&nbsp;పర్యావరణ పరిరక్షణ ఉద్యమాలు - చట్టాలు

Posted Date : 06-08-2022

జీవవైవిధ్యం

ఆవరణ వ్యవస్థల జీవ వైవిధ్యం
దీనిలో ఒక భౌగోళిక ప్రాంతంలోని అరణ్యాలు, పచ్చిక బయళ్లు, ఎడారులు లాంటి భౌమావరణ వ్యవస్థలు; నదులు, సరస్సులు, నదీ ముఖద్వారాలు, తీర ప్రాంతాలు, మహా సముద్ర ప్రాంతాలు లాంటి జలావరణానికి చెందిన విభిన్న ఆవాసాలకు సంబంధించిన జీవ వైవిధ్యం ఉంటుంది. ఇందులో శీతోష్ణస్థితి ప్రముఖ పాత్ర వహిస్తుంది.
ఉదా: భూమధ్యరేఖ వర్షారణ్యంలో జీవ వైవిధ్యం అధికస్థాయిలో ఉండగా, అందుకు భిన్నంగా ఉష్ణ ఎడారులు, ధ్రువ ప్రాంతాల్లో చాలా తక్కువ స్థాయిలో ఉంటుంది.
* ఆహారం, నివాసం, ఆరోగ్యం కోసం అనాదిగా మానవులు భూగోళపు జీవ వైవిధ్యంపై ఆధారపడుతున్నారు.

భారతదేశంలో జీవ వైవిధ్య సంరక్షణలు

మెరైన్ నేషనల్ పార్క్‌లు

భారతదేశంలోని ప్రవాళ భిత్తికల పరిశోధనా సంస్థలు

మాదిరి ప్రశ్నలు

3. జీవ వైవిధ్య క్రమానుగత స్థాయులు ఎన్ని రకాలు?
ఎ) 2 బి) 3 సి) 4 డి) 5
జ: (బి)

Posted Date : 02-02-2021

విపత్తులు

* విపత్తు (Disaster) అనే పదం ఫ్రెంచ్‌భాషకు చెందింది. Desaster అనే ఫ్రెంచ్ పదం నుంచి Disaster అనే ఆంగ్ల పదం వచ్చింది. దీనికి 'చెడ్డ నక్షత్రం (Bad star)'అని అర్థం.
* పర్యావరణం, సమాజం, సామాన్య ప్రజలకు ఆర్థికంగా అధిక నష్టం కలిగించి, సాధారణ కార్యకలాపాలను కూడా అడ్డుకునే తీవ్రమైన పరిస్థితిని 'విపత్తుగా' పరిగణించవచ్చు. ప్రకృతి వైపరీత్యాల (Natural Hazards) వల్ల అధిక మొత్తంలో ఆస్తి, ప్రాణ నష్టాలుంటాయి. జరిగిన నష్టం ఆధారంగా విపత్తు తీవ్రతను అంచనా వేస్తారు. ప్రజలకు హానికలిగే పరిస్థితి (Vulnerability) ఉన్నప్పుడు, వైపరీత్యాలను ఎదుర్కొనే ముందస్తు సమర్థ చర్యలు లేనప్పుడు విపత్తు తీవ్రత అధికంగా ఉంటుంది.

విపత్తు సందర్భంలో ప్రజలు ప్రమాదకర లేదా సున్నితమైన స్థితిలో ఉన్నప్పుడు నష్టం ఎక్కువగా ఉంటుంది. విపత్తును ఎదుర్కొనే సామర్థ్యం ఎక్కువగా ఉండి, తక్షణ రక్షణ చర్యలు తీసుకున్నప్పుడు దీని ప్రభావాన్ని తగ్గించవచ్చు. ఒక ప్రాంత ప్రజలకు హానికలిగే పరిస్థితి (Vulnerability), వయసు, పేదరికం, నిరక్ష్యరాస్యత, సరైన శిక్షణ లేకపోవడం, పర్యావరణ క్షీణత, నియంత్రించలేని అభివృద్ధి, సరైన వసతులు లేకపోవడం, ప్రమాదకర ప్రదేశాలు, నివాసాలు, ఆర్థికంగా పటిష్టంగా లేకపోవడం, పట్టణీకరణం, జనాభా పెరుగుదల లాంటి వాటిపై ఆధారపడి ఉంటుంది.
వైపరీత్యం వల్ల అతి తక్కువ ప్రభావం ఉండి, ఆర్థిక, ప్రాణ నష్టాలు లేకపోతే అది విపత్తుగా మారే అవకాశం లేదు. ఉదాహరణకు ప్రాణులు, ఆవాసాలులేని ఏదైనా ఎడారి ప్రాంతంలో భూకంపం సంభవిస్తే, దాన్ని విపత్తుగా భావించలేం.

వైపరీత్యాలను స్థూలంగా రెండు రకాలుగా విభజించవచ్చు. అవి:
1) సహజ వైపరీత్యాలు (Natural Hazards)
2) మానవకారక వైపరీత్యాలు (Man made Hazards).

సహజ వైపరీత్యాలు: ఇవి ప్రకృతిలో సహజంగా సంభవిస్తాయి. తుపానులు, భూకంపాలు, అగ్ని పర్వతాలు బద్దలుకావడం, సునామీ, కొండచరియలు విరిగిపడటం, వరదలు, కరవు, చీడపీడలు ఎక్కువ కావడం లాంటివాటిని సహజ వైపరీత్యాలుగా పేర్కొనవచ్చు.

మానవకారక వైపరీత్యాలు: సరైన రక్షణ చర్యలు చేపట్టకపోవడం; ఆనకట్ట కూలిపోవడం (Dam Failure); యుద్ధాలు; పరిశ్రమల నుంచి విషవాయువులు, హానికర పదార్థాలు వెలువడటం లాంటి మానవ చర్యల వల్ల మానవకారక వైపరీత్యాలు సంభవిస్తాయి.

* వైపరీత్యాలను అవి సంభవించే ప్రదేశం, కారణమయ్యే స్థితి ఆధారంగా కిందివిధంగా విభజించవచ్చు.
1) భౌగోళిక సంబంధ వైపరీత్యాలు (Geological Hazards): భూకంపాలు, సునామీ, అగ్ని పర్వతాలు బద్దలుకావడం, గనుల్లో మంటలు రావడం, ఆనకట్ట బద్దలు కావడం, కొండచరియలు విరిగిపడటం (Land side) లాంటివాటిని భౌగోళిక సంబంధ విపత్తులుగా పేర్కొనవచ్చు.

2) నీరు, వాతావరణ సంబంధ వైపరీత్యాలు (Water & Climatic Hazards): తుపానులు, టోర్నడోలు, హరికేన్లు, వరదలు, కరవు, వేడి గాలులు, మంచు చరియలు విరిగిపడటం(Snow Avalanche), సముద్రం వల్ల కలిగే కోత (Sea erosion), వడగళ్ల వాన, గాలితో కూడిన వర్షం(Cloud burst) లాంటివాటిని నీరు, వాతావరణ సంబంధ వైపరీత్యాలుగా పేర్కొనవచ్చు.

3) పర్యావరణ సంబంధ వైపరీత్యాలు (Environmental Hazards): పర్యా వరణ కాలుష్యం, ఎడారి విస్తరించడం (Desertification), చీడపీడల సంక్రమణ (Pest Infection), అడవులు నశించడం లాంటివి వీటికి ఉదాహరణ.

4) జీవన సంబంధ విపత్తులు: చీడపీడలు వ్యాపించడం (Pest Attacks), ఆహారం కలుషితమవడం, మానవులు, జంతువుల నుంచి అంటు వ్యాధులు (Human/ Animal Epidemics) వ్యాపించడం లాంటివి జీవసంబంధ వైపరీత్యాలకు ఉదాహరణ.

5) రసాయన, పారిశ్రామిక వైపరీత్యాలు: పెద్ద మొత్తంలో రసాయనాలు వెలువడటం, పారిశ్రామిక దుర్ఘటనలు, చమురు ఎక్కువగా ఒలికిపోవడం(Oil Spils), నూనెలవల్ల మంటలు చెలరేగడం, అణు దుర్ఘటనలు మొదలైనవాటిని వీటికి ఉదాహరణగా చెప్పవచ్చు.

6) ప్రమాద సంబంధ వైపరీత్యాలు: రైలు, విమాన, వాహన, పడవ సంబంధ ప్రమాదాలు, జనావాసాల మధ్య మంటలు చెలరేగడం, ఒకేసారి అనేకచోట్ల బాంబులు పేలడం, అడవుల్లో కారుచిచ్చు, భవంతులు కూలిపోవడం, విద్యుత్ సంబంధ ప్రమాదాలు, పండగల సందర్భంలో జరిగే ప్రమాదాలు, గనుల్లోకి వరదరావడం లాంటివి ప్రమాద సంబంధ వైపరీత్యాలకు ఉదాహరణ. కొన్నిసార్లు సహజ, మానవ సంబంధ కారణాలు కలవడం వల్ల కూడా వైపరీత్యాలు రావచ్చు.

* ఇలాంటి వాటిని సాంఘిక - సహజ వైపరీత్యాలు (Socio-Natural Hazards) అంటారు. ఉదాహరణకు పట్టణ ప్రాంతాల్లోని మురికి కాలువల్లో చెత్త, చెదారం పేరుకుపోవడం వల్ల వరదలు రావడం. కొన్నిసార్లు కరవు, మంటలు చెలరేగడం లాంటివి సహజ, మానవ కారణాలు రెండింటి ఫలితంగా సంభవించవచ్చు.

Posted Date : 18-05-2021

పర్యావరణ పరిరక్షణ ఉద్యమాలు-చట్టాలు

నదీ జలాల్లో 'విష' ప్రవాహం

పౌరహక్కుల ఉద్యమాలు తమ అజెండాలో పర్యావరణ సమస్యలకు తొలి ప్రాధాన్యం ఇచ్చాయి. కాలుష్యం లేని పర్యావరణంలో జీవించే హక్కు ప్రతి పౌరుడికీ ఉంటుందని ఈ ఉద్యమాలు భావించాయి. ఈమేరకు పారిశ్రామిక కాలుష్యానికి వ్యతిరేకంగా ఎన్నో ఉద్యమాలు జరిగాయి. అణుశక్తి వినియోగం, అణు విద్యుత్ కర్మాగారాల ఏర్పాటు, అణు యుద్ధాలు లాంటివాటిని వ్యతిరేకిస్తూ పౌర హక్కుల ఉద్యమాలు కొనసాగుతున్నాయి. అలాగే భారీ నీటిపారుదల ప్రాజెక్టుల నిర్మాణం, భారీ పరిశ్రమల ఏర్పాటు, మైనింగ్ తదితర కార్యకలాపాలకు భూసేకరణ జరిపే క్రమంలో.. కొన్ని కుటుంబాలు తమ భూములను కోల్పోతున్నాయి. ఇలాంటి నిరాశ్రయుల హక్కుల సాధన కోసం పోరాటాలు జరుగుతున్నాయి.

కాలుష్య వ్యతిరేక ఉద్యమాలు: మన దేశంలో శతాబ్దాలుగా నదులు, వాగులు, ఏరులు.. ప్రజలకు తాగునీటిని అందిస్తున్నాయి. పరిశ్రమల వాణిజ్య అవసరాలు తీరుస్తున్నాయి. మత్స్య సంపదలోనూ కీలకపాత్ర పోషిస్తున్నాయి. అయితే పారిశ్రామికీకరణ వల్ల ఇవి చాలామేర కలుషితం అయ్యాయి. ప్రత్యేకంగా ఉత్తరాన ఉత్తర్‌ప్రదేశ్, బిహార్, పశ్చిమ్‌బంగ రాష్ట్రాలకు చెందిన నగరాల్లో గంగానది పొడవునా ఉన్న పంచదార, కాగితం, ఎరువులు, రసాయనాలు, రబ్బరు, పెట్రోకెమికల్స్ పరిశ్రమల నుంచి వచ్చే కలుషితాలన్నీ నదిలో కలుస్తున్నాయి. దక్షిణాన కూడా పలు పరిశ్రమలు గోదావరి, కావేరి, తుంగభద్ర నదులను కలుషితం చేస్తున్నాయి. దీంతో వివిధ ప్రాంతాల్లో కాలుష్య వ్యతిరేక ఉద్యమాలు చోటు చేసుకున్నాయి. ఈ ఉద్యమాల ఫలితంగా ప్రభుత్వాలు కొన్ని చర్యలతోపాటు పలు చట్టాలను కూడా రూపొందించాయి.

'సోన్'లో గరళం: మధ్యప్రదేశ్‌లోని షోడోల్ జిల్లాలో సోన్ నది పక్కనున్న అమ్లాయ్ నగరంలో 1965లో ఓరియంటల్ పేపర్ మిల్స్ అనే కాగితం పరిశ్రమ ఏర్పాటైంది. ఇది పెట్టిన రెండేళ్లకే కలుషిత పదార్థాల వల్ల నదిలోని చేపలు, పరిసర ప్రాంతాల్లో పశువులు మరణించాయి. 1970 నుంచి నది చుట్టుపక్కల ప్రాంతాల్లోని 20 గ్రామాల ప్రజలు పరిశ్రమ నుంచి వెలువడే కాలుష్యం వల్లే నదీ జలాలు విషపూరితం అయ్యాయంటూ అధికారులకు, కలెక్టరుకు, మంత్రులకు విన్నవించుకున్నారు. అయినా యాజమాన్యం దీనిపై స్పందించలేదు. 1973లో ఇండియన్ ఇన్‌స్టిట్యూట్ ఆఫ్ టెక్నాలజీ (ఐఐటీ, దిల్లీ) బృందం ఈ ప్రాంతంలో సర్వే జరిపింది. పరిశ్రమ నుంచి వచ్చే కాలుష్యం వల్ల పశువుల్లో పాల దిగుబడి తగ్గిందని; నదిలోని చేపలు, గ్రామాల్లోని పశువులు క్రమంగా చనిపోతున్నాయని తెలిపింది. దీంతో అక్కడి ప్రజలు పర్యావరణ పరిరక్షణ కోసం ఉద్యమం చేపట్టారు. దీని ఫలితంగా కేంద్ర ప్రభుత్వం 1974లో నీటి కాలుష్య నియంత్రణ చట్టాన్ని రూపొందించింది.

'చాలియార్' కలుషితం: కేరళలోని చాలియార్ నది పక్కన 1958లో బిర్లా సంస్థ గ్వాలియర్ రేయాన్స్ పరిశ్రమను స్థాపించింది. దీని నుంచి విడుదలయ్యే కాలుష్యం వల్ల ఆ నదిలోని చేపలన్నీ చనిపోయాయి. నది నుంచి నీరు వెళ్లే పంట పొలాలు నాశనమయ్యాయి. పరిసర గ్రామాల ప్రజలకు చర్మ రోగాలు సోకాయి. దీంతో వీరంతా 1963లో కాలుష్యాన్ని అదుపు చేయాలని కోరుతూ పరిశ్రమ యాజమాన్యానికి వ్యతిరేకంగా ఉద్యమాన్ని నడిపారు. 1975లో ఇది భారీ ప్రజా ఉద్యమంగా రూపుదిద్దుకుంది. ఫలితంగా 1981లో కాలుష్య నియంత్రణ మండలి కంపెనీ యాజమాన్యంపై కేసులు పెట్టింది.
గోవాలో ఉద్యమం: 1973లో గోవాలో జువారి ఆగ్రో కెమికల్స్ లిమిటెడ్ అనే ఎరువుల పరిశ్రమను ప్రారంభించారు. పని ప్రారంభించిన 3 నెలలకే కాలుష్యం వల్ల ప్రజలకు ఇబ్బందులు ఎదురయ్యాయి. చుట్టుపక్కల ఉన్న కొబ్బరి చెట్లు కూడా మాడిపోయాయి. దీంతో 1974 మార్చి 31న సలదాన్హా అనే ఉపాధ్యాయుడు స్థానిక ప్రజలతో కలిసి కాలుష్య వ్యతిరేక సంఘాన్ని ఏర్పాటు చేశారు. వీరంతా పరిశ్రమకు వ్యతిరేకంగా పెద్ద ఎత్తున ఆందోళన చేశారు.

కాలుష్య కర్మాగారం: ముంబయికి గాలి వచ్చే నైరుతి దిశలోని అలీబాగ్ ప్రాంతంలో ఎరువుల కర్మాగారాన్ని కేంద్ర-రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలు స్థాపించాయి. ఈ పరిశ్రమ నుంచి వచ్చే కాలుష్యం వల్ల పర్యావరణం దెబ్బతిని, ప్రజలు కాలుష్యానికి గురవుతున్నారని అక్కడి ప్రజలు గుర్తించారు. వీరంతా దీన్ని వేరే ప్రాంతానికి తరలించాలని ఉద్యమం చేపట్టారు. ప్రజల ఒత్తిడికి తలొగ్గి ప్రభుత్వం దీన్ని మరోచోటుకు తరలించింది.

