ప్రభుత్వ రాబడి

సర్కారు వారి సంపాదన మార్గాలు!

  పరిపాలనకు, పౌరుల సంక్షేమానికి ప్రభుత్వం ఎన్నో చర్యలు చేపడుతుంది. పాఠశాలలు కడుతుంది, రోడ్లు వేయిస్తుంది, ఆసుపత్రులు నిర్మిస్తుంది. రక్షణ ఏర్పాట్లు చేస్తుంది. అత్యవసర సేవలను అందిస్తుంది. అనేక రకాల సామాజిక కార్యక్రమాలను నిర్వహిస్తుంది. వీటన్నింటి వ్యయానికీ కావాల్సిన సొమ్మును రకరకాలుగా రాబడుతుంది. పన్నులు, పన్నేతర మార్గాల్లో, మూలధన ఆస్తుల నుంచి ఆదాయాన్ని సమకూర్చుకుంటుంది. ప్రజా ప్రయోజనాల కోసం అలాంటి వ్యవస్థీకృత ఆదాయం అవసరం. ఈ నేపథ్యంలో పన్నుల రకాలు, వర్గీకరణ, వాటి విధింపు తదితర వివరాలను పోటీ పరీక్షార్థులు తెలుసుకోవాలి. 

 

  భారత ప్రభుత్వానికి విత్త వనరులు సమకూర్చే ప్రధాన మార్గం పన్నుల రాబడి. మూడంచెల భారత పాలనా వ్యవస్థలో కేంద్ర, రాష్ట్ర, స్థానిక ప్రభుత్వాలకు పన్నులు వసూలు చేసే అధికారం ఉంది. రాజ్యాంగంలోని 268, 300 అధికరణలు పన్నుల విధింపు, వసూలు అంశాలను తెలియజేస్తున్నాయి. 1935 భారత ప్రభుత్వ చట్టం పాలనా విధులను మూడు జాబితాలుగా విభజించింది. అవి.. ఎ) కేంద్ర జాబితా బి) రాష్ట్ర జాబితా సి) ఉమ్మడి జాబితా. వీటిని అనుసరించి పన్నులు విధించే అధికారాన్ని స్పష్టం చేశారు.

* రాజ్యాంగం ఏడో షెడ్యూల్‌లో కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు విధించే పన్నుల వివరాలను పొందుపరిచారు. కేంద్రం ప్రధానంగా 12 రకాల పన్నులు విధించి వసూలు చేస్తుంది. ఎక్కువ రాబడినిచ్చే పన్నులు కేంద్రం పరిధిలో ఉన్నాయి. రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు మొత్తం 18 రకాల పన్నులు విధిస్తున్నాయి.

 

ప్రభుత్వ విత్తశాస్త్రం: ప్రభుత్వ రాబడులు, వ్యయాన్ని తెలియజేసేదాన్ని ప్రభుత్వ విత్తశాస్త్రం అంటారు. ‘ప్రణాళికల్లో తక్కువ ఖర్చు చేసేది ఉత్తమ ప్రణాళిక, పన్నుల్లో తక్కువ పన్ను విధించేది మంచి పన్ను’ అని సంప్రదాయ ఆర్థికవేత్తల్లో ఒకరైన జె.బి.సే అభిప్రాయం. 1936లో జె.ఎం.కీన్స్‌ ‘జనరల్‌ థియరీ’ రచనతో ప్రభుత్వ విత్తశాస్త్రం ప్రాధాన్యం సంతరించుకుంది.

 

ప్రభుత్వ విత్తశాస్త్రం అధ్యయనం చేసే అంశాలు: 1) ప్రభుత్వ రాబడి 2) ప్రభుత్వ వ్యయం 3) ప్రభుత్వ రుణం 4) విత్త నిర్వహణ 5) కోశ విధానం 6) ఫెడరల్‌ విత్తం

 

1) ప్రభుత్వ రాబడి: ప్రభుత్వ రాబడిని పన్ను రాబడి, పన్నేతర రాబడి అని రెండు రకాలుగా వర్గీకరిస్తారు. దీనిలో ముఖ్యమైనది పన్ను రాబడి.

 

2) ప్రభుత్వ వ్యయం: ప్రభుత్వం ఏయే అంశాలపై ఖర్చు చేస్తుంది, ప్రభుత్వ వ్యయం పెరగడానికి కారణాలు, ఉత్పత్తి - ఉద్యోగిత - ఆదాయంపై ప్రభుత్వ వ్యయం ప్రభావం లాంటి అంశాలను చర్చిస్తుంది.

 

3) ప్రభుత్వ రుణం: వ్యయానికి సరిపడా ఆదాయం సమకూర్చుకోలేనప్పుడు ప్రభుత్వం అప్పు (రుణం) చేయాల్సి వస్తుంది. ఇది అంతర్గత, బహిర్గత రుణాలను తీసుకుంటుంది.

