• facebook
  • whatsapp
  • telegram

ర‌క్త ప్ర‌స‌ర‌ణ వ్య‌వ‌స్థ‌

    రక్తాన్ని ద్రవరూప కణజాలం అంటారు. ఆరోగ్యవంతుడైన, నడివయస్సు మానవుడిలో సరాసరి అయిదు లీటర్ల రక్తం ఉంటుంది. ప్రయోగశాలలో రక్తం గడ్డకట్టకుండా ఉండేందుకు సోడియం సిట్రేట్, సోడియం ఆక్సలేట్ అనే లవణాలను కలుపుతారు. రక్తం రక్తనాళాల్లో గడ్డకట్టకుండా ఉండటానికి కారణం రక్తంలో ఉండే హెపారిన్ అనే పదార్థం. రక్తం గడ్డకట్టిన తరువాత ఏర్పడే స్పష్టమైన ద్రవ పదార్థాన్ని సీరం అంటారు.
     రక్తంలో ప్లాస్మా, రక్తకణాలు ఉంటాయి. కణాల మధ్య ఉన్న ద్రవ పదార్థాన్ని ప్లాస్మా అంటారు. ఇది లేత పసుపురంగులో ఉండే స్వచ్ఛమైన ద్రవపదార్థం. రక్తంలో ప్లాస్మా సుమారు 55 శాతం ఉంటుంది. మిగతా 45 శాతం రక్తకణాలు ఉంటాయి. రక్తం గడ్డకట్టకుండానే ప్లాస్మాను సేకరించవచ్చు. కానీ, రక్తం గడ్డకట్టిన తరువాత మాత్రమే ప్లాస్మాను వేరుచేయవచ్చు. ప్లాస్మాలో ఉండే కొన్ని రసాయనాలు సీరంలో ఉండవు. ప్లాస్మాలో 90 శాతానికి పైగా నీరు ఉంటుంది. దీనిలోని ముఖ్యమైన అకర్బన పదార్థాలు సోడియం, పొటాషియం, కాల్షియం, మెగ్నీషియం, క్లోరైడ్, బైకార్బోనేట్లు. కర్బన రసాయన పదార్థాలైన ప్రోటీన్లు, చక్కెరలు, లిపిడ్లు, హార్మోన్లు, నత్రజని పదార్థాలు వంటివి ఉంటాయి. ఆల్బ్యుమిన్లు, గ్లోబ్యులిన్ వంటి ప్రోటీన్లు రక్తంలో ద్రవాభిసరణాన్ని కాపాడటానికి ఉపయోగపడతాయి. ఫైబ్రినోజెన్, ప్రోత్రాంబిన్ వంటి ప్రోటీన్లు రక్తం గడ్డకట్టడంలో ఉపయోగపడతాయి.

     రక్తంలో మూడు రకాల కణాలుంటాయి. అవి 1) ఎర్రరక్త కణాలు 2) తెల్లరక్త కణాలు 3) రక్త ఫలకికలు.
 