భోపాల్ దుర్ఘటన
* 1984, డిసెంబరు 2 అర్ధరాత్రి భోపాల్‌లోని 'యూనియన్ కార్బైడ్ కార్పొరేషన్' (అమెరికాకు చెందిన బహుళజాతి సంస్థ) అనే ఎరువుల తయారీ పరిశ్రమ నుంచి 'మిథైల్ ఐసోసైనేట్' అనే ప్రమాదకర విషవాయువు వెలువడింది. ఇది 3 వేల మంది మరణానికి కారణమైంది. భారతదేశంలో సంభవించిన పారిశ్రామిక దుర్ఘటనల్లో అతి భయానక విపత్తుగా ఇది చరిత్ర పుటల్లో నిలిచింది. అనంతర కాలంలో ఈ వాయువు దుష్ప్రభావం ఫలితంగా దాదాపు 15 వేల మంది మరణించారు. 5 లక్షల మంది శ్వాసకోశ సంబంధిత వ్యాధులకు గురయ్యారు. లక్షలాది మంది ప్రజలు వికలాంగులు, అంధులుగా మారారు. జీవచ్చవాలుగా మిగిలిన వారు చాలామంది ఉన్నారు.
* ఈ సంఘటనలో ప్రధాన నిందితుడైన యూనియన్ కార్బైడ్ కార్పొరేషన్ సీఈవో వారెన్ ఆండర్సన్‌ను 1985 ఫిబ్రవరిలో అరెస్ట్ చేశారు. అయితే అతడు బెయిల్‌పై అమెరికా వెళ్లాడు. 1986లో రషీదాబీ, చంపాదేవి శుక్లా భోపాల్ బాధితులకు న్యాయం చేయాలని పెద్దఎత్తున ఉద్యమం నడిపారు. దేశప్రజల నుంచి వ్యక్తమైన తీవ్ర వ్యతిరేకత ఎదురైంది.
* 1989లో రషీదాబీ, చంపాదేవి ఆధ్వర్యంలో 'భోపాల్ హతశేషుల ఉద్యమం' నడిచింది. దిల్లీలో వేలాది ప్రజలు నిరసన ప్రదర్శనలు నిర్వహించారు. తమకు న్యాయం చేయమని కోరుతూ నాటి ప్రధాని రాజీవ్‌గాంధీకి వినతి పత్రం సమర్పించారు.
* 1999లో చంపాదేవి ఇతర ఉద్యమకారులతో కలిసి న్యూయార్క్ కోర్టులో 'యూనియన్ కార్బైడ్ కార్పొరేషన్'పై ఒక పిటిషన్‌ను దాఖలు చేశారు. 2002లో రషీదాబీ, చంపా కలిసి న్యూఢిల్లీలో 19 రోజుల పాటు నిరాహార దీక్ష చేశారు. భోపాల్ బాధితులకు జరుగుతున్న అన్యాయాన్ని ప్రపంచానికి చాటి చెప్పారు.
* రషీదాబీ, చంపా చేసిన సేవలకు గుర్తింపుగా 2004లో వారికి 'గోల్డ్‌మన్ పర్యావరణ బహుమతి' లభించింది. ఈ పురస్కారాన్ని పర్యావరణ రంగంలో నోబెల్ బహుమతిగా పరిగణిస్తారు. వీరి పోరాటానికి కొన్ని అంతర్జాతీయ సంస్థలు మద్దతు ఇచ్చాయి. అవి..
* ఆమ్నెస్టీ ఇంటర్నేషనల్ - బ్రిటన్
* భోపాల్ మెడికల్ అప్పీల్ - బ్రిటన్
* గ్రీన్‌పీస్ ఇంటర్నేషనల్ - బ్రిటన్
* అసోసియేషన్ ఫర్ ఇండియన్ - అమెరికా
* కోర్ వాచ్ - అమెరికా
* పెస్టిసైడ్ యాక్షన్ నెట్‌వర్క్ - అమెరికా
* భోపాల్ ఇన్ఫర్మేషన్ నెట్‌వర్క్ - జపాన్
* విషయం మళ్లీ 2010లో వార్తల్లోకి వచ్చింది. 2011లో కేంద్రం బాధితులకు రూ.1500 కోట్ల అదనపు ప్యాకేజీని సిఫారసు చేసింది. ఇటీవల ఈ కేసును కొట్టేశారు.
* కేంద్ర ప్రభుత్వం 1984లో 'పర్యావరణ పరిరక్షణ చట్టం'ను రూపొందించింది. 1986లో పారిశ్రామిక కాలుష్య నియంత్రణ చట్టాలను అమలు చేసింది.

Posted Date : 18-05-2021

దుర్బలత్వం - వైపరీత్యాల సంభావ్యత

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. విపత్తు నిర్వహణలో భాగంగా కేంద్ర ప్రభుత్వం అందించే చర్యలను ఏ స్థాయిలో పరిగణించాలి?

1) మొదటి 2) రెండో 3) మూడో 4) ఉన్నత

2. సముద్రం ఒడ్డున నివసించే పేదవాడు సరైన కాంక్రీట్‌ భవనాన్ని నిర్మించుకోలేకపోవడం అనేది-

1) భౌతిక దుర్బలత్వం 2) సామాజిక ఆర్థిక దుర్బలత్వం

3) భౌతిక సామర్థ్యం కలిగి ఉండటం

4) ఏదీకాదు

3. కూలిపోవడానికి సిద్ధంగా ఉన్న భవనాలు?

1) దుర్బలత్వాన్ని పెంచే స్థితిని తెలియజేస్తాయి

2) వైపరీత్యాన్ని పెంచుతాయి

3) సామర్థ్యాన్ని పెంచుతాయి

4) పైవన్నీ సరైనవి

4. ముప్పు లేదా అపాయాన్ని ఎలా కొలుస్తారు?

1) వైపరీత్యాలు, దుర్బలత్వాల మధ్య ఉండే పరస్పర చర్యలను బట్టి

2) వైపరీత్యాలు, విపత్తుల మధ్య ఉండే పరస్పర చర్యలను బట్టి

3) వైపరీత్యాలు, సామర్థ్యాల మధ్య ఉండే పరస్పర చర్యలను బట్టి

4) పైవన్నీ

5. వరదలు వచ్చే ప్రాంతంలో ఎత్తయిన మిద్దె మీద ఇల్లు కట్టుకుని నివసించడం?

1) వైపరీత్యాన్ని పెంచడం 2) విపత్తును పెంచడం

3) వైపరీత్యాన్ని తగ్గించడం 4) దుర్బలత్వాన్ని తగ్గించడం

6. ఒక విపత్తుకు, మరొక విపత్తుకు మధ్య సమయం మీద ఆధారపడి తీసుకున్న చర్యలు దేన్ని తెలియజేస్తాయి?

1) సంసిద్ధత 2) తీవ్రతను తగ్గించడం

3) పునర్నిర్మాణం 4) పునరావాసం

7. వ్యక్తులకు ముందుగానే శిక్షణ ఇవ్వడం, శోధన రక్షణ చర్యలు చేపట్టడం అనేది కింది ఏ చర్య?

1) ప్రతిస్పందన చర్య 2) ఉపశమన చర్య

3) సంసిద్ధ చర్య 4) పునర్నిర్మాణ చర్య

8. విపత్తులో ఇళ్లు కూలిపోయిన వారికి శాశ్వత ఇల్లు కట్టించి ఇవ్వడం అనేది?

1) పునరావాస, పునర్నిర్మాణ చర్య 2) సంసిద్ధ చర్య

3) తీవ్రతను తగ్గించే చర్య 4) ఉపశమన చర్య

9. విపత్తులను తట్టుకునే భవనాలు నిర్మించడం, వరదలు ఆపడానికి నదికి దూరంగా గట్లు వేయడం అనేది విపత్తు నిర్వహణా వలయంలో దేనిలో భాగం?

1) విపత్తు ముందస్తు చర్యలు 2) విపత్తు తర్వాత చర్యలు

3) విపత్తు జరుగుతున్నప్పుడు చర్యలు 4) పైవన్నీ

10. విపత్తు నిర్వహణ దశల్లో ఒక సంవత్సరం కన్నా ఎక్కువ కాలంలో జరిగే కార్యకలాపాలు దేనికోసం?

1) సంసిద్ధత 2) తీవ్రతను తగ్గించడం

3) పునరావాసం 4) ప్రతిస్పందన

సమాధానాలు

1-3, 2-2, 3-1, 4-1, 5-4, 6-1, 7-3, 8-1, 9-1, 10-2.

Posted Date : 27-06-2022

ఆవరణ వ్యవస్థ - పర్యావరణ క్షీణత

భూఉపరితలంపై క్రీ.పూ.10 వేల సంవత్సరాల కిందట వ్యవసాయం ప్రారంభమైనప్పుడు కేవలం 40 లక్షల జనాభా ఉండేది. క్రమానుగతంలో 1750 నాటికి 50 కోట్లు, 1900 నాటికి 100 కోట్లు, 1950 నాటికి 250 కోట్లు ఉంటే ప్రస్తుతం 700 కోట్లకు పెరిగింది. ఇది 2100 సంవత్సరం నాటికి 1000 కోట్లకు చేరుతుందని ఐక్యరాజ్య సమితి అంచనా. ఈ విధంగా జనాభా విస్ఫోటనం వల్ల మానవ అవసరాలు పెరగడంతో అనేక పరిశ్రమలను స్థాపించారు. వీటి నుంచి వెలువడే ఉద్గారాల వల్ల ప్రపంచ వ్యాప్తంగా రోజురోజుకు పర్యావరణ కాలుష్యం పెరుగుతోంది.
భూగోళంపై శిలావరణం, జలావరణం, వాతావరణం, జీవావరణం అనే నాలుగు ఆవరణాలు ఉన్నాయి. ఈ ఆవరణాల మధ్య భూఉపరితలంపై అత్యధికంగా జలావరణంలో జీవావరణం ఆవరించి ఉంది. ఇది జంతు, వృక్ష, ప్రాణులను కలిగి ఉంటుంది.
* జీవుల ఆధారంగా జీవావరణాన్ని 3 వర్గాలుగా విభజించవచ్చు. అవి:
1) ఉత్పత్తిదారులు (Producers)
2) వినియోగదారులు (Consumers)
3) విచ్ఛిన్నకారులు (Decomposers)

ఉత్పత్తిదారులు: కిరణజన్య సంయోగక్రియ (సూర్యరశ్మి, నీరు) ద్వారా తమంతట తామే ఆహారాన్ని తయారు చేసుకొని స్వయం పోషకంగా జీవించే వాటిని ఉత్పత్తిదారులు అంటారు.
ఉదా: మొక్కలు, గడ్డి, లెగ్యుమినేసి జాతులు

వినియోగదారులు: ఉత్పత్తిదారులు తయారుచేసిన వాటిపై ప్రత్యక్షంగా లేదా పరోక్షంగా ఆధారపడి జీవించే వాటిని వినియోగదారులు అంటారు. ఇవి నాలుగు రకాలు.

1) శాఖాహారులు (Herbivores): ఇవి ఉత్పత్తిదారులపై ఆధారపడి ఉంటాయి.
ఉదా: మిడత, చిమ్మెట, ఉడుత, కుందేలు, జిరాఫీ, పశువులు.

2) మాంసాహారులు (Carnivores): ఇవి శాఖాహారులపై ఆధారపడి జీవిస్తాయి.
ఉదా: తేలు, పాము, చిరుత, పులి, సింహం.

3) సర్వభక్షకులు (Omnivores): ఇవి శాఖాహార, మాంసాహారులపై ఆధారపడి జీవిస్తాయి.
ఉదా: ఎలుక, పిల్లి, కుక్క, డేగ, మానవుడు (అతి ప్రధాన సర్వభక్షకుడు).

4) పూతికాహారులు (Detritivores): ఇవి మలిన జీవులపై ఆధారపడి జీవిస్తాయి.
ఉదా: చెదపురుగులు, చీమలు.

విచ్ఛిన్నకారులు: ఇవి విగత జీవులు (మరణించిన), వ్యర్థాలపై ఆధారపడి జీవిస్తాయి.
ఉదా: బ్యాక్టీరియా, శిలీంద్రాలు.

ఆవరణ వ్యవస్థ
ఆవరణ శాస్త్రాన్ని ఆంగ్లంలో ఇకాలజీ (Ecology) అంటారు. ఇది గ్రీకు భాషలోని ఓయికస్ (ఇల్లు), లోగోస్ (అధ్యయనం) అనే రెండు పదాల నుంచి వచ్చింది. అంటే మన ఇంటి చుట్టూ ఉన్న పరిసరాలను అధ్యయనం చేయడం అని అర్థం. ఇకాలజీ అనే పదాన్ని మొదట 1866లో జర్మనీకి చెందిన హెర్నెస్ట్ హెకెల్ అనే జీవ శాస్త్రవేత్త ఉపయోగించాడు. ఆ తర్వాత బ్రిటన్‌కు చెందిన ట్రాన్స్‌లే ఆవరణ వ్యవస్థను వెలుగులోకి తెచ్చాడు. భౌతిక పరిసరాల్లోని జీవుల మధ్య సంబంధాన్ని తెలియజేసేదే ఆవరణ వ్యవస్థ అని పేర్కొన్నాడు.

పర్యావరణం
పరిసరాల నుంచి పర్యావరణం అనే పదం వచ్చింది. పర్యావరణం 'ఎన్విరాన్' (Environ) అనే ఫ్రెంచ్ భాషా పదం నుంచి వచ్చింది. దీనికి అర్థం మనచుట్టూ ఉన్న ప్రాంతం. మానవుడి జీవనం, మొక్కలు, జంతు, వృక్ష; జీవ, నిర్జీవ అంశాలను అధ్యయనం చేసేదే పర్యావరణం.
* పర్యావరణంలో రెండు అణుఘటకాలు ఉంటాయి.
1) నిర్జీవ అణుఘటకాలు (Abiotic Compounds)
2) జీవ అణుఘటకాలు (Biotic Compounds)

నిర్జీవ అణుఘటకాలు: ఇవి ప్రకృతి నుంచి ఉద్భవించిన సహజ వనరులు.
ఉదా: గాలి, నీరు, నేల, ఆకాశం, అగ్ని.

జీవ అణుఘటకాలు: ఇవి సహజ వనరులపై ఆధారపడతాయి.
ఉదా: వీటిలో ప్రథమ, ద్వితీయ, తృతీయ, శిఖరాగ్ర వినియోగదారులు ఉంటాయి.

జీవావరణ పిరమిడ్
చార్లెస్ హెల్టన్ ఆహార గొలుసు ఆధారంగా జీవావరణ పిరమిడ్‌ను తయారుచేశాడు. దీనిలో కింది నుంచి పైస్థాయికి ఉత్పత్తి ప్రవాహం తగ్గుతుంది. అలాగే పై నుంచి కింది స్థాయికి సంపద సంఖ్య తగ్గుతుంది.

పర్యావరణ కాలుష్యాలు
మానవుడి దైనందిన జీవన కార్యకలాపాల ద్వారా ఘన, ద్రవ, వాయు వ్యర్థాలు జీవావరణ సమతౌల్యం దెబ్బతినే స్థాయిలో విడుదలవడాన్ని పర్యావరణ క్షీణత లేదా కాలుష్యం అంటారు. రసాయనాలు, ఖనిజాలు, పేపర్, చక్కెర లాంటి భారీ మౌలిక పరిశ్రమల నుంచి విడుదలయ్యే కాలుష్యాలు అనేక సమస్యలకు కారణమవుతున్నాయి.

వాయు కాలుష్యం
భూగోళాన్ని ఆవరించి ఉన్న గాలిపొరను వాతావరణం అంటారు. ఇది భూగోళం చుట్టూ 6 కి.మీ. ఎత్తులో అత్యధికంగా వ్యాపించి భూభ్రమణ, గురుత్వాకర్షణ వల్ల సంకోచం, వ్యాకోచం చెందుతుంది. సహజ వాతావరణంలో అనేక వాయువులు ఉన్నప్పటికీ ప్రధానంగా 17 వాయువుల మిశ్రమం ఉంటుంది. వీటిలో.......
నత్రజని - 78.084%
ఆక్సిజన్ - 20.947%
కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ - 0.0314%
మీథేన్ - 0.002%
హైడ్రోజన్ - 0.00005%

ఆర్గాన్, నియాన్, క్రిప్టాన్, గ్జినాన్ అనే వాయువులు నామమాత్రంగా ఉంటాయి. నత్రజని జడవాయువు కొన్ని బ్యాక్టీరియాలకు తప్ప జీవకోటి అవసరాలకు పనికి రాదు. ఆమ్లజని (ఆక్సిజన్) జీవకోటికి అత్యంత అవసరమైన వాయువు. బొగ్గుపులుసు వాయువు (CO₂) కిరణజన్య సంయోగ క్రియ ద్వారా వృక్ష జాతుల్లో పిండి పదార్థాల తయారీకి ఉపయోగపడుతుంది. పరిశ్రమలు, ఖనిజాలు, బొగ్గు, చమురు లాంటివి వాడటం వల్ల కార్బన్లు, నైట్రోజన్, సల్ఫర్, ఫ్లోరైడ్, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ వాయువులు గాలిలో అధిక పరిమాణంలో కేంద్రీకృతమై పర్యావరణానికి హాని కలిగించడాన్నే వాయు కాలుష్యం అంటారు.
ప్రధానంగా గ్రీన్‌హౌస్ వాయువుల్లో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ పరిమాణం; మాంసం, జీవవ్యర్థాల నుంచి వెలువడే మీథేన్ పెరగడం; భూఉపరితల ఉష్ణోగ్రత అధికమై మంచుకొండలు, కొండచరియలు, సముద్ర మట్టం పెరగడం, వరదలు, తుపాన్లు లాంటి ప్రకృతి వైపరీత్యాల వల్ల ప్రాణ నష్టం సంభవిస్తుంది. దీన్నే భూతాపం (గ్లోబల్ వార్మింగ్) అంటారు. అలాగే వాతావరణంలో సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్, నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్ మిశ్రమాల వల్ల ఆమ్ల వర్షాలు కురుస్తున్నాయి. సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ పెరిగి వివిధ పత్రాలు, లైబ్రరీ పుస్తకాలు పసుపు రంగులోకి మారుతున్నాయి.
భూఉపరితలానికి 30 - 35 కి.మీ. ఎత్తులో ఉన్న స్ట్రాటో పొర అతినీలలోహిత కిరణాల నుంచి జీవరాశిని రక్షిస్తుంది. దీన్నే ఓజోన్ పొర (O₃) అంటారు. రిఫ్రిజిరేటర్లు, ఏసీ, మిక్సీలు, క్లీనింగ్ సాల్వెంట్లు, క్లోరోఫ్లోరో కార్బన్‌ల (CFCs) వల్ల ఓజోన్ పొర పలచబడి దానికి రంధ్రాలు ఏర్పడుతున్నాయి. ఈ కారణంగా ఆస్ట్రేలియా, న్యూజిలాండ్ వంటి దేశాలకు తీవ్రనష్టం జరుగుతుంది. వాయు కాలుష్యం వల్ల చర్మ, శ్వాసకోశ, మెదడు, గుండె, కంటి వ్యాధులు సంక్రమిస్తున్నాయి.

