాక్యం, అసంపూర్ణ వాక్యం అని వాక్యం రెండు రకాలు.
* సమాపక క్రియ (సంపూర్ణ భావం) ఉన్నది సంపూర్ణ వాక్యం.
ఉదా: రాముడు భోజనం చేశాడు.
* అసమాపకక్రియ ఉన్నది అసంపూర్ణ వాక్యం.
ఉదా: రాముడు భోజనం చేసి...
* వాక్యం సామాన్యంగా కర్త, కర్మ, క్రియ అనే వరుస క్రమంలో ఉంటుంది.
* ఒక్కొక్కసారి (ముఖ్యంగా కవిత్వంలో) ఈ వరుస పాటించరు.

 

వాక్యనిర్మాణం - భేదాలు
వాక్యంలో చాలా భేదాలున్నాయి. భావాన్ని బట్టి, నిర్మాణాన్ని బట్టి ఈ భేదాలు ఏర్పడ్డాయి.
 నిశ్చయార్థక వాక్యం: శ్రీరాముడు కోసల దేశపు రాజు.
 ప్రశ్నార్థక వాక్యం: నువ్వు పుస్తకం కొన్నావా?
 ఆశ్చర్యార్థక వాక్యం: ఆ శిల్పం ఎంత బాగుందో!
 సందేహార్థక వాక్యం: ఆమె ఎందుకు నవ్వుతోందో!
 విధ్యర్థక వాక్యం: మీరు మా ఇంటికి రావాలి.
 ప్రత్యక్షానుకృతి వాక్యం: 'నేను రాను' అని అతడన్నాడు.
 పరోక్షానుకృతి వాక్యం: తను రానని అతడన్నాడు.
 క్రియారహిత వాక్యం: ఆమె వైద్యురాలు.
 సామాన్య వాక్యం: నాకు ఆకలిగా ఉంది.
 సంశ్లిష్ట వాక్యం: అతడు అన్నం తిని బడికి వెళ్లాడు.
 సంయుక్త వాక్యం: అతడు ధనవంతుడు, కానీ డబ్బు ఖర్చు చేయడు.
 హేత్వర్థక వాక్యం: అతడికి జ్వరం వచ్చి పరీక్షలు రాయలేదు.
 కర్తరి వాక్యం: రాముడు రాక్షసులను సంహరించాడు.
 కర్మణి వాక్యం: రాక్షసులు రామునిచే సంహరింపబడిరి.
 శత్రర్థక వాక్యం: అతడు కాఫీ తాగుతూ చదువుతున్నాడు.
 చేదర్థకవాక్యం: కష్టపడి పనిచేస్తే ఫలితం దానంతటదే వస్తుంది.
 నామ్నీకరణ వాక్యం: 'స్వానుభవం వల్ల ఈ జీవితసత్యం నేర్చుకున్నాను' - దీనికి నామ్నీకరణ వాక్యం ఇలా ఉంటుంది...'ఇది స్వానుభవం వల్ల నేర్చుకున్న జీవిత సత్యం'.

 

 అలంకారాలు
అలంకారాలు శబ్దాలంకారాలు, అర్థాలంకారాలు అని రెండు రకాలు.
* శబ్దానికి ప్రాధాన్యం ఉన్న శ్రవణానంద కారకాలు శబ్దాలంకారాలు.
* అర్థానికి (భావానికి) ప్రాధాన్యం ఉన్నవి అర్థాలంకారాలు.

 

శబ్దాలంకారాలు
కొన్ని ముఖ్యమైన శబ్దాలంకారాల గురించి ఇప్పుడు తెలుసుకుందాం.
వృత్త్యనుప్రాస: ఒకే హల్లు అనేక సార్లు రావడం, వచ్చిన హల్లు మళ్లీమళ్లీ రావడం.
ఉదా: అడుగులు తడబడ బుడుతడు నడిచెను.
అంత్యానుప్రాస: పాదాల చివరకానీ, పదాల చివరకానీ వచ్చిన అక్షరమే మళ్లీ మళ్లీ రావడం.
ఉదా: భాగవతమున భక్తి
        భారతమున యుక్తి
        రామకథయే రక్తి

 

లాటానుప్రాస: అర్థభేదం, శబ్దభేదం లేకుండా తాత్పర్య భేదంతో ఒకే పదం వెంట వెంటనే రావడం.
ఉదా: కమలాక్షునర్చించు కరములు కరములు.