 

4) విత్త నిర్వహణ: బడ్జెట్‌ తయారుచేసే విధానం, చట్టసభలో దాన్ని ప్రవేశపెట్టడం, ఆమోదం పొందడం, అమలుపరచడం, ఆడిటింగ్‌ లాంటి అంశాలు ఉంటాయి.

 

5) కోశవిధానం: ప్రభుత్వ ఆదాయ - వ్యయ రుణ విధానాలను తన ఆశయ సాధన కోసం సర్కారు ఎలా ఉపయోగించుకుంటుందో తెలియజేసేది కోశవిధానం.

 

6) ఫెడరల్‌ విత్తం: సమాఖ్య వ్యవస్థలో కేంద్ర, రాష్ట్రాల మధ్య వనరులను ఎలా విభజిస్తారు? వనరుల పంపిణీలో అసమానతలు ఉంటే, వాటిని ఎలా తగ్గించాలి లాంటి అంశాలను వివరిస్తుంది.

 

ప్రభుత్వ రాబడి వర్గీకరణ: ప్రభుత్వానికి వచ్చే రాబడి రెండు రకాలు. అవి 1) రెవెన్యూ రాబడి 2) మూలధన రాబడి. రెవెన్యూ రాబడి రెండు మార్గాల్లో లభిస్తుంది. 1) పన్ను రాబడి 2) పన్నేతర రాబడి.

 

పన్నేతర రాబడి: పరిపాలన రాబడులు: ఫీజులు, జరిమానాలు, పెనాల్టీలు, అప్పులు, డిపాజిట్ల స్వాధీనం, అభివృద్ధి** ప్రత్యేక విధింపులు.

 

వాణిజ్యపర ఆదాయాలు:  ఉత్పత్తి అయిన వస్తుసేవలను ప్రభుత్వరంగ పరిశ్రమలు, సంస్థలు విక్రయిస్తే వచ్చే రాబడిని వాణిజ్యపర ఆదాయాలు అంటారు. 

ఉదా: రైల్వే రవాణా, విద్యుత్తు సరఫరా, తంతి తపాలా లాంటివి.

 

గ్రాంట్లు: ఒక ప్రభుత్వం మరో ప్రభుత్వానికి ఉదారంగా ఇచ్చే ద్రవ్యాన్ని గ్రాంట్లు అంటారు. 

ఉదా: కేంద్రం రాష్ట్రాలకు ఇచ్చే గ్రాంట్లు.

 

కానుకలు: ఒక ప్రభుత్వం ప్రజలకు, స్వచ్ఛంద సంస్థలకు ఇచ్చే మొత్తాన్ని కానుకలు అంటారు. 

ఉదా: ప్రకృతి వైపరీత్యాలు, యుద్ధాల్లో ఇచ్చే కానుకలు.

ప్రభుత్వ ఆస్తుల నుంచి వచ్చే ఆదాయం: భూములు, గనులు, నదులు లాంటి సహజ వనరులను అద్దెకు ఇవ్వడం ద్వారా లేదా వాటిని విక్రయించడం ద్వారా వచ్చే ఆదాయం.

కరెన్సీ నోట్ల ముద్రణ: ఇతర మార్గాల ద్వారా ప్రభుత్వం సరిపడినంత ఆదాయాన్ని సమకూర్చుకోలేనప్పుడు అంతిమంగా కొత్త కరెన్సీ నోట్లు ముద్రించి ఆదాయాన్ని సమకూర్చుకుంటుంది. అయితే దీనివల్ల దేశంలో ద్రవ్య సరఫరా పెరిగి ధరలు పెరగవచ్చు.

పన్ను రాబడి: ప్రభుత్వానికి పన్నుల ద్వారా వచ్చే రాబడిని పన్ను రాబడిని అంటారు. సెలిగ్‌ మన్‌ ప్రకారం ‘తనకు సంక్రమించిన ప్రయోజనంతో సంబంధం లేకుండా ప్రజలందరి ప్రయోజనం కోసం ప్రభుత్వం చేసే వ్యయానికి వ్యక్తులు, సంస్థలు చేసే నిర్బంధ చెల్లింపులే పన్నులు.

పన్ను లక్షణాలు: 1) ఇవి నిర్బంధ చెల్లింపులు. 

2) ప్రజల ఇష్టాయిష్టాలతో సంబంధం ఉండదు.

3) పన్ను చెల్లింపులో ప్రత్యక్ష ప్రతిఫలం లేదు.

4) ప్రజల సామాన్య ప్రయోజనం కోసం విధిస్తారు.

5) పన్ను చెల్లింపులో త్యాగం ఇమిడి ఉంది.

6) ప్రస్తుత కాలంలో ప్రాతినిధ్యం లేకుండా పన్ను లేదు.