నేల కాలుష్యం
వివిధ వ్యర్థ పదార్థాల మిశ్రమం వల్ల భూమి యొక్క జీవ - భౌతిక - రసాయన ధర్మాల్లో మార్పులు ఏర్పడి, భూమి ఉత్పత్తి సామర్థ్యం తగ్గి నేల కాలుష్యం ఏర్పడుతుంది. భూ నాణ్యత కోల్పోవడాన్ని భూమి క్షీణత/కాలుష్యం అంటారు.
భూమికోత, ఎడారీకరణ, లవణీకరణ, ఆమ్లీకరణ, అధిక పరిమాణంలో రసాయనాలు భూమిలోకి చొచ్చుకుపోయి భూసారం కోల్పోవడం వల్ల భూమి నాణ్యత క్షీణిస్తుంది. భూఉపరితలంపై ఉన్న సారవంతమైన పొర కొట్టుకుపోవడాన్ని భూమికోత అంటారు. విచక్షణా రహితంగా అడవులను నరికి పంటపొలాలుగా మార్చడం వల్ల ఇది ఏర్పడుతుంది.

ఎడారీకరణ
ఎడారి భూములు నిస్సారంగా, ఇసుకతో ఉండి కఠినమైన వాతావరణాన్ని కలిగి ఉంటాయి. పశువులు మేయడం, వృక్షాలను వంటచెరుకుగా ఉపయోగించడం, అడవులను నరకడం, క్షారీకరణ, లవణీకరణ వల్ల భూములు ఎడారులుగా మారుతున్నాయి.

లవణీకరణ
భూమిలో లవణాలు కేంద్రీకృతమవడం సహజంగా లేదా మానవ చర్యల వల్ల జరుగుతుంది. సముద్ర తరంగాలు, వాయుగుండాలు, వరదల వల్ల నేల లవణీకరణం చెందుతుంది. దీనితో పాటు రసాయన ఎరువులు, క్రిమిసంహారక మందులు వాడటం; కృత్రిమ నీటి సదుపాయాలైన కాలువలు, గొట్టపుబావుల ద్వారా సేద్యం చేయడం వల్ల లవణీకరణ ఏర్పడుతుంది.

ఆమ్లీకరణ
వాతావరణంలో సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్, నైట్రోజన్ ఆక్సైడ్ పెరగడంతో ఆమ్లవర్షాలు కురిసి భూఉపరితలంపై ఆమ్లీకరణ జరుగుతుంది. రసాయన ఎరువులు, క్రిమిసంహారక మందులు భూమిలోకి చొచ్చుకుపోవడం, భూ నాణ్యతను కాపాడే బ్యాక్టీరియా, వానపాములు లాంటి సూక్ష్మజీవులు అంతరించడం వల్ల భూ కాలుష్యం ఏర్పడుతుంది.

Posted Date : 18-05-2021

కరవులు - వరదలు

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. జాతీయ వరద నియంత్రణ మండలిని (NFCB) ఎప్పుడు ఏర్పాటు చేశారు?
జ: 1954

2. భారతదేశ భౌగోళిక వైశాల్యంలో ఎంత శాతాన్ని 'కరవు పీడిత' ప్రాంతంగా గుర్తించారు?
జ: 68%

3. భారత వాతావరణ శాఖ (IMD) న్యూదిల్లీ కరవును ఎన్ని రకాలుగా వర్గీకరించింది?
జ: 5

4. ఆకస్మిక వరదలు (Flash Floods) ఎప్పుడు వస్తాయి?
a) ఉరుములు, తుపాన్లు వచ్చినప్పుడు
b) అధిక వర్షం వల్ల నదులు ఉప్పొంగినప్పుడు
జ: a, b సరైనవి

5. 'జాతీయ వ్యవసాయ కమిషన్' ప్రకారం మృత్తిక తేమ కోల్పోవడం ఏ రకమైన కరవు?
జ: వ్యవసాయ కరవు

6. భారతదేశంలో ఆకస్మిక వరదలు ఎక్కువగా ఏ నది వల్ల సంభవిస్తుంటాయి?
జ: బ్రహ్మపుత్ర

7. 'హాలోజెన్' బిళ్లలను దేనికి ఉపయోగిస్తారు?
జ: నీటిని శుద్ధిచేయడానికి

8. వరదలు వస్తున్నప్పుడు భూజల తలాన్ని కొలవడానికి, ప్రజలకు హెచ్చరికలు జారీ చేయడానికి ఉపయోగించే సాధనం?
జ: నైలో మీటర్

9. ఒక ప్రాంతంలో కరవును ఎంత శాతం వర్షపాతం నమోదైతే చాలా తక్కువ అని (-) గుర్తిస్తారు?
జ: సగటు కంటే 60% నుంచి 99% తక్కువ వర్షం

10. ప్రభుత్వం కరవు ప్రభావాన్ని తగ్గించడానికి కింది ఏ పథకాల ద్వారా కృషి చేస్తుంది?
(a) సమగ్ర వాటర్ షెడ్ యాజమాన్య పథకం
(b) భూగర్భ జలాలను పెంచడానికి ఇంకుడు గుంతల పథకం
జ: a, b సరైనవి

11. పట్టణ వరదలు ఏ మంత్రిత్వ శాఖ నిర్వహణలో ఉంటాయి?
జ: కేంద్ర పట్టణాభివృద్ధి శాఖ

12. భూ ఉపరితలంపై ఎంత మొత్తం నీరు ఉప్పొంగినప్పుడు వరదగా నమోదు చేస్తారు?
జ: 12 అంగుళాలు

13. కరవు అనేది?
జ: నిదాన ప్రక్రియ

గత పరీక్షల్లో అడిగిన ప్రశ్నలు

1. కిందివాటిలో నిదానంగా విస్తరించే విపత్తు? (ఏఎస్ఓ-2017)
1) రసాయనిక 2) భూకంపం
3) కొండ చర్యలు విరగడం 4) కరవు
జ: 4 (కరవు)

2. కిందివాటిలో మానవ ప్రేరేపిత విపత్తు ఏది? (ఏఎస్ఓ-2017)
1) చెన్నై వరదలు 2) చెన్నై సునామీ
3) కేదార్‌నాథ్ వరద 4) తక్కువ వర్షం
జ: 1 (చెన్నై వరదలు)

3. క్షామం వల్ల ఎవరు ఎక్కువగా బాధపడతారు? (గ్రూప్-4, 2012)
జ: మహిళలు

4. భారతదేశంలో కరవు దేనితో ముడిపడి ఉంది? (పంచాయతీ కార్యదర్శి - 2013)
జ: రుతు పవనాలు

5. కిందివాటిలో ఏది కరవు నివారణా చర్య కాదు? (గ్రూప్-2, 2011)
1) చెక్‌డ్యామ్‌ల నిర్మాణం 2) చెరువులు పూడిక తీయడం
3) పొలంలో ఇంకుడు గుంత తవ్వడం 4) మొక్కలు నాటడం
జ: 4 (మొక్కలు నాటడం)

6. ''విపత్తులన్నీ ఆపదలే, కానీ ఆపదలన్నీ విపత్తులు కావు" ఈ ప్రకటన - (డిప్యూటీ సర్వేయర్-2017)
జ: నిజమైంది

7. భారతదేశంలో వరదలకు గురయ్యే ప్రదేశం సుమారు ఎంత శాతం ఉంది? (గ్రూప్-2, 2012)
జ: 12%

8. 2016 కరవు నిర్వహణ కరదీపిక ప్రకారం దీర్ఘకాలిక కరవును ఎంత వర్షపాతం ఉంటే ప్రకటిస్తారు? (గ్రూప్-1, 2017)
జ: 750 mm కంటే తక్కువ

Posted Date : 18-05-2021

కాలుష్యం

భూగోళం నాలుగు ఆవరణాలతో కూడి ఉంది. అవి శిలావరణం, జలావరణం, వాతావరణం, జీవావరణం. ఈ ఆవరణాలన్నింటిని కలిపి పర్యావరణం అంటారు. ఒక జీవి చుట్టూ ఉండే భౌతిక, రసాయనిక, జీవ పరిస్థితులను పర్యావరణం లేదా పరిసరాలు అని చెప్పవచ్చు. ఈ పర్యావరణాన్ని అనేక రకాల కాలుష్యాలు దెబ్బతీస్తున్నాయి.

కాలుష్యం అంటే..?
భౌతిక, థర్మల్, జైవిక, రేడియోధార్మిక ధర్మాల్లో సంభవించే మార్పులు జీవుల ఆరోగ్యం, భద్రతకు హాని కలిగించే విధంగా ఉంటే దాన్ని కాలుష్యంగా పరిగణిస్తారు. ప్రస్తుత సమాజంలో వేగంగా విస్తరిస్తున్న ఆరోగ్య సమస్యలకు కాలుష్యమే ప్రధానమైన కారణం. కాలుష్యానికి గురవుతున్నవారిలో మహిళలు, పిల్లలే ఎక్కువ. 1972 జూన్ 5న స్టాక్‌హోంలో ప్రపంచ పర్యావరణ సదస్సు నిర్వహించారు. ఈ సదస్సుకు అప్పటి భారత ప్రధాని ఇందిరాగాంధీ హాజరయ్యారు. ఈ సందర్భంగా ఆమె చేసిన ప్రసంగంలో పర్యావరణ ప్రాధాన్యాన్ని వివరించారు. ప్రకృతి, పర్యావరణం గురించి చర్చించిన అధర్వణ వేదంలోని కొన్ని అంశాలను ప్రస్తావించారు. పూర్వీకులు ప్రకృతిని ఆరాధించేవారని.. భూమి, గాలి, నీరు, ఆకాశం, అంతరిక్షం - వీటిలోని సమస్త జీవ జాతులన్నింటిలోనూ శాంతి పరిఢవిల్లాలని ప్రార్థించేవారని తన ప్రసంగంలో పేర్కొన్నారు. పర్యావరణం కలుషితం కాకుండా చూడాలని, ప్రకృతి సమతౌల్యం సాధిస్తేనే భూమండలంపై ఉన్న సమస్త జీవులు సురక్షితంగా ఉండగలుగుతాయని పిలుపునిచ్చారు.

కాలుష్య కారకాలు
జనాభా విస్ఫోటమే అన్ని రకాల కాలుష్యానికి ప్రధాన కారణం. తారు, చెత్త లాంటి వ్యర్థ పదార్థాలు; సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్, కార్బన్ డై ఆక్సైడ్, అమ్మోనియం, ఫ్లోరిన్, క్లోరిన్, హైడ్రోజన్ లాంటి వాయువులు; ఫ్లోరైడ్ లాంటి రసాయన పదార్థాలు; సీసం, ఇనుము, జింకు, పాదరసం లాంటి మూలకాలు; హెర్బిసైడ్లు, క్రిమిసంహారక మందులు, కృత్రిమ ఎరువులు, రేడియో ధార్మిక పదార్థాలు, శబ్దం, అధిక ఉష్ణం.. ఇవన్నీ కాలుష్య కారకాలే. జనాభా విపరీతంగా పెరగడంతో నీటి వినియోగం కూడా ఎక్కువైంది. ఇది కూడా కాలుష్యానికి కారణమవుతోంది.

జల కాలుష్యం
సమస్త జీవులకు నీరు ప్రాణాధారం. తాగడానికి, పంటలకు, వ్యవసాయానికి, పరిశ్రమలకు, మానవ నిత్యావసరాలకు నీరు చాలా అవసరం. జల కాలుష్యంతో నీటి స్వభావం మారిపోతోంది. ఉపయోగానికి పనికి రాకుండా పోతోంది. అంతేకాదు దాని ఉపయోగం ప్రమాదకరం కూడా. అన్ని ప్రాంతాల్లో కావాల్సినంత పరిమాణంలో మంచినీరు లభించడం లేదు.

ప్రాణకోటికి ప్రమాదకరమైన అదనపు పదార్థాలు నీటిలో కలవడాన్ని జల కాలుష్యంగా నిర్వచించవచ్చు. ఇది జీవరాశులకు తీవ్రమైన హాని కలిగిస్తుంది. స్వచ్ఛమైన నీటిలో ఆక్సిజన్, హైడ్రోజన్, సేంద్రీయ సమ్మేళనాలు, ఫాస్ఫేట్‌లు, ఒండ్రుమట్టి, సూక్ష్మజీవులు లాంటివి కలిసి ఉంటాయి. కాలుష్యం వల్ల వీటి మధ్య సమతౌల్యం దెబ్బతింటుంది.

జల కాలుష్య కారకాలు
1) మురుగు వ్యర్థ పదార్థాలు
2) అంటు వ్యాధుల ఏజెంట్లు
3) విదేశీ సేంద్రీయ రసాయనాలు
4) రసాయనిక ఖనిజ పదార్థాలు, సమ్మేళనాలు

పర్యావరణ సమస్యలు
పరాన్నజీవులు, సూక్ష్మజీవులను తనలో ఇముడ్చుకుని నీరు కలుషితమవుతుంది. వాస్తవానికి ఎన్నో వ్యాధులు, ఇతర పర్యావరణ ప్రమాదాల కంటే నీటి కాలుష్యమే ప్రధానమైంది. విపరీతంగా పెరుగుతున్న జనాభా, పారిశ్రామికీకరణ వల్ల స్వచ్ఛమైన నీటికి కొరత ఏర్పడుతోంది. కలుషిత నీరు వివిధ రోగాలకు కారణమవుతోంది. భారతదేశంలో 80 శాతం వ్యాధులు జల కాలుష్యం వల్ల సంభవిస్తున్నాయి.

నీటి కాలుష్య దుష్ఫలితాలు
* కలరా, టైఫాయిడ్, విరోచనాలు లాంటి వ్యాధులు సంక్రమించడం.
* జలచరాలు.. ముఖ్యంగా చేపలు చనిపోవడం. దాంతో జల ఆహార నిల్వలు తగ్గిపోవడం.
* నీటిలో ఫ్లోరైడ్ శాతం ఎక్కువగా ఉన్న సందర్భాల్లో దంతాలపై ఉండే ఎనామిల్ ఊడిపోవడం, గారకట్టడంతోపాటు ఎముకలు దెబ్బతినడం.
* నైట్రేట్‌లు ఎక్కువగా ఉంటే చిన్నపిల్లల రక్తం నీలిరంగులోకి మారి ఒక రకమైన వ్యాధి బారిన పడటం.
* నీటిలో ఫాస్ఫేట్‌లు ఎక్కువై జలచరాలు చనిపోవడం.
* నీటిలో కొన్నిరకాల విష రసాయనాల ప్రమాణం ఎక్కువైన సందర్భాల్లో పిల్లలు కురూపులు, వికలాంగులుగా జన్మించడం.

నివారణ చర్యలు
* పారిశ్రామిక మురుగులో సేంద్రీయ పదార్థాలైన కర్బనం, నత్రజని, గంధకం, సీసం, పాదరసం లాంటి రసాయనాలు ఉంటాయి. ఈ మురుగు సహజ నీటివనరుల్లో కలిస్తే అవి కలుషితం అవుతాయి.
* పరిశ్రమలు విడుదల చేసే మురుగును శుద్ధిచేసే బాధ్యతను ఆయా పారిశ్రామిక యాజమాన్యాలే నిర్వహించి, మురుగు శుద్ధి కర్మాగారాలను నెలకొల్పాలి.
* ఇళ్లలోని మురుగుకోసం ఆక్సిడేషన్ సాండ్స్, సెప్టిక్ ట్యాంకులను ప్రతి ఇంటిలో నిర్మించుకోవాలి. మురుగునీటిని శుద్ధి చేయకుండా వదలడం శిక్షార్హమైన నేరం.
* కాలుష్య నియంత్రణ పట్ల ప్రజల్లో అవగాహన కలిగించాలి.
* కాలుష్య నివారణకు దీర్ఘకాలిక ప్రణాళికలను రూపొందించి అమలు చేయాలి.