 

అర్థాలంకారాలు
ఉపమాలంకారం:
 పోలిక ఉన్నది. ఉపమాన, ఉపమేయాలకు రమణీయమైన పోలికను వర్ణించడం.
ఉదా: ఆమె ముఖము చంద్రబింబమువలె మనోహరంగా ఉంది.

 

ఉత్ప్రేక్షాలంకారం: ఊహ ప్రధానమైంది. ఉపమేయాన్ని ఉపమానంగా ఊహించడం.
ఉదా: ఈ చీకటి చక్రవాకములయొక్క విరహాగ్ని ధూమంగా తలచుచున్నాను.

 

రూపకాలంకారం: ఉపమేయ, ఉపమానాలకు తద్రూప్యవర్ణన ఉన్నది. భేదమున్నా లేనట్లు వర్ణించడం.
ఉదా: సంసారసాగరమును ఈదుట మిక్కిలి కష్టం.

 

అతిశయోక్తి అలంకారం: సహజస్థితిని మించి అతిగా గొప్పగా చెప్పడం.
ఉదా: ఆ పురమునందలి మేడలు ఆకాశమును తాకుచున్నవి.

 

శ్లేషాలంకారం: అనేకార్థములను ఇచ్చే పదాలను ప్రయోగించడం.
ఉదా: ఆ రాజు కువలయానందకరుడు.

 

అర్థాంతరన్యాస అలంకారం: సామాన్యమైన విషయాన్ని విశేషంతో లేదా విశేషమైన విషయాన్ని సామాన్యంతో సమర్థించడం.
ఉదా: హనుమంతుడు సముద్రమును దాటెను.
         మహాత్ములకు సాధ్యముకానిది లేదు కదా!

 

ప్రకృతి - వికృతులు
సంస్కృతం, ప్రాకృతాల నుంచి కొద్ది మార్పులతో తెలుగులోకి వచ్చిన వాటిని తత్సమాలు అంటారు. ఇవి ప్రకృతులు.
* సంస్కృత, ప్రాకృతాల నుంచి మార్పులు చెంది ఏర్పడిన వాటిని తద్భవాలు అంటారు. స్థూలంగా వీటిని వికృతులు అని చెప్పవచ్చు.

 

Posted Date : 08-10-2020

గమనిక : ప్రతిభ.ఈనాడు.నెట్‌లో కనిపించే వ్యాపార ప్రకటనలు వివిధ దేశాల్లోని వ్యాపారులు, సంస్థల నుంచి వస్తాయి. మరి కొన్ని ప్రకటనలు పాఠకుల అభిరుచి మేరకు కృత్రిమ మేధస్సు సాంకేతికత సాయంతో ప్రదర్శితమవుతుంటాయి. ఆ ప్రకటనల్లోని ఉత్పత్తులను లేదా సేవలను పాఠకులు స్వయంగా విచారించుకొని, జాగ్రత్తగా పరిశీలించి కొనుక్కోవాలి లేదా వినియోగించుకోవాలి. వాటి నాణ్యత లేదా లోపాలతో ఈనాడు యాజమాన్యానికి ఎలాంటి సంబంధం లేదు. ఈ విషయంలో ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలకు, ఈ-మెయిల్స్ కి, ఇంకా ఇతర రూపాల్లో సమాచార మార్పిడికి తావు లేదు. ఫిర్యాదులు స్వీకరించడం కుదరదు. పాఠకులు గమనించి, సహకరించాలని మనవి.

 

పేపర్ - I

పాత ప్రశ్నప‌త్రాలు

 

విద్యా ఉద్యోగ సమాచారం

 

నమూనా ప్రశ్నపత్రాలు

 

లేటెస్ట్ నోటిఫికేష‌న్స్‌