ఎర్రరక్త కణాలు
ఎర్రరక్త కణాలనే ఎరిథ్రోసైట్లు అంటారు. పెద్దవారిలో ఇవి పొడవైన ఎముకల మజ్జలో ఏర్పడతాయి. ఎర్ర రక్తకణాల ఉత్పత్తిని ఎరిథ్రోపాయిసిస్ (erthropoeisis) అంటారు. ఎర్ర రక్తకణాలు పిండదశలో కాలేయం, ప్లీహం, ఎముకమజ్జలో ఏర్పడతాయి. వీటిసంఖ్య పురుషుల్లో ఎక్కువగా, స్త్రీలలో తక్కువగా ఉంటాయి. ఇవి ద్విపుటాకారంగా ఉంటాయి. క్షీరదాల్లో పూర్తిగా అభివృద్ధి చెందిన ఎర్ర రక్తకణాల్లో కేంద్రకం, మైటో కాండ్రియా, రైబోజోముల వంటి కణాంగాలు ఉంటాయి. క్షీరదాల్లో ఒంటెలో మాత్రం ఎర్ర రక్తకణాలు కేంద్రకయుతంగా ఉంటాయి. క్షీరదాలు మినహా మిగతా సకశేరుకాలైన చేపలు, ఉభయజీవులు, సరీసృపాలు, పక్షుల్లో ఎర్ర రక్తకణాలు కేంద్రకయుతంగా ఉంటాయి. ఎర్ర రక్తకణాల జీవితకాలం 120 రోజులు. ఇవి వీటి జీవితకాలం తరువాత కాలేయం, ప్లీహం (spleen) లో విచ్ఛిన్నం చెందుతాయి. ఎర్ర రక్తకణాల లోపల హిమోగ్లోబిన్ ఉండటంవల్ల అవి ఎరుపు రంగులో ఉంటాయి. హిమోగ్లోబిన్‌లో గ్లోబిన్ అనే ప్రొటీన్, ఇనుముతో కూడిన వర్ణకమైన హీమ్ (haem) ఉంటాయి. హిమోగ్లోబిన్ ఆక్సిజన్, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ రవాణాలో ప్రముఖ పాత్ర వహిస్తుంది.


తెల్లరక్త కణాలు
వీటినే ల్యూకోసైట్లు అనికూడా అంటారు. ఇవి ఎర్ర రక్తకణాల కంటే తక్కువ సంఖ్యలో ఉంటాయి. వీటిలో కేంద్రకం ఉంటుంది. వీటికి నిర్ణీత ఆకారం లేదు. ఇవి ఎర్రరక్త కణాలకంటే పరిమాణంలో పెద్దవిగా ఉంటాయి. రక్షణ, వ్యాధి నిరోధకతను పెంపొందిస్తాయి. వివిధ రకాల తెల్ల రక్తకణాల్లో జీవితకాలం పలు రకాలుగా ఉంటుంది.
కొన్ని గంటలనుంచి కొన్ని రోజులు లేదా కొన్ని సంవత్సరాల వరకు జీవితకాలం ఉండవచ్చు. ఇవి ఎముక మజ్జ, లింఫ్ గ్రంథులు, థైమస్ గ్రంథి, ప్లీహం వంటి వాటిలో ఏర్పడతాయి. జీవితకాలం ముగిసిన తరువాత ఇవి ప్లీహం (spleen), కాలేయంలో విచ్ఛిన్నమవుతాయి.     
      తెల్ల రక్తకణంలో ఉండే కణికల (Granules) ఉనికిని బట్టి వీటిని రెండు రకాలుగా వర్గీకరించవచ్చు.
1) కణికాయుతకణాలు (Granulocytes)  2) కణికారహితకణాలు (Agranulocytes).
 

కణికాయుత కణాల్లో తిరిగి మూడు రకాలున్నాయి: 1) బేసోఫిల్స్ (Basophils) 2) ఎసిడోఫిల్స్ లేదా ఇసినోఫిల్స్ (Eosinophils) 3) న్యూట్రోఫిల్స్. బేసోఫిల్స్ క్షార రంగులను సంతరించుకుంటాయి. వీటిలో కేంద్రకం S (ఎస్) ఆకారంలో ఉంటుంది. అన్ని తెల్ల రక్తకణాల కంటే వీటిసంఖ్య తక్కువ. ఇవి హెపారిన్ అనే రసాయనాన్ని స్రవించి రక్తం రక్తనాళాల్లో గడ్డకట్టకుండా,గాయాలు మానడానికి ఉపయోగపడతాయి. ఎసిడోఫిల్స్ ఆమ్లరంగులను సంతరించుకుంటాయి. ఇవి ఎలర్జీ చర్యలను తగ్గిస్తాయి. న్యూట్రోఫిల్స్ ఏ వర్ణాన్నీ కలిగి ఉండవు. ఈ కణాలు బ్యాక్టీరియాలను శరీరంలోని వైదేశిక పదార్థాలను (Foreign Substances) భక్షణంచేసి దేహాన్ని రక్షిస్తాయి. తెల్ల రక్తకణాలన్నింటిలో వీటి సంఖ్య ఎక్కువ.