ధ్వని కాలుష్యం
మనం వినగలిగే శబ్దాల మోతాదుకు మించి వినే శబ్దాన్నే ధ్వని కాలుష్యం అనవచ్చు. వాహనాలు, పరిశ్రమలు, లౌడ్ స్పీకర్లు వంటివి ధ్వని కాలుష్య కారకాలు.
బహిరంగ ప్రదేశాల్లో ఉదయం 50 డెసిబుల్స్‌కి మించని ధ్వని ఆరోగ్యకరమైందని ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ(డబ్ల్యూహెచ్‌వో) నివేదికలు తెలుపుతున్నాయి. పర్యావరణ నిపుణులు ధ్వని కాలుష్యం సుమారు 70 డెసిబుల్స్ స్థాయిని మించి ఉండరాదని చెబుతున్నారు. వివిధ పట్టణాలు, నగరాల్లో రద్దీ సమయాల్లో ప్రధాన రహదారుల్లో ధ్వని కాలుష్యం 90 నుంచి 110 డెసిబుల్స్ వరకు ఉంటోంది. ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ సూచించిన ప్రమాణాలు, పరిమితుల ప్రకారం.. ధ్వని తీవ్రత పారిశ్రామిక వాడల్లో రాత్రి 65 డెసిబుల్స్, పగలు 75 డెసిబుల్స్; నివాస ప్రాంతాల్లో రాత్రి 45 డెసిబుల్స్, పగలు 55 డెసిబుల్స్; ఆస్పత్రుల వద్ద రాత్రి 45 డెసిబుల్స్, పగలు 50 డెసిబుల్స్ మించి ఉండకూడదు.
* రైల్వేలు, పరిశ్రమలు, నిర్మాణ రంగ కార్యకలాపాలు, ప్రజా సమూహాలు, లౌడ్ స్పీకర్‌లు.. ఇవన్నీ ధ్వనిని వ్యాప్తి చేస్తాయి. ధ్వని ఎక్కువగా ఉన్నప్పుడు పర్యావరణంలో అసమతౌల్యం ఏర్పడుతుంది. ఇలా నిరంతర ధ్వని కాలుష్య ప్రభావం వల్ల శ్రామిక సామర్థ్యం, వారి వృత్తిపరమైన పనితీరు క్షీణిస్తుంది.

ధ్వని కాలుష్య సమస్యలు
* నిద్రలేమి
* తొందరగా అలసిపోవడం
* వికారం, అధిక రక్తపోటు
* అల్సర్లు, రక్తహీనత, నరాలపై తీవ్ర ప్రభావం
* తలనొప్పి, శ్వాస సంబంధ వ్యాధులు, వినికిడి సమస్యలు
* మెదడు, నాడీ వ్యవస్థ క్రమంగా దెబ్బతిని, చికాకు పెరగడం.

వాయు కాలుష్యం
వాతావరణంలో వాయువులు సాధారణ నిష్పత్తిలో ఉన్నంత వరకు కాలుష్యం ఉండదు. కార్బన్ మోనాక్సైడ్, సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్, నైట్రోజన్ డై ఆక్సైడ్, ధూళి కణాలు, పొగ, పొగమంచు లాంటివి గాలిలో అధికంగా చేరడం వల్ల వాయు కాలుష్యం ఏర్పడుతుంది.

వాయు కాలుష్య కారణాలు
* నిబంధనలను పాటించని వ్యవసాయ కార్యకలాపాలు
* పదార్థాల దహనం
* యంత్రాల సహాయంతో జరిగే ఉత్పత్తి ప్రక్రియలు
* ద్రావణాల ఉపయోగం
* అణుధార్మిక పదార్థాల వినియోగం

దుష్ప్రభావాలు
వాయు కాలుష్యం మానవుడి ఆరోగ్యంపై తీవ్ర ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. ఇది శ్వాస, రక్త ప్రసరణ వ్యవస్థల మీద ప్రతికూల ప్రభావాన్ని చూపుతుంది.
* కార్బన్ మోనాక్సైడ్ రక్తంలోని హిమోగ్లోబిన్‌తో కలిసిపోయి శరీరానికి తగినంత ఆక్సిజన్ అందకుండా చేస్తుంది.
* సల్ఫర్ డై ఆక్సైడ్ ఊపిరితిత్తులపై ప్రభావాన్ని చూపుతుంది. ఆస్తమాకు కారణమవుతూ, మరణాల రేటును పెంచుతుంది.
* నైట్రోజన్ డై ఆక్సైడ్ - బ్రాంకైటీస్, ఆస్తామా వ్యాధులను కలిగిస్తుంది.
* గాలిలో అధిక పరిమాణంలో ఉన్న సీసం ఎముకలు, కాలేయం, గుండె, మూత్రపిండాల పనితీరుపై చెడుప్రభావాన్ని చూపుతుంది.
* శిలాజ ఇంధనం అధికంగా వాడటం వల్ల గాలిలో కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ శాతం పెరిగి హరితగృహ ప్రభావానికి దారితీస్తుంది.

నివారణ చర్యలు
* వాయు కాలుష్యాన్ని నివారించేందుకు బ్యాగ్ ఫిల్టర్స్, ఎలక్ట్రోస్టాటిక్ ప్రెస్పిటేటర్స్ లాంటి నియంత్రణ పరికరాలను ఉపయోగించాలి.

రేడియో ధార్మిక కాలుష్యం
రేడియేషన్‌కు గురికావడం ప్రకృతి సహజమే అయినా అణువిద్యుత్తు, అణ్వస్త్రాల ఉత్పత్తి భారీస్థాయిలో చేపట్టడం వల్ల మానవులు భారీ పరిమాణంలో రేడియేషన్‌కు గురవుతున్నారు. ఆయా సంస్థలు, పరిశ్రమల్లో పనిచేసే కార్మికులు, ఉద్యోగులు ప్రత్యక్షంగా రేడియో ధార్మికతకు గురవుతున్నారు. ఫలితంగా క్యాన్సర్, జన్యు సంబంధ వ్యాధులబారిన పడుతున్నారు. పిల్లలు అనారోగ్యంతో జన్మిస్తున్నారు.

ముఖ్యాంశాలు
* ప్రపంచం మొత్తం ఆందోళన చెందుతున్న ప్రధాన సమస్యల్లో పర్యావరణ కాలుష్యం ఒకటి.
* ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ నిర్వహించిన ఒక సర్వేలో తేలిందేమిటంటే.. ఒక్క భారతదేశంలోని ఆరు ప్రధాన నగరాల్లోనే ఏటా సుమారు 40-50 వేల మంది కాలుష్యం వల్ల చనిపోతున్నారు.
* భారతదేశంలోని సహజ నీటి వనరుల్లో సుమారు 80 శాతం నీరు కలుషితమై.. మనుషులు, జంతువులు, పశుపక్ష్యాదులకు కూడా తాగడానికి పనికిరావడం లేదని ఇటీవల ఒక సర్వేలో తేలింది.
* తెలంగాణలో గోదావరి నదీతీరం వెంబడి ఉన్న సిర్‌పూర్‌లో కాగితపు వ్యర్థాలు, అక్కడి ప్రజలు గోదావరిలోకి వదిలే కాలుష్యాలు ఏటూరునాగారం ప్రజలపై ప్రభావం చూపిస్తాయి. ఈ రెండు ప్రాంతాల కలుషితాల ప్రభావం భద్రాచలం మీద ఉంటుంది.
* ప్రపంచం మొత్తం వాతావరణ కాలుష్యంలో సగానికి పైగా కాలుష్యానికి ఒక్క అమెరికాయే కారణమవుతోంది.

అత్యంత కలుషితమై'నది' గంగా
భారతదేశంలోని గంగానది సుమారు 1760 కి.మీ.ల మేర కలుషితమై ప్రపంచంలో అత్యంత పొడమైన కలుషిత నదిగా మారడంతో.. ఈ పరిస్థితిని నివారించేందుకు ఎన్‌డీఏ ప్రభుత్వం రూ. 10 వేల కోట్లను కేటాయించింది. 'గంగానది ప్రక్షాళన' పేరుతో కేంద్ర జలవనరుల సంఘం నివారణ చర్యలు చేపడుతోంది. దీనికి ప్రధాన కారణం.. దేశ విస్తీర్ణంలో గంగానది పరివాహక ప్రాంతం 8.61 లక్షల చదరపు కిలోమీటర్లు (1/4వ వంతు) ఉండి.. 45 కోట్ల మంది ప్రజలు జీవిస్తుండటమే.

Posted Date : 18-05-2021

పర్యావరణం

అంత‌టా ఆవ‌రించి... స‌మ‌స్త జీవుల‌ను సంర‌క్షించి!

సమస్త జీవరాశుల మనుగడకు ఆధారం, ప్రకృతిని సమతౌల్య స్థితిలో నడిపించే సహజసిద్ధ చర్యల సమాహారం పర్యావరణం. అందరూ ఆరోగ్యంగా జీవించాలంటే పరిశుభ్రమైన పరిసరాలు ఎంతో అవసరం. అందుకే పర్యావరణ పరిరక్షణపై ప్రపంచ వ్యాప్తంగా కృషి జరుగుతోంది. ప్రభుత్వ ఉద్యోగ పరీక్షల సిలబస్‌లో ఈ విభాగానికి ప్రాధాన్యం ఉంది. దానిపై అభ్యర్థులు స్థూల అవగాహన ఏర్పరచుకోవాలి.

పర్యావరణం

నిర్దిష్ట కాలవ్యవధిలో ఏదైనా ఒక భౌగోళిక ప్రాంతంలో ఉన్న జీవ, నిర్జీవ ఘటకాల మొత్తాన్ని పర్యావరణం అంటారు. ఆంగ్లంలో ‘ఎన్విరాన్‌మెంట్‌’ అని వ్యవహరిస్తారు. ఎన్విరాన్‌ అనే ఫ్రెంచి పదం నుంచి దీన్ని గ్రహించారు. ఎన్విరాన్‌ అంటే ‘చుట్టూ ఆవరించి ఉన్న’ లేదా ‘చుట్టుకొని ఉండటం’ అని అర్థం.

లక్షణాలు:

* పర్యావరణంలో ఆవరణ వ్యవస్థ నిర్మాణం ప్రధానమైంది. ఒక నిర్దిష్ట భౌగోళిక ప్రాంతంలో నివసించే జీవుల్లో వైవిధ్యం, జీవుల ఆవాసాలు, ఆ ప్రాంతంలో అందుబాటులో ఉన్న శక్తి వనరులన్నీ ఆవరణ వ్యవస్థ నిర్మాణంగా పేర్కొనవచ్చు.

* ఆవరణ వ్యవస్థ సమతౌల్యాన్ని కాపాడటం పర్యావరణ వ్యవస్థ ముఖ్య లక్షణం.

* పర్యావరణం ఒక గతిశీల వ్యవస్థ. ప్రాంతం, కాలాన్ని బట్టి అనేక మార్పులకు లోనవుతుంది.

* జీవుల మధ్య విధిపూర్వక సంబంధాలు; జీవ, నిర్జీవ అంశాల మధ్య జరిగే అంతఃచర్యలపై పర్యావరణ మనుగడ ఆధారపడి ఉంటుంది.

* పర్యావరణ నిర్వహణ విధానం దానిలోని శక్తి ప్రవాహాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

* పర్యావరణం దానికి కావాల్సిన పదార్థాలను ఉత్పత్తి చేసుకుంటుంది. అయితే ఆ పదార్థాలు ప్రాంతం, శీతోష్ణస్థితి ఆధారంగా మారుతూ ఉంటాయి.

విధులు:

* మానవుడి మనుగడకు, ఆర్థిక వస్తువుల ఉత్పత్తికి అవసరమైన సహజ వనరులను అందిస్తుంది.

* ఆర్థిక కార్యకలాపాల వల్ల ఉత్పన్నమయ్యే వ్యర్థాలు, కాలుష్యాలను విలీనం చేసుకుంటుంది.

* జీవావరణ సమతౌల్యాన్ని కాపాడటానికి అవసరమైన ప్రాణాధార చర్యలు, సేవలను అందిస్తుంది.

* మానవుడి ప్రభావం లేనంత వరకు జీవవైవిధ్య సమతౌల్యాన్ని కాపాడుతుంది.

* జీవి మనుగడకు అనుగుణమైన ప్రకృతి సేవలను అందిస్తుంది.

జీవ, నిర్జీవ వనరుల మధ్య జీవ, భూరసాయన అంతఃచర్యల వల్ల జీవ జాతులకు కావాల్సిన ఆహారం, ఆవాసం, నీరు లాంటి ప్రాథమిక అవసరాలు అందుతున్నాయి. అందువల్ల పర్యావరణాన్ని సాధారణంగా రెండు అనుఘటకాలుగా విభజించవచ్చు.

జీవ అనుఘటకాలు: ప్రాణం ఉండి తమ జీవనచర్యల ద్వారా ప్రతి జీవి ప్రాథమిక అవసరాలు తీర్చేవి.

ఉదా: వృక్షాలు, మొక్కలు, గడ్డి (ప్రాథమిక ఉత్పత్తిదారులు), జంతువులు (వినియోగదారులు), సూక్ష్మజీవులు (విచ్ఛిన్నకారులు)

నిర్జీవ అనుఘటకాలు: ఇవి ప్రాణం లేనివి అయినా తమ చర్యల ద్వారా జీవుల మనుగడకు సహకరిస్తుంటాయి.

ఉదా: భౌతికపరమైనవి - నేల, నీరు; శీతోష్ణపరమైనవి - కాంతి, ఉష్ణం, గాలి, వర్షపాతం; రసాయనపరమైనవి - సేంద్రియపరమైన కార్బోహైడ్రేట్లు, ప్రొటీన్లు, లిపిడ్లు, నిరేంద్రియపరమైన కాల్షియం, ఫాస్ఫరస్, సోడియం, పొటాషియం.

రెండు రకాలు

మానవుడి ప్రమేయం ఆధారంగా పర్యావరణాన్ని రెండు రకాలుగా పేర్కొంటున్నారు.

మానవ నిర్మిత పర్యావరణం: మనిషి మనుగడ సాగించడానికి సమాజం, కుటుంబం, వివాహ వ్యవస్థ లాంటి సాంఘిక పర్యావరణాన్ని ఏర్పరచుకుంటాడు. అలాగే పండుగలు, కట్టుబాట్లు లాంటి సాంస్కృతిక పర్యావరణాన్ని; వాణిజ్యం, వ్యాపారం, పరిశ్రమల స్థాపనకు సంబంధించిన ఆర్థిక పర్యావరణాన్ని; ఎన్నికల్లో పాల్గొనడం, చట్టాలు చేయడం లాంటి రాజకీయ పర్యావరణాన్ని ఏర్పాటుచేసుకున్నాడు. దీన్నంతా కృత్రిమ పర్యావరణంగా పేర్కొనవచ్చు.

సహజసిద్ధ పర్యావరణం: దీన్ని ప్రకృతిసిద్ధ పర్యావరణం అని కూడా అంటారు. ఇది మానవుడి ప్రభావం లేకుండా భూమిపై సహజసిద్ధమైన అంశాలతో ఏర్పడిన పర్యావరణం. దీన్ని నాలుగు రకాలుగా విభజించారు.

1) శిలావరణం (లిథో స్ఫియర్‌): భూఉపరితలం నుంచి సుమారుగా 60 కిలోమీటర్ల లోతు వరకు విస్తరించి ఘనస్థితిలోని భూమికి చెందిన మొదటి లేదా బాహ్యపొరనే శిలావరణం అంటారు. ఇది వివిధ భౌమ కాలాల్లో అంతర్గత, బహిర్గత బలాలకు లోనుకావడంతో పర్వతాలు, పీఠభూములు, మైదానాలు, లోయలు లాంటి భూస్వరూపాలు ఏర్పడతాయి. శిలావరణం భూమిపై సమస్త జీవరాశులకు ఆవాసాలు అందించడంలో కీలక పాత్ర పోషిస్తుంది. మృత్తికలు, నీరు, అటవీ వనరులు, శక్తి వనరులు, ఖనిజ వనరులను అందించి మానవుడి సాంఘిక, ఆర్థిక అభివృద్ధికి; జీవన మనుగడకు ఆధారంగా ఉంది.

2) జలావరణం: భూమి ఉపరితలంపై 71% నీరు ఆవరించి ఉంది. నీరు ఆవిరై మేఘాలుగా మారి తిరిగి భూమి మీదకు వర్షించే జలచక్రీయ ప్రక్రియ వల్లే సమస్త జీవులు మనుగడ సాగిస్తున్నాయి.