 

పన్ను రకాలు: 

ఎ) పన్ను భారాన్ని భరించే వారిని బట్టి పన్నులు రెండు రకాలు: 1) ప్రత్యక్ష పన్ను 2) పరోక్ష పన్ను 

 

పన్ను చెల్లించడం వల్ల వ్యక్తి కోల్పోయే ద్రవ్యమే ద్రవ్య భారం. ఈ భారం రెండు రకాలు. 1) తొలి భారం  2) అంతిమ భారం.

 

ప్రభుత్వం పన్ను విధించినప్పుడు దాన్ని మొదటగా చెల్లించిన వ్యక్తి భరించే భారమే పన్ను తొలిభారం. చివరికి ఎవరు చెల్లిస్తారో ఆ భారమే అంతిమ భారం. ఉదా: వినోద పన్ను తొలి భారాన్ని థియేటర్‌ యజమాని భరిస్తే తుది భారాన్ని ప్రేక్షకుడు భరిస్తాడు.

 

ప్రత్యక్ష పన్ను: పన్ను తొలి, అంతిమ భారాలను ఒకే వ్యక్తి భరిస్తే దాన్ని ప్రత్యక్ష పన్ను అంటారు. ప్రత్యక్ష పన్నుల భారాన్ని బదిలీ చేయడానికి వీలులేదు. 

ఉదా: ఆదాయ పన్ను, సంపద పన్ను, వృత్తి పన్ను, కార్పొరేట్‌ పన్ను, బహుమతి పన్ను, స్టాంప్‌ డ్యూటీ, వడ్డీ పన్ను, ఎస్టేట్‌ డ్యూటీ, వ్యయంపై పన్ను, క్యాపిటల్‌ గెయిన్‌ టాక్స్‌

 

పరోక్ష పన్ను: పన్ను తొలిభారం ఒకరిపైన, అంతిమభారం మరొకరిపైన ఉంటే దాన్ని పరోక్ష పన్ను అంటారు. పరోక్ష పన్నుల భారాన్ని పూర్తిగా లేదా పాక్షికంగా బదిలీ చేయవచ్చు. పన్ను మొదట ఎవరిపై విధిస్తారో వారు మరొకరికి పన్ను భారాన్ని బదిలీ చేస్తారు.

ఉదా: కేంద్ర ఎక్సైజ్‌ సుంకం, కస్టమ్స్‌ సుంకాలు, సేవాపన్ను, రాష్ట్ర అమ్మకం పన్ను, రాష్ట్ర ఎక్సైజ్‌ సుంకం, మోటారు వాహనాలపై పన్ను, విద్యుత్‌పై పన్ను,  వినోదపు పన్ను 9) ఆక్ట్రాయ్‌ పన్ను

 

బి) పన్ను ప్రాతిపదిక, పన్ను రేటు మధ్య సంబంధం ఆధారంగా పన్నులు నాలుగు రకాలు:

పన్ను దేని ఆధారంగా విధిస్తున్నారో తెలియజేసేదాన్ని పన్ను ప్రాతిపదిక అంటారు. ఎంత శాతం పన్ను విధిస్తున్నారో తెలియజేసేది పన్ను రేటు. ఎంతమంది పన్ను చెల్లిస్తున్నారో తెలియజేసేది పన్ను పరిధి.

 

1) అనుపాత పన్ను: పన్ను విధింపునకు ఆధారమైన ఆదాయం లేదా సంపద విలువ లేదా వస్తువు విలువలో మార్పులతో నిమిత్తం లేకుండా అన్ని ఆదాయ స్థాయులకు లేదా విలువ స్థాయులకు ఒకే పన్ను రేటు వర్తింపజేస్తే అది అనుపాత పన్ను అవుతుంది. ఉదాహరణకు ఆదాయ పన్ను 10 శాతంగా నిర్ణయిస్తే ఆదాయం రూ.10 వేలు అయినా, లేక రూ.లక్ష అయినా పన్ను రేటు మారదు. 

ఉదా: అమ్మకపు పన్ను, సేవా పన్ను, ఎక్సైజ్‌ సుంకం.

 

2) పురోగామి పన్ను: పన్నుకు ఆధారమైన ఆదాయం, సంపద విలువ మారుతూ ఉంటే పన్ను రేటు కూడా మారుతుంది. దీన్ని పురోగామి పన్ను అంటారు. భారత్‌లో ఆదాయ పన్ను ఈ రకానికి చెందింది. ధనికులపై అధిక పన్ను, పేదలపై తక్కువ పన్నును సూచిస్తుంది. అంటే ‘చెల్లించగలిగిన సామర్థ్యం’ ఆధారంగా ఈ పన్ను విధిస్తారు. పురోగామి పన్నుల వల్ల ఆదాయ అసమానతలు తగ్గడమే కాకుండా సాంఘిక న్యాయం జరుగుతుంది. ప్రముఖ ఆర్థికవేత్త ఆడంస్మిత్‌ పేర్కొన్న పన్ను నియమాల్లో సమతా నియమాన్ని పురోగామి పన్ను తెలియజేస్తుంది.