కణికారహిత కణాలు రెండు రకాలు. అవి.. 1) లింఫోసైట్లు 2) మోనోసైట్లు. లింఫోసైట్లు అన్ని తెల్లరక్త కణాల్లోకి అతి చిన్నవి. వీటిలో గుండ్రని, పెద్దకేంద్రకం ఉంటుంది. వీటిలో మళ్లీ రకాలున్నాయి. ఇవి శరీరంలోకి ప్రవేశించిన శిలీంద్రాలు, బ్యాక్టీరియా, వైరస్ వంటి వాటిని ప్రతిజనకాలు (యాంటిజన్లు)గా గుర్తించి, వీటిని ఎదుర్కోవడానికి ప్రతిరక్షకాల (యాంటీబాడీల)ను ఉత్పత్తిచేస్తాయి. అంటే ఇవి శరీరానికి వ్యాధుల నుంచి రక్షణనిస్తాయని భావించవచ్చు. ఎయిడ్స్ వ్యాధిలో హెచ్.ఐ.వి. వైరస్‌వల్ల ఈ కణాలు నాశనమవుతాయి.

     వ్యక్తి రోగనిరోధక శక్తి తగ్గి వివిధ వ్యాధులకు గురవుతాడు. మోనోసైట్లు తెల్లరక్త కణాలన్నింటిలో కెల్లా అతి పెద్దవి. ఇవి బ్యాక్టీరియాలను తమలోకి తీసుకుని చంపేస్తాయి. చనిపోయిన ఇతర కణాలను తీసివేస్తాయి.
 

రక్తఫలకికలు
     ఇవి అండం లేదా డిస్క్ ఆకారంలో కేంద్రక రహితంగా ఉంటాయి. రక్తం గడ్డకట్టడంలో సహాయపడతాయి. గాయాలు తగిలినప్పుడు కొన్ని రసాయనాలను విడుదల చేసి రక్తస్రావాన్ని నిలుపుదల చేస్తాయి.
 

రక్తవర్గాలు
     రక్తవర్గాలను కనుక్కున్న శాస్త్రవేత్త లాండ్ స్టీనర్ (Landsteiner). రక్తంలో ఎర్ర రక్త కణాల మీద ఉండే యాంటిజన్ (ప్రతిజనకం)లు, ప్లాస్మాలో ఉండే యాంటీబాడీ (ప్రతిరక్షకం)ల ఆధారంగా రక్తాన్ని, A, B, AB, O లుగా వర్గీకరిస్తారు. మానవరక్తంలో A, B అనే యాంటిజన్లు, a, b అనే యాంటీబాడీలు ఉంటాయి. వివిధ రక్త వర్గాల్లో ఉండే యాంటిజెన్లు, యాంటీబాడీలు గ్రహించే రక్తవర్గం, దానంచేసే రక్తవర్గం వంటివి కిందివిధంగా ఉన్నాయి.


Rh కారకం (Factor +, - )
     Rh కారకాన్ని లాండ్‌స్టీనర్, వీనర్ (Wiener) అనే శాస్త్రవేత్తలు రీసస్ (Rhesus) అనే కోతిలోని ఎర్ర రక్తకణాల్లో మొదట కనుక్కున్నారు. ఈ కారకం లేదా యాంటిజెన్ ఉన్న వ్యక్తులను Rh+ అని, లేని వ్యక్తులను Rh- అని అంటారు. Rh కారకం రక్తమార్పిడి సమయంలో, శిశు జనన సమయంలో ప్రముఖపాత్ర వహిస్తుంది. ప్రపంచవ్యాప్తంగా 90 శాతానికి Rh+ కారకం ఉంటుంది. దాదాపు 10 శాతానికి Rh- కారకం ఉంటుంది.