*************

భూమిపై జలాల పంపిణీ

మహాసముద్రాలు, ఉప్పునీటి సరస్సులు - 97.20%

మంచు కప్పిన ప్రాంతాలు, గ్రేసియర్స్‌ - 2.15%

భూగర్భజలాలు - 0.64%

సరస్సులు, నదులు, సెలయేళ్లు - 0.0085%

వాతావరణం - 0.00015%

*************

3) వాతావరణం: భూమిపై జీవజాతి ఆవిర్భావం, జీవుల మనుగడకు కావాల్సిన అనువైన శీతోష్ణస్థితి ఏర్పరచడంలో వాతావరణం కీలకపాత్ర పోషిస్తుంది. భూమి ఉపరితలం నుంచి దాదాపు 1600 కి.మీ. వరకు భూమి చుట్టూ ఆవరించి ఉన్న గాలిపొరనే వాతావరణం అంటారు. దీన్ని ట్రోపో ఆవరణం, స్ట్రాటో ఆవరణం, మీసో ఆవరణం, ఐనో ఆవరణం, ఎక్సో ఆవరణం అని అయిదు రకాలుగా విభజించారు. భూమిని ఆవరించి ఉన్న మొదటి వాతావరణ పొర ట్రోపో ఆవరణం భూమి మీద పర్యావరణానికి అత్యంత ముఖ్యమైంది. దీనిలో వాయు పదార్థాలు, మేఘాలు ఏర్పడటం, వర్షాలు కురవడం, గాలులు వీయడం, ఉష్ణోగ్రత నియమాలు అన్నీ కలసి పర్యావరణానికి సహకరిస్తాయి. అందువల్ల దీన్ని మిశ్రమ ఆవరణం అని కూడా పిలుస్తారు. ట్రోపో ఆవరణంలో నైట్రోజన్‌ వాయువు 78.08%, ఆక్సిజన్‌ 20.95% ఉన్నాయి. తర్వాతి స్థానాల్లో ఆర్గాన్, కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్, నియాన్‌ లాంటి వాయువులు విస్తరించి ఉన్నాయి.

4) జీవావరణం: భూమి మీద ఆవరించి ఉన్న సమస్త జీవరాశిని జీవావరణంగా పిలుస్తారు. ఇది శిలావరణం, జలావరణం, వాతావరణం కలుసుకునే సంధి ప్రాంతంలో జరిగే మార్పిడి వల్ల జీవజాతుల ఆవిర్భవానికి, వాటి మనుడగకు కావాల్సిన అనుకూల పరిస్థితులను ఏర్పరచుకుంటుంది. ఈ విధంగా ఒక ఆవరణ వ్యవస్థ నుంచి మరొక ఆవరణ వ్యవస్థకు, ఒక ఆవరణంలోనే ఒక ప్రదేశం నుంచి మరొక ప్రదేశానికి జరిగే శక్తి బదిలీ ద్వారా పర్యావరణం తన ప్రక్రియలను నిర్ణయించుకుంటుంది.

రచయిత: జల్లు సద్గుణరావు

మరిన్ని అంశాలు ... మీ కోసం!

Posted Date : 29-06-2022

పర్యావరణం

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. గాలిలో సూక్ష్మ పరిమాణాల్లో ఉన్న వాయువులను ట్రేస్‌గ్యాసెస్‌ అంటారు. వాటిని అవరోహణ క్రమంలో అమర్చండి.
1) కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్, నియాన్, హీలియం 2) నియాన్, హీలియం, కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌
3) హీలియం, నియాన్, కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ 4) కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్, హీలియం, నియాన్‌

2. స్ట్రాటో ఆవరణలో విస్తరించి ఉన్న ఓజోన్‌ పొర విధి?
1) సూర్యుడి నుంచి వస్తున్న అతినీలలోహిత కిరణాలను వడపోసి భూమికి పంపిస్తుంది.
2) సూర్యుడి నుంచి వస్తున్న అతినీలలోహిత కిరణాలను శోషించుకుంటుంది.
3) సూర్యుడి నుంచి వస్తున్న అతినీలలోహిత కిరణాలను వెనుకకు పంపిస్తుంది.
4) సూర్యుడి నుంచి వస్తున్న అతినీలలోహిత కిరణాలను కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌గా మార్చి భూమి చుట్టూ వేడి పెంచుతుంది.

3. పర్యావరణ సమతౌల్యం కింది ఏ సందర్భంలో అవసరం?
1) జీవులు, వాటి పరిసరాలకు మధ్య సంబంధాలు అనుకూలంగా ఉన్నప్పుడు
2) జీవులు, వాటి పరిసరాలకు మధ్య సంబంధాలు ప్రతికూలంగా ఉన్నప్పుడు
3) ప్రకృతి చర్యల వల్ల పర్యావరణం పరిరక్షించబడుతున్నప్పుడు
4) ఏదీకాదు

4. కిందివాటిలో సరైంది?
ఎ) జలావరణం అనేది రసాయన సంఘటనం
బి) శిలావరణం జీవుల ఆవాసం
సి) జీవావరణం అనేది జీవ, భూరసాయనాలు
1) ఎ, బి, సి 2) బి, సి 3) ఎ, బి 4) ఎ, సి

5. జీవావరణం ప్రక్రియ
1) శిలావరణం, జలావరణం సంయోగ చర్య 2) జలావరణం, వాతావరణం సంయోగ చర్య
3) వాతావరణంతో మాత్రమే సంయోగ చర్య 4) శిలావరణం, జలావరణం, వాతావరణంతో సంయోగం చెందేది

6. భూమిని కప్పి ఉన్న మంచు ప్రాంతాలు, హిమానీనదాల్లో ఎంత నీరు దాగి ఉంటుంది?
1) 21.5% 2) 2.15% 3) 20% 4) 97%

7. భూమి మీద ఉన్న మహాసముద్రాలను బ్లూ కార్బన్‌ సింక్‌గా, అడవులను గ్రీన్‌ కార్బన్‌ సింక్‌గా పిలుస్తారు. కిందివాటిలో పెద్ద గ్రీన్‌ కార్బన్‌ సింక్‌ ఏది?
1) అమెజాన్‌ నదీ పరీవాహక ప్రాంతం 2) రష్యాలోని సైబీరియా ప్రాంతం
3) హిమాలయాల అడవులు 4) ధ్రువ గడ్డిజాతులు

8. వాతావరణంలో అధిక శాతంలో ఉన్న జడవాయువు?
1) ఆర్గాన్‌ 2) నియాన్‌ 3) హీలియం 4) హైడ్రోజన్‌

9. భూమిని ఆవరించి ఉన్న వాతావరణ పొరలు ఉపరితలం నుంచి వాతావరణానికి ఏ క్రమంలో ఉంటాయి?
1) ట్రోపో, స్ట్రాటో, మీసో, ఐనో, ఎక్సో ఆవరణాలు
2) ట్రోపో, మీసో, ఐనో, స్ట్రాటో, ఎక్సో ఆవరణాలు
3) స్ట్రాటో, ట్రోపో, ఐనో, మీసో, ఎక్సో ఆవరణాలు
4) ట్రోపో, స్ట్రాటో, థర్మో, మీసో, ఎక్సో ఆవరణాలు

10. గాలిలో కార్బన్‌ డై ఆక్సైడ్‌ శాతం ఎంత?
1) 0.03% 2) 0.005% 3) 0.3% 4) 2.15%

సమాధానాలు
1-1, 2-2, 3-2, 4-2, 5-4, 6-2, 7-1, 8-1, 9-1, 10-1.

Posted Date : 29-06-2022

విపత్తు నిర్వహణ - భావ‌న‌లు

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. డిజాస్టర్‌ అనే పదం కింది ఏ భాష నుంచి వచ్చింది?

1) లాటిన్‌ 2) అరబ్‌ 3) గ్రీకు 4) స్పానిష్‌

2. విపత్తు జరగడానికి అవకాశమున్న హానికరాల్లో కానిది ఏది?

1) పేదరికం 2) జనాభా విస్తృతి 3) ప్రదేశం 4) మతం

3. విపత్తు ఎప్పుడు సంభవిస్తుంది?

1) భగవంతుడి నిర్ణయం ప్రకారం

2) సాధారణంగా రాత్రుల్లో

3) ప్రజలు 25 ప్రమాద ఘటన ప్రభావాన్ని తట్టుకోలేనప్పుడు

4) ఏదీకాదు

4. ఒక సమస్య విపత్తుగా మారకుండా ఉండటానికి తగిన చర్య ఏది?

1) వైపరీత్యా ప్రాంతానికి దూరంగా ఉండటం

2) వైపరీత్యా ప్రాంతంలో ఉండటం

3) వైపరీత్యానికి ఎదురుగా వెళ్లడం 4) పైవన్నీ

5. విపత్తుకు కొలమానం ఏది?

1) ఆస్తి నష్టం 2) ప్రాణ నష్టం 3) పర్యావరణ నష్టం 4) పైవన్నీ

6. కిందివాటిలో సామాజిక - సహజ వైపరీత్యం ఏది?

1) భూకంపాలు 2) సునామీలు 3) పట్టణ వరదలు 4) చక్రవాతాలు

7. కిందివాటిలో శీతోష్ణ సంబంధ విపత్తు ఏది?

1) సునామీ 2) భూకంపం 3) భూపాతం 4) థండర్స్‌

8. కిందివాటిలో సరైంది?

1) అన్ని వైపరీత్యాలూ విపత్తులవుతాయి 2) అన్ని విపత్తులూ వైపరీత్యాలవుతాయి

3) ప్రతి వైపరీత్యం విపత్తుకు దారితీస్తుంది 4) పైవన్నీ

9. విపత్తుల వల్ల ఆర్థికంగా, సామాజికంగా, రాజకీయంగా, పర్యావరణ పరంగా దెబ్బతినకుండా ఉండాలంటే ఏంచేయాలి?

1) నష్టపరిధికి దూరంగా ఉండి, తగిన సామర్థ్యం కలిగి ఉండాలి.

2) నష్టపరిధికి దగ్గరగా ఉండి, తగిన సామర్థ్యం లేకుండా ఉండాలి.

3) నష్టపరిధి, తగిన సామర్థ్యం రెండూ ఉండాలి.

4) పైవన్నీ

10. అడవుల్లో కార్చిచ్చును కింది ఏ రకమైన విపత్తుగా పరిగణిస్తారు?

1) భౌగోళిక విపత్తు 2) జీవ సంబంధ విపత్తు

3) ప్రమాదభరిత విపత్తు 4) సామాజిక-సహజ విపత్తు

సమాధానాలు

1-3, 2-4, 3-3, 4-1, 5-4, 6-3, 7-4, 8-2, 9-1, 10-3.

మ‌రికొన్ని ప్ర‌శ్న‌లు

1. అంతర్జాతీయ విపత్తు కుదింపు మూడో సదస్సు ఎక్కడ జరిగింది?
జ: 2015 మార్చి - సెండాయ్ ‌

2. కిందివాటిని జతపరచండి.

వాయువు	అంశం/ప్రభావం
i) మిథైల్‌ ఐసోసైనేట్‌	a) జైవిక వ్యవస్థ
ii) ఏజెంట్‌ ఆరెంజ్‌	b) కిరణ ధార్మిక
iii) రేడియో తరంగాలు	c) రసాయనిక
iv) మైకోటాక్సిన్స్‌	d) పారిశ్రామిక

i ii iii iv
జ: d c b a

3. రాస్టార్, వెక్టార్‌ నమూనాలు ఎందులో భాగాలు?
జ: భౌగోళిక సమాచార వ్యవస్థ

4. నేషనల్‌ రిమోట్‌ సెన్సింగ్‌ సెంటర్‌ భూతల కేంద్రం (Earth Station) ఎక్కడ ఉంది?
జ: షాద్‌నగర్‌

5. కిందివాటిలో సుస్థిరాభివృద్ధి లక్ష్యాల్లో భాగం కానిది?
1) పేదరికం, ఆకలిని నిర్మూలించడం 2) ఉత్పత్తి, వినియోగాన్ని పెంపొందించడం
3) క్రీడా నైపుణ్యాలను అభివృద్ధి చేయడం 4) లింగ సమానత్వం, మహిళా సాధికారత
జ: 3 (క్రీడా నైపుణ్యాలను అభివృద్ధి చేయడం)

6. గ్రీన్‌పీస్‌ ఉద్యమం మొదట దేనికి వ్యతిరేకంగా జరిగింది?
జ: అణు వ్యతిరేకత

7. కిందివాటిలో జల కాలుష్యం వల్ల రాని వ్యాధి?
1) కలరా 2) కామెర్లు 3) మలేరియా 4) డయేరియా
జ: 3 (మలేరియా)

8. కిందివాటిని ఆరోహణ క్రమంలో అమర్చండి.
1) జాతీయ హరిత ట్రైబ్యునల్‌ 2) జీవ వైవిధ్య చట్టం
3) జాతీయ వన్యప్రాణి చట్టం 4) జల కాలుష్య నియంత్రణ చట్టం
జ: 3421

9. పర్యావరణంపై భారత పార్లమెంట్‌ చేసిన చట్టాల్లో సరికానిది.
1) పర్యావరణ పరిరక్షణ చట్టం - 1986 2) బయోస్ఫియర్‌ చట్టం - 1988
3) వాయు కాలుష్య నియంత్రణ చట్టం - 1981 4) హాట్‌స్పాట్‌ చట్టం - 2006
జ: 2 (బయోస్ఫియర్‌ చట్టం - 1988)

10. కిందివాటిలో సరైంది?
a) క్యోటో ప్రోటోకాల్‌ ఒప్పందం వాతావరణ మార్పునకు సంబంధించింది.
b) మాంట్రియల్‌ ప్రోటోకాల్‌ ఓజోన్‌ తరుగుదలకు సంబంధించింది.
జ: a, b సరైనవి

11. కిందివాటిలో సరికానిది?
1) అంతర్జాతీయ సునామీ దినోత్సవం - నవంబరు 5 2) అంతర్జాతీయ అటవీ దినోత్సవం - మార్చి 20
3) అంతర్జాతీయ ధరిత్రీ దినోత్సవం - ఏప్రిల్‌ 22 4) అంతర్జాతీయ జీవవైవిధ్య దినోత్సవం - మే 22
జ: 2 (అంతర్జాతీయ అటవీ దినోత్సవం - మార్చి 20)

12. కిందివాటిని జతపరచండి.

సమావేశం	వేదిక
i) ఓజోన్‌ తగ్గుదల సదస్సు	a) న్యూదిల్లీ
ii) అంతర్జాతీయ సౌర కూటమి సదస్సు	b) కిగాలి
iii) COP - 24 సదస్సు	c) న్యూయార్క్‌
iv) సుస్థిరాభివృద్ధి లక్ష్యాల సదస్సు	d) కెటోవీస్‌
	e) పారిస్‌

జ: i-,b ii-a, iii-d, iv-c

13. కిందివాటిలో సరైంది ఏది?
1) సుస్థిరాభివృద్ధి లక్ష్యాలు 2015 - 30 వరకు వర్తిసాయి
2) SDG లో మొత్తం 17 లక్ష్యాలు, 169 ఉప లక్ష్యాలు ఉన్నాయి
3) సుస్థిరాభివృద్ధి లక్ష్యాలను 2015, సెప్టెంబరు 25న ఆమోదించారు
జ: 1, 2, 3 సరైనవి

14. అప్పికో ఉద్యమం ఏ రాష్ట్రంలో జరిగింది?
జ: కర్ణాటక

15. కిందివాటిలో పర్యావరణ ఉద్యమాలకు సంబంధించి సరికానిది?
1) క్షిపణులకు వ్యతిరేకంగా బాలియాపాల్‌ ఉద్యమం జరిగింది.
2) మేధాపాట్కర్‌ ‘నర్మద బచావో’ ఆందోళన చేపట్టారు.
3) ఝార్ఖండ్‌లో చెట్ల నరికివేతకు వ్యతిరేకంగా జంగిల్‌ బచావో ఉద్యమం జరిగింది.
4) యురేనియం వ్యతిరేక ఉద్యమం నిశ్శ‌బ్ద లోయలో జరిగింది.
జ: 4 (యురేనియం వ్యతిరేక ఉద్యమం నిశ్శ‌బ్ద లోయలో జరిగింది.)

16. కిందివాటిని జతపరచండి.

i) ధరిత్రీ సదస్సు	a) జోహెన్నస్ ‌బర్గ్‌ - 2002
ii) పర్యావరణ సదస్సు	b) హైదరాబాద్‌ - 2012
iii) జీవవైవిధ్య సదస్సు	c) స్టాక్‌హోం - 1972
iv) సుస్థిరాభివృద్ధి సదస్సు	d) రియో - 1992

i ii iii iv
జ: d c b a

17. జీవావరణ పిరమిడ్‌లో మొదటి మెట్టులో ఉన్నదెవరు?
జ: ఉత్పత్తిదారులు

18. కిందివాటిలో జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ సపోర్ట్‌ ప్రోగ్రాంను నిర్వహించేది?
1) ISRO 2) GIS 3) NRSA 4) NGRI
జ: 3 (NRSA)

19. క్యోటో ప్రోటోకాల్‌ ఒప్పందం ఎప్పటి నుంచి అమల్లోకి వచ్చింది?
జ: 2005, ఫిబ్రవరి 16

20. జాతీయ కార్యాచరణ ప్రణాళిక వాతావరణ మార్పు కోసం 2016 డిసెంబరులో ఎన్ని జాతీయ ప్రణాళికలను అమలుపరిచింది?
జ: 8

21. కిందివాటిలో సరైనవి గుర్తించండి. 　
1) 2016 కరవు నిర్వహణ కరదీపిక దీర్ఘకాలిక కరవు 33% ఉన్నట్లు పేర్కొంది.
2) కరవు పీడిత ప్రాంతం కింద 35% ఉన్నట్లు పేర్కొంది.
3) 10% కంటే ఎక్కువ అవపాతం లోపించినట్లయితే దాన్ని వాతావరణ కరవు అంటారు.
జ: 1, 2, 3 సరైనవి

22. కిందివాటిని జతపరచండి.

