కణ సిద్ధాంతం: కణ సిద్ధాంతాన్ని మాథియాస్‌ ష్లీడెన్, థియోడర్‌ ష్వాన్, రుడాల్ఫ్‌ విర్చో రూపొందించారు. వారు దీన్ని కింది విధంగా పేర్కొన్నారు.
* అన్ని జీవులు కణాలతో కూడి ఉంటాయి.
* జీవుల్లో నిర్మాణం, సంస్థ ప్రాథమిక యూనిట్‌ సెల్‌.
* కణ విభజన ద్వారా అన్ని కణాలు ముందుగా ఉన్న కణాల నుంచి ఉత్పన్నమవుతాయి.
కణాల రకాలు: కేంద్రక వ్యవస్థ ఆధారంగా కణాలు ప్రధానంగా రెండు రకాలు..
1. ప్రోకారియోటిక్‌ కణాలు లేదా కేంద్రక పూర్వకణాలు
2. యూకారియోటిక్‌ కణాలు లేదా నిజకేంద్రక కణాలు
ప్రోకారియోటిక్‌ కణాలు
* ఇవి న్యూక్లియస్ లేదా మెంబ్రేన్‌- బౌండ్‌ ఆర్గానిల్స్‌ లేని సాధారణ, ఆదిమ కణాలు.
ఉదా: బ్యాక్టీరియా, ఆర్కియా.
యూకారియోటిక్‌ కణాలు:
* ఇవి నిజమైన న్యూక్లియస్, పొర-బంధిత కణాంగాలతో కూడిన సంక్లిష్ట కణాలు.
* వీటిని మొక్కలు, జంతువులు, శిలీంధ్రాలు, ప్రొటిస్ట్స్‌లో కనుక్కున్నారు.
కణ పునరుత్పత్తి
మైటోసిస్‌ లేదా సమవిభజన: సోమాటిక్‌ (పునరుత్పత్తి కాని) కణాల్లో కణ విభజన ప్రక్రియ.
* మాతృ కణంలాగే అదే సంఖ్యలో క్రోమోజోమ్‌లతో ఒకేలాంటి రెండు కణాలు ఏర్పడతాయి.
మియోసిస్‌: ఇది పునరుత్పత్తి కణాల్లో జరిగే కణ విభజన.
* జన్యు వైవిధ్యాన్ని ప్రోత్సహిస్తూ, మాతృకణంలాగే సగం సంఖ్యలో క్రోమోజోమ్‌లతో నాలుగు కొత్త పిల్లకణాలు ఏర్పడతాయి.
సెల్యులార్‌ రవాణా
నిష్క్రియా రవాణా: పదార్థాలు శక్తిని ఉపయోగించకుండా కణత్వచం అంతటా కదులుతాయి.
* దీనిలో విసరణ (అధిక సాంద్రత నుంచి తక్కువ సాంద్రత వరకు అణువుల కదలిక), ద్రవాభిసరణ లేదా ఆస్మాసిస్‌ (పాక్షిక పారగమ్య పొర ద్వారా నీటి కదలిక) ప్రధానంగా ఉంటాయి.
క్రియాశీల రవాణా: పదార్థాలను వాటి గాఢత ప్రవణతకు వ్యతిరేకంగా తరలించడానికి శక్తి (సాధారణంగా తిగిశ్శి అవసరం. ఉదాహరణ: సోడియం- పొటాషియం పంపు, ఎండోసైటోసిస్‌ లేదా ఎక్సోసైటోసిస్‌.
సెల్యులార్‌ కమ్యూనికేషన్‌
* కణాలు హార్మోన్లు, న్యూరోట్రాన్సిస్టర్లతో సహా రసాయన సంకేతాల ద్వారా కమ్యూనికేట్‌ చేస్తాయి.
* సిగ్నల్‌ ట్రాన్స్‌డక్షన్‌ మార్గాలు సెల్‌ ఉపరితలం నుంచి న్యూక్లియస్‌కు సమాచారాన్ని ప్రసారం చేస్తాయి.
* జన్యు వ్యక్తీకరణ, సెల్యులార్‌ ప్రతిస్పందనలను ప్రభావితం చేస్తాయి.
కణ నిర్మాణం
ప్లాస్మా పొర: సెల్‌ బయటి సరిహద్దు దాని బాహ్య వాతావరణం నుంచి సెల్‌ లోపలి భాగాన్ని వేరు చేస్తుంది.