 

3) తిరోగామి పన్ను: పన్నుకు ఆధారమైన ఆదాయం లేదా సంపద విలువ పెరిగేకొద్దీ పన్ను రేటు తగ్గితే అది తిరోగామి పన్ను అవుతుంది.

ఉదా: రూ.లక్ష - రూ.1.5 లక్షల మధ్య ఆదాయం ఉన్న వ్యక్తిపై 30 శాతం; రూ.1.5 లక్షలు - రూ.2.50 లక్షల మధ్య ఆదాయం ఉన్న వ్యక్తి 20 శాతం; రూ.2.50 లక్షలపైన ఆదాయం ఉన్న వ్యక్తి 10 శాతం పన్ను చెల్లించాలంటే అది తిరోగామి పన్ను అవుతుంది.

 

4) డిగ్రెసివ్‌ పన్ను: ఆదాయం పెరిగే కొద్ది పన్ను రేటు నెమ్మదిగా పెరిగి, ఒక దశ తర్వాత పన్ను రేటులో మార్పు రాకపోతే దాన్ని డిగ్రెసివ్‌ పన్ను అంటారు. సాధారణంగా డిగ్రెసివ్‌ పన్ను రెండు రకాలుగా ఉంటుంది.

ii* పన్ను ఆధారమైన ఆదాయంలో లేదా సంపద విలువలో కొంత మొత్తాన్ని పన్ను చెల్లింపు నుంచి మినహాయించి మిగిలిన మొత్తం ఆదాయంపై ఒకే రేటులో పన్ను విధించడం.

* పన్ను ఆదాయం   పెరిగినంత వేగంగా పన్ను రేటు పెరగకపోవడం. ఈ పద్ధతిలో అధిక ఆదాయం ఉన్న వ్యక్తి తక్కువ త్యాగం, తక్కువ ఆదాయం ఉన్న వ్యక్తి ఎక్కువ త్యాగం చేస్తారు.

సి) పన్ను విధింపు కాలం ఆధారంగా పన్నులు రెండు రకాలు 

 

తాత్కాలిక పన్ను: దేశం క్లిష్ట పరిస్థితుల్లో ఉన్నప్పుడు తాత్కాలిక అవసరాలు తీర్చుకోడానికి విధించే పన్ను.

ఉదా: యుద్ధ సమయంలో విధించే సర్‌ ఛార్జిలు. యుద్ధం ముగిసిన తర్వాత వాటిని రద్దు చేస్తారు.

 

శాశ్వత పన్ను: శాశ్వత ప్రాతిపదికపై విధించే పన్ను. 1866 నుంచి భారత్‌లో ఆదాయ పన్నును శాశ్వత ప్రాతిపదికన విధిస్తున్నారు.

ఉదా: అమ్మకం పన్ను

డి) పన్ను విధింపు ఆధారంగా పన్నులు రెండు రకాలు 

 

నిర్దిష్ట పన్ను: వస్తువు బరువు/సంఖ్య/కొలతను బట్టి విలువతో సంబంధం లేకుండా పరిమాణం ఆధారంగా పన్ను విధిస్తే దాన్ని నిర్దిష్ట పన్ను అంటారు.

ఉదా: వినోదపు పన్ను

 

విలువ ఆధారిత పన్ను: మూల్యానుగత పన్ను, అడ్‌ వాలరెమ్‌ పన్ను అని దీనికి ఇతర పేర్లు. వస్తువు ద్రవ్య విలువపై పన్ను విధిస్తే అది విలువ ఆధారిత పన్ను. సాధారణంగా వస్తువు విలువలో కొంత శాతాన్ని పన్నుగా విధిస్తారు.

ఉదా: సేల్స్‌ టాక్స్, కస్టమ్స్‌. మనదేశంలో ఎక్కువ పన్నులు ఈ రకానికి చెందినవి.

పన్ను విధింపు స్థానం ఆధారంగా రెండు రకాలు 

 

ఏకస్థాన పన్ను: ఉత్పత్తిలో ఒక దశలో మాత్రమే పన్ను విధిస్తే దాన్ని ఏకస్థాన పన్ను అంటారు.

 

బహుళ స్థాన పన్ను: ఉత్పత్తిలో వివిధ దశల్లో పన్ను విధిస్తే దాన్ని బహుళ స్థాన పన్ను అంటారు. 

ఉదా: వ్యాట్‌ 

 

రచయిత: ధరణి శ్రీనివాస్‌