అంశం	శాతం
i) కరవు ప్రభావం	a) 10%
ii) వరద ప్రభావం	b) 59%
iii) భూకంప ప్రభావం iv) తుపాన్ల ప్రభావం	c) 12% d) 68% e) 15%

i ii iii iv
జ: d c b a

23. నైలోమీటర్‌ సాధనాన్ని దేన్ని అంచనా వేయడానికి ఉపయోగిస్తారు?
జ: వరదలు

24. కిందివాటిలో ఉష్ణ మండల చక్రవాత వర్గీకరణ వేగానికి సంబంధించి సరికానిది.
1) తుపాన్‌ స్ట్రోమ్‌ : 62 - 88 కేఎంపీహెచ్‌ 2) వాయుగుండం : 31 - 49 కేఎంపీహెచ్‌
3) అల్పపీడన ద్రోణి : 50 - 61 కేఎంపీహెచ్‌ 4) సూపర్‌ సైక్లోన్‌ : 221 కేఎంపీహెచ్‌ పైన
జ: 3 (అల్పపీడన ద్రోణి : 50 - 61 కేఎంపీహెచ్‌)　

25. కొరియాలీస్‌ ఎఫెక్ట్‌ ప్రకారం చక్రవాతాల గమనానికి సంబంధించి సరైంది.
1) ఉత్తరార్ధ గోళంలో చక్రవాతాలు సవ్య పద్ధతిలో వీస్తాయి.
2) దక్షిణార్ధ గోళంలో అపసవ్య పద్ధతిలో వీస్తాయి.
జ: 1, 2 రెండూ సరైనవికావు

26. కిందివాటిలో సరైంది ఏది?
1) హజార్డ్‌ అనే పదం అరబిక్‌ భాష నుంచి వచ్చింది.
2) డిజాస్టర్‌ అనే పదం ఫ్రెంచ్‌ భాష నుంచి ఆవిర్భవించింది.
జ: 1, 2 సరైనవి

27. కిందివాటిలో ప్రకృతి విపత్తుల్లో భాగం కానిది?

1) హిమపాతాలు 2) ఉరుములు, పిడుగులు 3) వన నిర్మూలన 4) ఉష్ణశీతల గాలులు
జ: 3 (వన నిర్మూలన)

28. ప్రస్తుతం దేశంలోని ఎన్ని రాష్ట్రాలు ప్రకృతి వైపరీత్యాలకు గురవుతున్నాయి?
జ: 27

29. భారతదేశంలో భౌగోళికంగా కరవులు ఎక్కువగా ఏ ప్రాంతంలో సంభవిస్తున్నాయి?
జ: పశ్చిమ - దక్షిణ భారత్‌

30. విపత్తు సంభవించినప్పుడు అవసరమైనవి?
1) అత్యవసర స్పందన, సహాయం 2) పునరావసం, పునర్నిర్మాణం
3) సంసిద్ధత 4) అన్నీ
జ: 4 (అన్నీ)

31. కిందివాటిలో సరికానిది.
1) జాతీయ విపత్తు ప్రతిస్పందన దళాన్ని (NDRF) విపత్తు చట్టం సెక్షన్‌ 44 ప్రకారం ఏర్పాటు చేస్తారు.
2) NDRF కేంద్ర హోంమంత్రి నిర్వహణలో ఉంటుంది.
3) NDRF లో ప్రస్తుతం 12 బెటాలియన్లు ఉన్నాయి.
4) ప్రస్తుతం 10వ CRPF బెటాలియన్‌ విజయవాడలో ఉంది. 4
జ: 4

32. ప్రపంచంలో సంభవించే వైపరీత్యాల్లో కిందివాటిలో సరికానిది?

1) భూకంపాల వల్ల 8% నష్టం కలుగుతుంది 2) వరదల వల్ల 30% నష్టం కలుగుతుంది
3) చక్రవాతాల వల్ల 21% నష్టం కలుగుతుంది. 4) కరవుల వల్ల 20% నష్టం కలుగుతుంది.
జ: 4 (కరవుల వల్ల 20% నష్టం కలుగుతుంది.)

33. ఏదైనా భౌగోళిక ప్రాంతంలో లేదా ఒక కమ్యూనిటీలో సంభవించే వైపరీత్యాల వల్ల జరిగే నష్ట తీవ్రత, పరిధి, పరిస్థితులు దేనికి దారితీస్తాయి?
జ: దుర్బలత్వం

34. 1999, ఆగస్టు 20న విపత్తు నిర్వహణపై అత్యున్నతాధికార కమిటీని ఎవరి అధ్యక్షతన వేశారు?
జ: జె.సి. పంత్‌

35. విపత్తు తీవ్రతను సాధారణంగా దేన్ని బట్టి అంచనా వేస్తారు?
జ: ప్రాణ, ఆస్తి నష్టం

36. కిందివాటిలో విపత్తులు, వాటి నోడల్‌ మంత్రి బాధ్యతలను జతపరచండి.

విపత్తు	మంత్రి
i) పరిశ్రమలు - రసాయనాలు	A) హోంమంత్రి
ii) హిమపాతాలు	B) వ్యవసాయ మంత్రి
iii) కరవులు	C) రక్షణ మంత్రి
iv) NDRF	D) పర్యావరణ - అటవీ మంత్రి
	E) పరిశ్రమల మంత్రి

i ii iii iv
జ: D C B A

37. కింది అంశాల్లో సరైన వాటిని గుర్తించండి.
1) జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ మొదటి సమావేశం న్యూదిల్లీలోని విజ్ఞాన్‌ భవన్‌లో 2006, నవంబరు 29న జరిగింది.
2) జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ సమావేశాలకు ప్రధాన మంత్రి అధ్యక్షత వహిస్తారు.
జ: 1, 2 సరైనవి

38. కిందివాటిని జతపరచండి.

కమిటీ	ఛైర్‌పర్సన్‌
i) కేబినెట్‌ కమిటీ	A) కేంద్ర హోంమంత్రి
ii) జాతీయ సంక్షోభ నిర్వహణ కమిటీ	B) హోం కార్యదర్శి
iii) జాతీయ కార్యనిర్వహణ కమిటీ	C) కేబినెట్‌ కార్యదర్శి
iv) విపత్తు సమన్వయ కమిటీ	D) ప్రధానమంత్రి

i ii iii iv
జ: D C B A

39. అంతర్జాతీయ విపత్తు తగ్గింపు మూడో సదస్సు 2015, మార్చి 18న ఎక్కడ జరిగింది?
జ: సెండాయ్‌

40. నూతన జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ ప్రణాళిక (NDMP) ను 2016, జూన్‌ 1న న్యూదిల్లీలో ఎవరు విడుదల చేశారు?
జ: ప్రధానమంత్రి

41. కిందివాటిని జతపరచండి.

సంస్థ	కార్యాలయం
i) అంతర్జాతీయ విపత్తు తగ్గింపు సంస్థ	A) బ్యాంకాక్‌
ii) ఆసియా విపత్తు ప్రతిస్పందన సంస్థ	B) జెనీవా
iii) సార్క్‌ విపత్తు తగ్గింపు సంస్థ	C) నాగ్‌పుర్‌
iv) నేషనల్‌ సివిల్‌ డిఫెన్స్‌ కాలేజీ	D) దిల్లీ
	E) పుణె

i ii iii iv
జ: B A D C

42. కింది అంశాల్లో సరైనవాటిని గుర్తించండి.
1) అంతర్జాతీయ సునామీ అవగాహన దినోత్సవం - నవంబరు 5
2) జాతీయ విపత్తు అవగాహన దినోత్సవం - అక్టోబరు 29
3) అంతర్జాతీయ విపత్తు కుదింపు దశాబ్దం - 1990 - 2000
జ: 1, 2, 3

43. దీర్ఘకాలిక విపత్తు ప్రణాళిక అభివృద్ధిని ఏ రకమైన విపత్తు స్థాయిలో సూచిస్తారు?
జ: L3

44. ‘జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ ప్రణాళిక’ (NDMP)లో మొత్తం ఎన్ని లక్ష్యాలు ఉన్నాయి?
జ: 14

45. కింది అంశాల్లో సరైనవి.
1) విపత్తు సహాయ నిధిని ఏర్పాటుచేయాలని 9వ ఆర్థిక సంఘం మొదట సిఫారసు చేసింది.
2) 13వ ఆర్థిక సంఘం సిఫారసు మేరకు జాతీయ విపత్తు సహాయక నిధిని 2010, ఏప్రిల్‌ 1న ప్రారంభించారు.
3) 14వ ఆర్థిక సంఘం 2015-20కి గాను ఆంధ్రప్రదేశ్‌కు రూ.2,489 కోట్లను సిఫారసు చేసింది.
జ: 1, 2, 3

Posted Date : 29-06-2022

విపత్తు నిర్వహణ - భావనలు

కోలుకోలేని కష్టం... తీరనంత నష్టం!

మానవుడు శాస్త్ర సాంకేతిక రంగాల్లో ఎంత ప్రగతి సాధించినా వివిధ సందర్భాల్లో రకరకాల విపత్తులను ఎదుర్కొంటూనే ఉన్నాడు. అవి అభివృద్ధికి విఘాతం కలిగించి తిరోగమనానికి దారి తీస్తున్నాయి. విపత్తుల నివారణ, సంసిద్ధతల కోసం దేశీయంగా, అంతర్జాతీయంగా ఎన్ని చర్యలు తీసుకుంటున్నప్పటికీ నష్టాన్ని పూర్తిగా తగ్గించలేకపోతున్నాం. ఈ నేపథ్యంలో విపత్తులు, వైపరీత్యాలు గురించి ప్రాథమికాంశాలను అభ్యర్థులు వివరంగా తెలుసుకోవాలి.

విపత్తు నిర్వహణ - భావనలు

ఏదైనా ఒక ప్రదేశంలో నివసించే ప్రజలకు తీవ్రమైన ప్రాణహాని లేదా ఆస్తినష్టం కలిగించే భౌతిక సంఘటనను విపత్తుగా పిలుస్తారు. ఇలాంటి సమయంలో వీరికి ఇతర సమూహాల నుంచి అత్యంత సహాయ సహకారాలు అవసరమవుతాయి.

విపత్తులను ఆంగ్లంలో డిజాస్టర్‌గా పిలుస్తారు. ఇది గ్రీకు భాషకు చెందిన Des అంటే దుష్ట, aster అంటే నక్షత్రం అనే పదాల కలయిక ద్వారా వచ్చిన ఫ్రెంచ్‌ పదమైన Desastre, ఇటలీ పదమైన Disastro నుంచి Disaster అనే పదం పుట్టింది.

ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ నిర్వచనం: ఏదైనా ఒక ప్రదేశంలోని సమూహానికి బయట నుంచి, ఇతర సమూహాల నుంచి సాయం పొందాల్సినంత ప్రాణ నష్టం, ఆస్తి నష్టం, ఆరోగ్య సమస్యలు, పర్యావరణ సమస్య కలగజేసే సంఘటనలను విపత్తులు అంటారు.

భారత్‌ విపత్తు నిర్వహణా చట్టం 2005 నిర్వచనం: ఏదైనా ప్రాంతంలో ప్రకృతి సిద్ధంగా లేదా మానవ నిర్లక్ష్యం లేదా ప్రమాదవశాత్తుగా తనకు తాను కోలుకోలేని విధంగా పెద్దఎత్తున ప్రాణ నష్టానికి, ఆస్తి విధ్వంసానికి, పర్యావరణ

నష్టానికి కారణమయ్యే ఉపద్రవం/ ప్రమాదం/ దుర్ఘటనను విపత్తుగా నిర్వచించింది.

ఐక్యరాజ్య సమితి నిర్వచనం: అకస్మాత్తుగా లేదా పెద్ద దురదృష్టంగా సమాజ నిర్మాణాన్ని విచ్ఛిన్నం చేసే సంఘటనను విపత్తు అంటారు.

విపత్తుల రకాలు

వివిధ కారణాలను అనుసరించి విపత్తులు రెండు రకాలు ఉన్నాయి.

ప్రకృతి సిద్ధమైన విపత్తులు: మానవ ప్రమేయం లేకుండా సహజంగా ఏర్పడి నష్టానికి దారితీసేవి. ఇవి భౌగోళిక, జల, ఖగోళ పరిస్థితుల వల్ల సంభవిస్తాయి.

ఉదా: భూకంపాలు, సునామీలు, తుపాన్లు, అగ్నిపర్వతాల విస్ఫోటాలు, ఉరుములు, మెరుపులు, పిడుగులు, వేడిగాలులు, శీతల గాలులు లాంటివి.

మానవ కారక విపత్తులు: మానవుడి నిర్లక్ష్యం, సాంకేతిక లోపం, ఆధిపత్య ధోరణులు లాంటి కారణాల వల్ల ఆస్తి, ప్రాణ, పర్యావరణ నష్టానికి దారితీసే వాటిని మానవకారక విపత్తులుగా పరిగణించవచ్చు.

ఉదా: పారిశ్రామిక, రసాయనిక ప్రమాదాలు. అగ్నిప్రమాదాలు, అల్లర్లు, ఘర్షణలు, తీవ్రవాద దాడులు, పౌరయుద్ధాలు, గ్లోబల్‌వార్మింగ్‌ లాంటివి.

వేగాన్ని బట్టి విపత్తులను రెండు రకాలుగా వర్గీకరించారు.

నెమ్మదిగా సంభవించే విపత్తులు: కరవు, పౌరయుద్ధాలు, కొన్ని రకాల వ్యాధులు. ఇవి నెమ్మదిగా సంభవిస్తాయి. అయితే క్రమంగా విస్తరించి మానవుడి పైన విరుచుకుపడి భారీగా నష్టాన్ని కలగజేస్తాయి.

వేగంగా సంభవించే విపత్తులు: భూకంపాలు, సునామీలు, తుపాన్ల లాంటివి. ఇవి అకస్మాత్తుగా విరుచుకుపడి తీవ్ర ఆస్తి, ప్రాణ నష్టానికి దారితీస్తాయి.

భారత ప్రభుత్వం విపత్తుల అధ్యయనానికి 1999లో జె.సి.పంత్‌ ఆధ్వర్యంలో ఒక అత్యున్నత కమిటీని ఏర్పాటు చేసింది. ఈ కమిటీ దేశంలో 31 రకాల విపత్తులు జరుగుతున్నాయని వివరించింది. 2004లో విపత్తు జాబితాలో సునామీని చేర్చడంతో ప్రస్తుతం వాటి సంఖ్య 32కి చేరింది. వీటిని అయిదు సబ్‌గ్రూపులుగా విభజించారు.

I. జలవాతావరణ సంబంధ విపత్తులు: * వరదలు, నీటిముంపు * తుపాన్లు, చక్రవాతాలు, సైక్లోన్లు * టోర్నడోలు, హరికేన్లు * కరవు* సునామీలు * వేడిగాలులు, శీతలగాలులు * సముద్రకోత * ఉరుములు, మెరుపులు, పిడుగులు

* హిమపాతాలు * వడగళ్ల వాన* కుండపోత వాన

II. భౌగోళిక విపత్తు: * భూపాతం, పంక ప్రవాహాలు * భూకంపాలు * గని విపత్తులు * ఆనకట్టలు తెగిపోవడం/ కూలిపోవడం

III. రసాయన, పారిశ్రామిక, అణుసంబంధ విపత్తులు: * రసాయన, పారిశ్రామిక విపత్తులు * అణు విపత్తులు

IV. ప్రమాదభరితమైన విపత్తులు: * అడవుల్లో కార్చిచ్చు * పట్టణాల్లో అగ్నిప్రమాదాలు * గ్రామాల్లో అగ్నిప్రమాదాలు * గనుల్లో వరద ప్రమాదాలు * నూనె, చమురు ఒలికిపోవడం * భవంతులు కూలిపోవడం * వరుస బాంబు పేలుళ్లు * ఉత్సవాల్లో తొక్కిసలాటలు * విద్యుత్‌ కారణంగా అగ్నిప్రమాదాలు * పడవల మునక * విమాన, రోడ్డు, రైలు ప్రమాదాలు

V. జీవ సంబంధ విపత్తులు: * మహమ్మారి వ్యాధులు * కీటక దాడులు * పశువుల వ్యాధులు * ఆహారం కలుషితం, విషపూరితం

వీటితోపాటు ఐక్యరాజ్య సమితి ఆధ్వర్యంలోని యునైటెడ్‌ నేషన్స్‌ ఆఫీస్‌ ఫర్‌ డిజాస్టర్‌ రిస్క్‌ రిడక్షన్‌ (యూఎన్‌డీఆర్‌ఆర్‌- జెనీవా) ఎడారీకరణ, గ్లోబల్‌ వార్మింగ్, కీటకాల వ్యాప్తులను పర్యావరణ విపత్తుల జాబితాలో ఉంచింది.

వైపరీత్యం

ఆస్తి, ప్రాణ నష్టానికి, పర్యావరణ విధ్యంసానికి, జీవనోపాధికి ఆటంకం కలిగించే ప్రకృతి, మానవ ప్రేరిత ప్రమాద ఘటనలను ‘వైపరీత్యం’ అంటారు. వైపరీత్యాన్ని ఆంగ్లంలో ‘హజార్డ్‌’ అంటారు. ఈ పదం ఫ్రెంచ్, అరబ్‌ పదాల నుంచి ఉద్భవించింది.