* ఎంబెడెడ్‌ ప్రోటీన్‌లతో కూడిన ఫాస్ఫోలిపిడ్‌ బిలేయర్‌తో కూడి ఉంటుంది. సెల్‌ లోపల, వెలుపల పదార్థాల కదలికలను నియంత్రిస్తుంది.
న్యూక్లియస్ లేదా కేంద్రకం: ఇది కణం నియంత్రణ కేంద్రం. క్రోమోజోమ్‌ల రూపంలో సెల్‌ జన్యు పదార్థాన్ని (డీఎన్‌ఎ) కలిగి ఉంటుంది. న్యూక్లియర్‌ ఎన్వలప్‌ అని పిలిచే ద్విస్తరం దీని చుట్టూ ఉంటుంది.
సైటోప్లాజం లేదా కణ ద్రవ్యం: కణాన్ని నింపే జెల్‌ లాంటి పదార్థం.
* వివిధ కణాంగాలను కలిగి ఉంటుంది. సెల్యులార్‌ ప్రక్రియలకు మాధ్యమాన్ని అందిస్తుంది.
ఎండోప్లాస్మిక్‌ రెటిక్యులం (ER) లేదా అంతర్జీవ ద్రవ్యజాలం: ఇది త్వచ నిర్మిత ట్యూబుల్స్, సాక్స్‌ (తిత్తుల లాంటి) నెట్‌వర్క్‌ల నిర్మాణం. గరుకు అంతర్జీవ ద్రవ్యజాలం (Rough ER) రైబోజోమ్‌లను జత చేస్తుంది, ప్రోటీన్‌ సంశ్లేషణలో పాల్గొంటుంది.
* నునుపు అంతర్జీవ ద్రవ్యజాలం (Smooth ER) లిపిడ్‌ సంశ్లేషణ, నిర్విషీకరణలో పాల్గొంటుంది.
గాల్జీ పరికరం: చదునైన పొరల దొంతరల లాంటి నిర్మాణాలు. ప్రోటీన్‌లు, లిపిడ్లను రవాణా చేయడానికి వెసికిల్స్‌గా మారి, పని చేస్తుంది.
మైటోకాండ్రియా: సెల్యులార్‌ శ్వాసక్రియ జరిగే ప్రదేశం. ఇక్కడ శక్తి (ATP) ఉత్పత్తి అవుతుంది.
* సొంత డీఎన్‌ఏను కలిగి ఉంటుంది. పాక్షిక స్వతంత్ర కణాంగంగా వ్యవహరిస్తుంది.
రైబోజోమ్‌లు: ప్రోటీన్‌ సంశ్లేషణకు బాధ్యత వహించే చిన్న కణాంగాలు.
లైసోజోమ్‌లు: వ్యర్థ పదార్థాలు, సెల్యులార్‌ శిథిలాలను విచ్ఛిన్నం చేసే ఎంజైమ్‌లను కలిగి ఉన్న పొర-బంధిత అవయవాలు.
వాక్యూల్స్‌ లేదా రిక్తికలు: మెంబ్రేన్‌- బౌండ్‌ సంచుల నిల్వ, జీర్ణక్రియ, వ్యర్థాల తొలగింపులో పాల్గొంటాయి.
* జంతు కణాల కంటే మొక్కల కణాల్లో పెద్దదిగా ఉంటుంది.
సైటోస్కెలిటన్‌: సెల్‌ ఆకారాన్ని నిర్వహించే, అవయవాలకు మద్దతు ఇచ్చే, సెల్యులార్‌ కదలికను ప్రారంభించే ప్రోటీన్‌ ఫిలమెంట్స్‌ నెట్‌వర్క్‌.
క్లోరోప్లాస్ట్‌లు (మొక్క కణాల్లో): ఇది కిరణజన్య సంయోగక్రియ జరిగే ప్రదేశం. క్లోరోఫిల్‌ను ఉపయోగించి సూర్యరశ్మిని రసాయన శక్తిగా (గ్లూకోజ్‌) మారుస్తుంది.
* ఈ కణాంగాలు సొంత డీఎన్‌ఏను కలిగి ఉంటాయి. స్వీయ-ప్రతికృతిని జరుపుతాయి.