రక్తవర్గాలు

వీటిలో 'O' రక్తవర్గాన్ని O, A, B, AB రక్తవర్గాల వారికి ఎక్కించవచ్చు. కాబట్టి, దీన్ని విశ్వదాత (Universal Donor) అంటారు. AB రక్త వర్గం O, A, B, AB రక్తవర్గాల నుంచి రక్తాన్ని గ్రహిస్తుంది కాబట్టి, దీన్ని విశ్వగ్రహీత (Universal Recipient) అంటారు. ఇలా రక్తంలో వేర్వేరు యాంటిజన్లు, యాంటీబాడీలు ఉంటాయి. కాబట్టి, రక్త మార్పిడి సమయంలో వీటిని పరిగణనలోకి తీసుకుని వ్యక్తికి సరైన రక్తగ్రూపును మాత్రమే ఇవ్వాలి. రక్తవర్గం సరిపోకపోతే వేర్వేరు రక్తవర్గాల మధ్య గుచ్ఛీకరణ (Aglutination) జరిగి వ్యక్తి మరణించే అవకాశం ఉంది. (నోట్: రక్తమార్పిడిపై అనువర్తన ప్రశ్నలు పరీక్షల్లో అడుగుతున్నారు.)

రక్తమార్పిడి

     గాయాలు, శస్త్రచికిత్స సమయంలో అధిక రక్తస్రావం జరిగితే ఎక్కువ రక్తహీనతతో బాధపడుతున్నప్పుడు రక్తమార్పిడి అవసరమవుతుంది. రక్తం దానంచేసే వ్యక్తికి ఎయిడ్స్, హెపటైటిస్, క్యాన్సర్ వంటి వ్యాధులు ఉండకూడదు. సరైన రక్తవర్గం, సరైన Rh కారకం ఉన్న రక్తాన్ని గ్రహీతకు శరీరంలోని పెద్దసిర ద్వారా ఎక్కిస్తారు. ఆరోగ్యవంతమైన వ్యక్తి 3-4 నెలలకోసారి రక్తాన్ని దానం చెయ్యవచ్చు.

Posted Date : 11-11-2020

గమనిక : ప్రతిభ.ఈనాడు.నెట్‌లో కనిపించే వ్యాపార ప్రకటనలు వివిధ దేశాల్లోని వ్యాపారులు, సంస్థల నుంచి వస్తాయి. మరి కొన్ని ప్రకటనలు పాఠకుల అభిరుచి మేరకు కృత్రిమ మేధస్సు సాంకేతికత సాయంతో ప్రదర్శితమవుతుంటాయి. ఆ ప్రకటనల్లోని ఉత్పత్తులను లేదా సేవలను పాఠకులు స్వయంగా విచారించుకొని, జాగ్రత్తగా పరిశీలించి కొనుక్కోవాలి లేదా వినియోగించుకోవాలి. వాటి నాణ్యత లేదా లోపాలతో ఈనాడు యాజమాన్యానికి ఎలాంటి సంబంధం లేదు. ఈ విషయంలో ఉత్తర ప్రత్యుత్తరాలకు, ఈ-మెయిల్స్ కి, ఇంకా ఇతర రూపాల్లో సమాచార మార్పిడికి తావు లేదు. ఫిర్యాదులు స్వీకరించడం కుదరదు. పాఠకులు గమనించి, సహకరించాలని మనవి.

 

కానిస్టేబుల్స్‌ : మెయిన్స్

పాత ప్రశ్నప‌త్రాలు

 

విద్యా ఉద్యోగ సమాచారం

 

నమూనా ప్రశ్నపత్రాలు

 

లేటెస్ట్ నోటిఫికేష‌న్స్‌