విపత్తుగా వైపరీత్యం: వైపరీత్యం అన్నది విపత్తుకు దారితీసే ఒక సంఘటన. అంటే ఒక వైపరీత్యం జరిగినప్పుడు దానివల్ల ప్రజలకు కోలుకోలేని ఆస్తి, ప్రాణనష్టం లాంటి నష్టాలు జరిగితే దాన్ని విపత్తుగా పరిగణిస్తారు.

ఉదా: మనుషులు నివసించని ఎడారిలో భూకంపం సంభవిస్తే దాన్ని విపత్తుగా పరిగణించరు. అందువల్ల అన్నీ వైపరీత్యాలు విపత్తులుగా మారకపోవచ్చు కానీ అన్ని విపత్తులు వైపరీత్యాలు అవుతాయి.

వైపరీత్యాలను మూడు రకాలుగా పేర్కొంటున్నారు.

ప్రకృతిసిద్ధ వైపరీత్యాలు: మానవుడి ప్రమేయం లేకుండా జరిగేవి.

ఉదా: భూకంపాలు, సునామీలు, తుపాన్లు, అన్ని ప్రకృతి విస్ఫోటాలు.

మానవ కారక వైపరీత్యాలు: మానవ తప్పిదాలు, నిర్లక్ష్యం, యాంత్రిక లోపం వల్ల జరిగే వైపరీత్యాలు.

ఉదా: రైలు, రోడ్డు, విమాన ప్రమాదాలు; పారిశ్రామిక పేలుళ్లు, పౌరయుద్ధాలు, ఘర్షణలు, అగ్నిప్రమాదాలు.

సామాజిక - సహజ వైపరీత్యాలు: ప్రకృతిసిద్ధం, మానవుడి ప్రమేయం ఈ రెండింటి కారణంగా జరిగే వైపరీత్యాలు.

ఉదా: ముందుగానే సరైన మురుగు నీటిపారుదల (డ్రైనేజ్‌) వ్యవస్థను ఏర్పాటు చేయకపోతే కొద్దిపాటి వర్షాలకే వరదలు సంభవిస్తాయి. అలాగే కరవు, వ్యాధుల్లాంటివి.

రచయిత: జల్లు సద్గుణరావు

మరిన్ని అంశాలు ... మీ కోసం!

Posted Date : 29-06-2022

దుర్బలత్వం- వైపరీత్యాల సంభావ్యత

సంసిద్ధతే నష్ట నివారణ సూత్రం!

విపత్తు సంభవిస్తే కొన్ని పరిస్థితులు ఏర్పడతాయి. దాని ప్రభావం నుంచి కొందరు వెంటనే తేరుకుంటారు. మరికొందరిపై ఆ తీవ్రత ఎక్కువ కాలం పనిచేస్తుంది. అలాగే విపత్తు నిర్వహణను ప్రభుత్వాలు వివిధ స్థాయుల్లో చేపడతాయి. ఇవన్నీ ఎలా జరుగుతాయి, వీటికి సంబంధించి ఉపయోగించే సాంకేతిక పదజాలంపై అభ్యర్థులు అవగాహన పెంచుకోవాలి.

భూకంపాలు, సునామీలు, చక్రవాతాల్లాంటి సహజ వైపరీత్యాలను నివారించడం మానవుడి వల్ల కావడం లేదు. వాటి కారణాలు తెలుసుకుని నష్టాన్ని నివారించే సామర్థ్యాన్ని పెంచుకుని, దుర్బలత్వాన్ని తగ్గించే చర్యలు మాత్రమే చేపట్టగలుగుతున్నాడు. దేశీయ, అంతర్జాతీయ స్థాయిలో సంసిద్ధంగా ఉండటం, తీవ్రతను తగ్గించడం, ప్రతిస్పందించి ఉపశమనం ఇవ్వడం లాంటి చర్యలకు మాత్రమే పరిమితమైన పరిస్థితి ఉంది.

దుర్బలత్వం: భౌతిక, ఆర్థిక, సామాజిక, పర్యావరణ ప్రక్రియలతో కూడిన ఒక కమ్యూనిటీ వైపరీత్యాలకు గురయ్యేటప్పుడు నష్ట తీవ్రత పెరిగే స్థితి లేదా సున్నితత్వ‌ స్థితిని దుర్బలత్వం అంటారు. ఒక కమ్యూనిటీ లేదా నిర్మాణం లేదా భౌతిక ప్రాంతం, దాని నిర్మాణ స్వభావం, అది విపత్తు ప్రాంతానికి లేదా ప్రమాదకర భూభాగానికి ఎంత దూరంలో ఉంది అనే అంశాల ఆధారంగా విధ్వంసానికి లేదా అంతరాయానికి గురయ్యే అవకాశం ఉన్న పరిధిని దుర్బలత్వం అంటారు.

ఉదా: 2001లో గుజరాత్‌ భుజ్‌ భూకంపం వల్ల పట్టణ శివారులో నివసించే వారి కంటే ఇరుకైన రోడ్లు, ఎత్తయిన భవనాల వల్ల పాత నగరానికి చెందినవారే ఎక్కువగా మరణించారు.

* దుర్బలత్వాన్ని రెండు రకాలుగా వర్గీకరించారు.

భౌతిక దుర్బలత్వం: భూకంపాలు, వరదల్లాంటి ప్రకృతి విపత్తుల కారణంగా నష్టపోయే వ్యక్తులతోపాటు, వనరులు దీని పరిధిలోకి వస్తాయి. ఇది ఎవరెవరు దెబ్బతిన్నారు, ఏం నాశనమయ్యాయి అనే భావనపై ఆధారపడి నష్టాన్ని తెలియజేస్తుంది.

సామాజిక ఆర్థిక దుర్బలత్వం: సముద్ర తీరంలో నివసించే పేదలకు భవనాలు నిర్మించుకోవడానికి అవసరమైన డబ్బులేకపోవడంతో ఎక్కువ నష్టపోతున్నారు. అందువల్ల ప్రజల సామాజిక ఆర్థిక స్థితి కూడా నష్టం తీవ్రతను నిర్ధారిస్తుంది.

అపాయం లేదా ముప్పు: యూఎన్‌డీపీ 2004లో ఇచ్చిన నిర్వచనం ప్రకారం వైపరీత్యాలు, దుర్బల పరిస్థితుల మధ్య పరస్పర చర్యల కారణంగా ఆర్థిక కార్యకలాపాల్లో అంతరాయం, పర్యావరణ క్షీణత, మరణాలు, గాయాలు లాంటి ఊహించ‌దగిన నష్టాలు జరిగే సంభావ్యతను అపాయం అంటారు.

విపత్తు నిర్వహణ అంటేనే మౌలికంగా విపత్తు ముప్పు నిర్వహణ. విపత్తు వల్ల కలిగే ఆస్తి, ప్రాణ నష్టాలను తగ్గించాలంటే వైపరీత్యం లేదా దుర్బలత్వం ఎదుర్కొనే అంశాలనైనా తగ్గించాలి. అపాయం స్థాయి కింది అంశాలపై ఆధారపడి ఉంటుంది.

* వైపరీత్యం ప్రభావం

* వైపరీత్య ప్రభావానికి గురయ్యే అంశాల దుర్బలత్వం

* వైపరీత్యాలకు గురయ్యే ఆర్థిక విలువ

విపత్తులను ఎదుర్కోవడానికి సంసిద్ధంగా ఉండటం, తీవ్రతను తగ్గించే ప్రయత్నం చేయడంలోనే ముప్పు నివారణ సాధ్యమవుతుంది.

సామర్థ్యం: వ్యక్తులు లేదా సమూహం విపత్తులను ఎదుర్కొని నిలబడగలిగే శక్తిని కలిగి ఉండటాన్ని సామర్థ్యం అంటారు. వైపరీత్యాల వల్ల నష్టపోయిన ఆస్తులు, వనరులు, జీవనోపాధిని పునరుద్ధరించుకోగలిగిన నైపుణ్యాన్నీ సామర్థ్యంగా పేర్కొనవచ్చు. విపత్తుల సమయంలో సర్వం కోల్పోయినప్పుడు అక్కడి ప్రజలు ఉపాధి కోసం తాత్కాలికంగా లేదా శాశ్వతంగా ఇతర ప్రాంతాలకు వలస వెళ్లడం లేదా అదే ప్రాంతంలో వేరే వృత్తిపై ఆధారపడి జీవించడాన్ని భౌతిక సామర్థ్యంగా భావించాలి. ధనవంతుడు విపత్తుల నుంచి వెంటనే తేరుకోవడం, దుర్బలత్వానికి దూరంగా ఇల్లు కట్టుకొని ఉండటం అనేది సామాజిక ఆర్థిక సామర్థ్యం కలిగి ఉండటాన్ని తెలియజేస్తుంది.

నిర్వహణ దశలు

విపత్తు నిర్వహణ చట్టం ప్రకారం విపత్తు నిర్వహణలో ప్రభుత్వం తీసుకునే చర్యలు మొదటి స్థాయిలో కేంద్ర ప్రభుత్వం, రెండో స్థాయిలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వం, మూడో స్థాయిలో జిల్లా కేంద్రాలు చేపట్టాల్సిన సంస్థాగత నిర్మాణం, వాటి విధులు లాంటి అంశాలు ఇందులో భాగంగా ఉంటాయి. విపత్తు నిర్వహణ నాలుగు దశల్లో జరుగుతుంది. అవి:

ప్రతిస్పందన, ఉపశమనం: ఒక విపత్తు జరిగిన వెంటనే స్పందించి ప్రభుత్వాలు లేదా స్వచ్ఛంద సంస్థలు (ఎన్‌జీవోలు), మత సంస్థలు అందించే తక్షణ చర్యలన్నీ ఇందులోకి వస్తాయి. ఫస్ట్‌ ఎయిడ్, ఆహారం, దుస్తులు, మందులు, ఆవాస సహాయక కేంద్రాల్లాంటి తక్షణం అందించే చర్యలు ఈ దశలో జరుగుతాయి. ఇవి విపత్తు జరిగిన వెంటనే అతి తక్కువ కాలంలో జరగాలి.

పునరావాసం, పునర్నిర్మాణం: ఉపశమనం అందిన తర్వాత కనీస జీవనోపాధికి అవసరమైన విద్యుత్, కమ్యూనికేషన్లను పునరుద్ధరించడం, రోడ్ల మరమ్మతుల్లాంటి పునరావాస చర్యలు ఈ దశలో జరుగుతాయి. వీటితోపాటు అన్ని రకాల సేవలను పూర్తిగా అందుబాటులోకి తేవడం, శాశ్వత ఇల్లు కట్టి ఇవ్వడం లాంటి పునర్నిర్మాణ చర్యలు కూడా ఇదే సమయంలో జరుగుతాయి. విపత్తు జరిగిన వారం లేదా నెల లోపు తీసుకున్న చర్యలు పునరావాస చర్యలుగానూ, ఏడాది వరకు తీసుకున్న చర్యలను పునర్నిర్మాణ చర్యలుగా చెప్పొచ్చు.

తీవ్రతను తగ్గించడం: విపత్తులను తట్టుకునే భవనాలు నిర్మించడం, వరదలను ఆపడానికి దూరంగా గట్లు వేయడం లాంటి నిర్మాణాత్మక చర్యలు; విపత్తులపై అవగాహన కల్పించడం, హజార్డ్‌ మ్యాపింగ్‌ ఉంచడం, తగిన ప్రణాళికలతో సిద్ధంగా ఉండటం లాంటి నిర్మాణాత్మక చర్యలు చేపట్టడాన్ని తీవ్రతను తగ్గించే చర్యలుగా భావించాలి. ఇవి ఏడాది కంటే ఎక్కువ సమయం తీసుకుంటాయి.

సంసిద్ధత: వైపరీత్యాలున్న ప్రదేశాల్లో ముందుగా విపత్తు నష్టాన్ని అంచనా వేసి ప్రణాళికలు తయారు చేసుకోవడం, అక్కడి ప్రజలకు హెచ్చరికలు జారీ చేయడం, జనాన్ని తరలించడం లాంటి సన్నాహాలను సంఘటితం చేసి పునరావృత విపత్తులను ఎదుర్కోవడానికి సిద్ధంగా ఉండటాన్ని సంసిద్ధత అంటారు. ఇది ఒక విపత్తుకు, మరొక విపత్తుకు మధ్య సమయం మీద ఆధారపడి ఉంటుంది.

విపత్తు నిర్వహణ వలయం

విపత్తు నష్ట నివారణ అనేది అన్నిరకాల చర్యలు, కార్యకలాపాల సమాహారం. విపత్తు నిర్వహణ వలయాన్ని మూడు భాగాలుగా విభజించవచ్చు.

1. విపత్తు ముందస్తు చర్యలు: ఇవి విపత్కర వైపరీత్యాల వల్ల జరగబోయే ఆస్తి, ప్రాణ నష్టాలను తగ్గించడానికి తీసుకోవాల్సిన ముందస్తు చర్యలను తెలియజేస్తాయి. ఇవి విపత్తు దశల్లోని తీవ్రతను తగ్గించడం, సంసిద్ధత అనే రెండు అంశాలతో ముడిపడి ఉంటాయి.

2. విపత్తు జరుగుతున్నప్పుడు చర్యలు: విపత్తు జరుగుతున్నప్పుడు దాని తీవ్రతని తగ్గించడానికి బాధితులకు అత్యవసరంగా అందించాల్సిన అవసరాలుంటాయి. ఇవి విపత్తు జరుగుతున్నప్పుడు అందించే ప్రతిస్పందన, ఉపశమనం అనే అంశాలకు చెందినవై ఉంటాయి. వీటిని ప్రభుత్వం, మతసంస్థలు, స్వచ్ఛంద సంస్థలు లాంటివి అందిస్తుంటాయి.

3. విపత్తు తర్వాత చర్యలు: విపత్తు జరిగిపోయిన తర్వాత అక్కడి సమూహం తొందరగా కోలుకోవడానికి తీసుకున్న కార్యకలాపాలన్నీ విపత్తు తర్వాత చర్యలుగా భావించాలి. ఇవి పునరావాసం, పునర్నిర్మాణంపై ఆధారపడిన చర్యలు.

ఒక విపత్తు జరిగిన తర్వాత విపత్తు నిర్వహణా దశలు ఒకదాని తరువాత మరొకటి పైవిధంగా కొనసాగుతాయి.

రచయిత: జల్లు సద్గుణ రావు

Posted Date : 27-06-2022

ఆవరణ శాస్త్రం

అంతర చర్యల అనుబంధం!

జీవజాతులు తమ మనుగడకు చుట్టుపక్కల వాతావరణంతో సమతౌల్యత కొనసాగిస్తుంటాయి. ఆవాసం, ఆహార చక్రాలు, పునరుత్పత్తి ప్రక్రియ, అంతర్గత సంబంధాలను చుట్టూ ఉన్న ఆవరణ ఆధారంగానే నిర్ణయించుకుంటాయి. జీవజాతులు పర్యావరణంపై, అలాగే పర్యావరణం జీవజాతులపై ప్రత్యక్ష, పరోక్ష ప్రభావాలను చూపుతుంటాయి. వీటన్నింటి మధ్య జరిగే అంతర చర్యల గురించి తెలిపే ఆవరణ శాస్త్రంపై అభ్యర్థులకు అవగాహన ఉండాలి.

పర్యావరణంలోని వివిధ జీవజాతుల్లో జీవులు, వాటి పరిసరాలకు మధ్య జరిగే అంతఃచర్యలను అధ్యయనం చేసే విజ్ఞానశాస్త్రమే ఆవరణ శాస్త్రం. దీన్ని ఆంగ్లంలో Ecology అంటారు. ఇది ఒక జీవి ఆవాసాన్ని తెలియజేసే OIKOS, ఒక జీవి జీవన విధానాన్ని అధ్యయనం చేసే LOGOS అనే రెండు గ్రీకు పదాల నుంచి వచ్చింది. ఎకాలజీ అనే పదాన్ని మొదట కార్ల్‌ రైటర్‌ 1868లో ఉపయోగించారు. ఎర్నెస్ట్‌ హెకెల్‌ దీన్ని విస్తృత ప్రాచుర్యంలోకి తెచ్చారు. ఆధునిక ఆవరణ శాస్త్ర పితామహుడు యూజీన్‌ ఓడమ్‌. భారత ఆవరణ శాస్త్ర పితామహుడు రామ్‌దేవ్‌ మిశ్రా.

* జీవావరణంలోని వేర్వేరు ప్రాంతాల్లో వివిధ జాతుల మధ్య అంతర్గత సంబంధాలు; పర్యావరణం, జీవులకు మధ్య సంబంధాలను వాటి విధులు, నివాసం, పునరుత్పత్తి ప్రక్రియల ఆధారంగా అధ్యయనం చేసే శాస్త్రమే ఆవరణ శాస్త్రం. - రామ్‌దేవ్‌ మిశ్రా

పర్యావరణానికి, ఆవరణ శాస్త్రానికి మధ్య తేడా?

ఏదైనా జీవి లేదా జీవ సముదాయాన్ని ఆవరించి ఉన్న పరిసరాలను పర్యావరణం అంటారు. నిర్దిష్ట పర్యావరణంలోని జీవులు, వాటి చుట్టూ ఉన్న పరిసరాలకు మధ్య జరిగే అంతఃచర్యల గురించి అధ్యయనం చేసేది ఆవరణ శాస్త్రం.

జీవావరణ అనుక్రమం

భౌతిక పరిస్థితుల వల్ల కాలానుగుణంగా ఒక సమాజ స్థానాన్ని ఇతర సమాజాలు ఆక్రమించుకోవడాన్ని లేదా ప్రతిక్షేపించడాన్ని జీవావరణ అనుక్రమం అంటారు. ఇది నెమ్మదిగా అవిచ్ఛినంగా స్థిర సమాజం ఏర్పడేవరకూ కొనసాగుతూనే ఉంటుంది. ఈవిధంగా జీవావరణ అనుక్రమంలో మొదట ఏర్పడిన సమాజాన్ని ‘పయోనీర్‌’ సమాజం అంటారు. దీని తర్వాత అనేక మధ్యంతర సమాజాలు ఏర్పడతాయి. వాటిని సీరల్‌ (seral) దశలు అంటారు. జీవ అనుక్రమంలో చివరకు ఏర్పడిన సమాజాన్ని పరాకాష్ఠ (climax) సమాజం అంటారు. దీనిలో సమాజంలో స్థిరత్వం కనిపిస్తుంది.

జీవావరణ అనుక్రమంలో రకాలు ఉన్నాయి.

హైడార్క్‌: కుంటలు, సరస్సులు, బురద ప్రదేశాల్లో జీవావరణ అనుక్రమాన్ని హైడార్క్‌ అంటారు. ఇది రెండు రకాలు.

* మంచినీటిలో జరిగే అనుక్రమం - హైడ్రోసీర్‌

* ఉప్పు నీటిలో ప్రారంభమయ్యే అనుక్రమం - హాలోసీర్‌

జీరార్క్‌: ఎడారిలో జరిగే జీవావరణ అనుక్రమాన్ని జీరార్క్‌ అంటారు. ఇందులోని దశలను జీరోసీర్‌ అంటారు.

లిథోసియర్‌: శిలలపై జరిగే జీవావరణ అనుక్రమాన్ని లిథోసియర్‌ అంటారు.

సామోసియర్‌: ఇసుకను ఆధారంగా చేసుకొని జరిగే జీవావరణ అనుక్రమాన్ని సామోసియర్‌ అంటారు.

ఆవరణ వ్యవస్థ

జీవ, నిర్జీవ అంశాలతో కూడిన ఏదైనా ఒక భౌగోళిక ప్రాంతంలో జీవ, నిర్జీవ కారకాల మధ్య పరస్పరం జీవ భూరసాయన వలయాల ద్వారా శక్తి, పోషకాల మార్పిడి జరిగే నిర్దిష్ట భౌగోళిక ప్రాంతమే ఆవరణ వ్యవస్థ. - ఎ.జి.టాన్‌స్లే

ఉష్ణోగ్రత, గాలి, పీడనం, కాంతి లాంటి నిర్జీవ కారకాలు, ప్రాణం ఉన్న జీవ సముదాయాల మధ్య నిర్మాణాత్మక, క్రియాత్మక లక్షణాలతో రక్త ప్రసరణ, పోషక పదార్థాల చక్రీయ వినిమయం జీవావరణ వ్యవస్థలోని ప్రాథమిక ప్రక్రియ. ఆవరణ వ్యవస్థ రెండు రకాలు. అవి..

సహజసిద్ధ ఆవరణ వ్యవస్థ: పర్యావరణంలో అనేక రకాల ఆవరణ వ్యవస్థలు ఉంటాయి. అన్నిరకాల ఆవరణ వ్యవస్థలు జీవ, నిర్జీవ అనుఘటకాల పరస్పర చర్యల ఫలితంగా స్వయంసమృద్ధి కలిగి ఉంటాయి. జాతుల వైవిధ్యం, ఉత్పాదనా రేటులో తారతమ్యాలు ఉంటాయి. వీటిలో రెండు రకాలు ఉన్నాయి.

ఖండ ఆవరణ వ్యవస్థ: ఎ) అరణ్య ఆవరణ వ్యవస్థలు బి) గడ్డిమైదానాల ఆవరణ వ్యవస్థలు సి) పరివర్తన ఆవరణ వ్యవస్థలు డి) ఎడారి ఆవరణ వ్యవస్థలు ఇ) టండ్రా ఆవరణ వ్యవస్థలు ఎఫ్‌) టైగా ఆవరణ వ్యవస్థలు

జలావరణ వ్యవస్థ: ఇందులో మూడు రకాలు ఉన్నాయి.

1) సముద్ర ఆవరణ వ్యవస్థలు: ఎ) ఖండ తీరపు ఆవరణ వ్యవస్థ బి) సముద్ర వాలు/ఎబైసెల్‌ ఆవరణ వ్యవస్థ సి) సముద్ర అగాధ/ట్రెంచ్‌ ఆవరణ వ్యవస్థ డి) ముద్ర మైదాన ఆవరణ వ్యవస్థ

2) మంచి నీటి ఆవరణ వ్యవస్థలు: ఎ) నిలకడ మంచినీటి ఆవరణ వ్యవస్థ బి) ప్రవాహ నీటి ఆవరణ వ్యవస్థ.

3) తీరప్రాంత ఆవరణ వ్యవస్థలు: ఎ) ఉప్పునీటి కయ్యల ఆవరణ వ్యవస్థ బి) డెల్టా ఆవరణ వ్యవస్థలు సి) మడ అడవుల ఆవరణ వ్యవస్థ

కృత్రిమ ఆవరణ వ్యవస్థ: మానవుడు తన అవసరాల కోసం సాంఘిక, సాంస్కృతిక, పారిశ్రామిక అభివృద్ధి కోసం నిర్మించుకున్న ఆవరణ వ్యవస్థలను మానవ నిర్మిత/కృత్రిమ ఆవరణ వ్యవస్థలుగా పేర్కొంటారు.

ఉదా: * పంట పొలాల ఆవరణ వ్యవస్థలు * నగర ఆవరణ వ్యవస్థలు * పారిశ్రామిక ఆవరణ వ్యవస్థలు * ప్రయోగశాలల ఆవరణ వ్యవస్థలు * గ్రహాంతర ఆవరణ వ్యవస్థలు

ఆవరణ శాస్త్ర పారిభాషక పదాలు

జాతి: తమలో తాము అంతర ప్రజననం చెందుతూ సమాన లక్షణాలు ఉన్న జీవుల సమూహాన్ని జాతి అంటారు.

ఉదా: మానవ జాతి, జంతు జాతి, వృక్ష జాతి

జనాభా: ఒక నిర్దిష్ట ప్రాంతంలో జీవించే ఒకే జాతికి చెందిన జీవుల సంఖ్యను జనాభా అంటారు.

ఉదా: పులుల జనాభా ప్రతి నాలుగు సంవత్సరాలకు లెక్కిస్తారు. తాజా లెక్కల ప్రకారం 2018 నాటికి దేశంలో పులుల జనాభా 2,967 ఉంది. 2014 - 2018 మధ్యకాలంలో ఇవి 741 పెరిగాయి.

జీవ సమాజం: ఒక ప్రాంతంలోని వివిధ జాతుల జనాభాను కలిపి జీవ సమాజం అంటారు. అంటే ఒక నిర్దిష్ట ఆవాసంలోని జంతువులు, వృక్షాలు, సూక్ష్మజీవుల మొత్తం అని అర్థం.

ఎకలాజికల్‌ నిచ్‌: ఒక ఆవరణ వ్యవస్థలోని ఏదైనా ఆవాసంలో ఒక జాతి క్రియాత్మక స్థాయిని తెలియజేసే ప్రక్రియ. ఇది నిర్దిష్ట ఆవాసంలో ఒక జీవి తన విధులను నిర్వర్తించే ప్రదేశం. ఈ పదాన్ని మొదటిసారిగా గ్రిన్నెల్‌ అనే శాస్త్రవేత్త ఉపయోగించాడు.

ఉదా: మానవుడు సర్వభక్షక ఆహార అలవాట్లు కలిగి ఉండటం.

ఎకోటోన్‌: రెండు లేదా అంతకంటే ఎక్కువ ఆవరణ వ్యవస్థల మధ్య ఉన్న పరివర్తన ప్రాంతాన్ని ఎకోటోన్‌ అంటారు.

ఉదా: భౌమ‌, జలావరణ వ్యవస్థల మధ్య ఉండే మాంగ్రూవ్‌ ఆవరణ వ్యవస్థ, నదీ ముఖద్వార ఆవరణ వ్యవస్థ (ఎస్టురీ ఆవరణ వ్యవస్థ).

బయోమాగ్నిఫికేషన్‌: ఆహార‌ గొలుసులో కింది స్థాయి జీవులు స్వీకరించిన కొన్ని రకాల రసాయనాలపై పోషణ స్థాయి జీవుల్లో పేరుకుపోవడాన్ని బయోమాగ్నిఫికేషన్‌ లేదా బయోలాజికల్‌ ఎక్యుమ్యులేషన్‌ అంటారు.

ఉదా: రాబందులు పశువుల మృత కళేబరాలను తినడం వల్ల వాటిలోని డైక్లోఫినాక్‌ రసాయనం రాబందుల్లోకి చేరి క్రమంగా అవి అంతరించిపోతున్నాయి.

రచయిత: జల్లు సద్గుణరావు

మరిన్ని అంశాలు ... మీ కోసం!

Posted Date : 04-07-2022

ఆవరణ శాస్త్రం

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. ఆవరణ వ్యవస్థలో ఒక జీవి నిర్వహించే పాత్రను ఏవిధంగా పిలుస్తారు?

1) ఆవాసం 2) జీవజాలం 3) ఎకలాజికల్‌ నిచ్‌ 4) బయోమ్‌

2. ఆవరణ శాస్త్రం అనే పదాన్ని మొదట ఉపయోగించిన శాస్త్రవేత్త?

1) కార్ల్‌ రైటర్‌ 2) యూజిన్‌ ఓడమ్‌ 3) టేలర్‌ 4) రామ్‌దేవ్‌ మిశ్రా

3. కుంటలు, సరస్సులు, బురద ప్రదేశాల్లో జీవావరణ అనుక్రమాన్ని ఏమంటారు?

1) జీరార్క్‌ 2) హైడార్క్‌ 3) లిథోసియర్‌ 4) ఏదీకాదు

4. భూమండలంపై అతిపెద్ద ఆవరణ వ్యవస్థ?

1) సముద్రాలు 2) అడవులు 3) గడ్డిభూములు 4) నదులు

5. జీవావరణ అనుక్రమంలో అంతిమ జీవ సమాజాలను ఏమని పిలుస్తారు?

1) పయోనీర్స్‌ 2) ఎండీవర్స్‌ 3) ఎచీవర్స్‌ 4) క్లైమాక్స్‌

6. జీవావరణ వ్యవస్థల మనుగడకు కావాల్సిన శక్తి అవసరాల్లో ప్రధానమైంది?

1) సూర్యశక్తి 2) సముద్ర పవనాలు 3) కిరణజన్య సంయోగక్రియ 4) రసాయన శక్తి

7. వాతావరణ శాస్త్రం (ఎకాలజీ) అనేది ఏ భాషా పదం?

1) ఫ్రెంచి 2) గ్రీకు 3) లాటిన్‌ 4) స్పానిష్‌

8. 2018 పులుల జనాభా లెక్కల ప్రకారం దేశంలోని పులుల సంఖ్య?

1) 2,226 2) 1,706 3) 2,967 4) 2,900

9. సెనెకాలజీ అనే ఆవరణ శాస్త్ర విభాగం దేని గురించి అధ్యయనం చేస్తుంది?

1) ఒకటి కంటే ఎక్కువ జాతులు 2) ఒక జాతి జీవులు 3) సూక్ష్మజీవులు 4) సముద్రాలు

10. ఒక జాతి జీవుల గురించి అధ్యయనం చేసే ఆవరణ శాస్త్ర విభాగం?

1) ఆటో ఎకాలజీ 2) సెనెకాలజీ 3) సామోసియర్‌ 4) జీరార్క్‌

సమాధానాలు

1-3, 2-1, 3-2, 4-1, 5-4, 6-1, 7-2, 8-3, 9-1, 10-1.

Posted Date : 04-07-2022

ప్రపంచ విపత్తుల స్థితి

తగ్గించి.. తట్టుకొని నిలబడి!

ఆధునిక కాలంలో విస్తృత ప్రగతితోపాటు విపత్తులూ పెరిగాయి. ఆపగలిగేంత శక్తిని పూర్తిగా సంతరించుకోలేకపోయినా వాటి తీవ్రతను, ప్రాణనష్టాన్నీ తగ్గించగలుగుతున్నారు. తట్టుకొని నిలబడగలుగుతున్నారు. ఈ నేపథ్యంలో విపత్తులు ఎన్ని రకాలు, ఎలాంటి నష్టాన్ని కలిగిస్తున్నాయి, ఏయే నివేదికలు, సమావేశాలు ఏం చెబుతున్నాయి? ఏవిధమైన నిర్దేశాలు చేస్తున్నాయనే అంశాలను అభ్యర్థులు తెలుసుకోవాలి.

మానవుడు ఎంత అభివృద్ధి సాధిస్తున్నప్పటికీ అనేక సహజ, మానవ కారణాల వల్ల విపత్తుల సంఖ్య కాలంతో పాటు పెరుగుతూనే ఉంది. 1994 నుంచి 1998 మధ్య ప్రపంచ వ్యాప్తంగా సంవత్సరానికి సగటున 428 విపత్తులు సంభవిస్తే 1999 నుంచి 2003 మధ్య సగటున 707 విపత్తులు నమోదయ్యాయి. అంటే నాలుగేళ్ల వ్యవధిలో సగటున సంవత్సరానికి 60 శాతం విపత్తులు పెరిగాయి. వీటిలో మానవాభివృద్ధి అల్పంగా ఉన్న దేశాల్లో సగటున 142 శాతం పెరిగాయి. కాలానుగుణంగా విపత్తుల సంఖ్య పెరుగుతున్నప్పటికీ ముందుగానే సంసిద్ధంగా ఉండటం, తీవ్రత తగ్గించడం లాంటి చర్యలను చేపట్టడంతో ప్రాణ నష్టం తగ్గించగలుగుతున్నాం. కానీ విపత్తుల కారణంగా ఆర్థిక నష్టం పెరుగుతూనే ఉంది. ప్రపంచ బ్యాంకు అంచనా ప్రకారం విపత్తుల వల్ల ప్రపంచ ఆర్థిక వ్యవస్థకు ఏటా సగటున 880 బిలియన్‌ డాలర్ల నష్టం జరుగుతుంది.

సహజ వైపరీత్యాల పరంగా ప్రపంచ విపత్తుల తీరు

వరదలు - 30%

తుపాన్‌లు - 21%

కరవు - 19%

మహమ్మారి వ్యాధులు - 15%

భూకంపాలు, సునామీలు - 8%

భూపాతాలు (కొండచరియలు విరిగిపడటం) - 4%

హిమపాతాలు - 1%

అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనాలు - 1%

కీటక దాడులు - 1%

========

100%

========

ప్రపంచ వ్యాప్తంగా జరిగిన అన్నిరకాల విపత్తుల్లో ప్రాణ నష్టం తీరు

కరవు, దుర్బిక్షం - 45%

వరదలు - 16%

పారిశ్రామిక పేలుళ్లు, రోడ్డు ప్రమాదాలు లాంటి సాంకేతికపరమైన విపత్తులు - 14%

భూకంపాలు - 12%

తుపాన్‌లు - 10%

ఇతర విపత్తులు - 3%

===================

100%

====================

సహజ విపత్తులు

జల, వాతావరణ సంబంధ విపత్తులు: అత్యధికంగా ఆసియా, తర్వాత వరుసగా ఉత్తర అమెరికా, దక్షిణ అమెరికా, ఆఫ్రికా, ఐరోపా, ఓషియానియా (ఆస్ట్రేలియా) ఖండాల్లో సంభవిస్తున్నాయి.

భౌగోళిక విపత్తులు: అత్యధికంగా ఆసియా, తర్వాత ఉత్తర అమెరికా, దక్షిణ అమెరికా, ఓషియానియా, ఐరోపా, ఆఫ్రికా ఖండాల్లో సంభవిస్తున్నాయి.

జైవిక విపత్తులు: అత్యధికంగా ఆఫ్రికా, తర్వాత ఆసియా, ఉత్తర అమెరికా, దక్షిణ అమెరికా, ఐరోపా, ఓషియానియా ఖండాల్లో సంభవిస్తున్నాయి.

* ప్రపంచ బ్యాంకు, ఐక్యరాజ్య సమితిల నివేదిక ప్రకారం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా అధిక శాతం విస్తరించిన విపత్తులు వరదలు, తుపాన్‌లు. ఆఫ్రికా దేశాల్లో మాత్రం తరచూ కరవు సంభవిస్తోంది. ఎల్లప్పుడూ కరవు, వరదలతో సతమతమవుతున్న దేశాలను ప్రపంచంలోనే అత్యంత ఆకలి దేశాలుగా పిలుస్తున్నారు.

* ఇంటర్నేషనల్‌ ఫెడరేషన్‌ ఆఫ్‌ రెడ్‌క్రాస్‌ అండ్‌ రెడ్‌క్రెసెంట్‌ సొసైటీ (ఐఎఫ్‌ఆర్‌సీ, జెనీవా) ప్రచురించిన ప్రపంచ విపత్తుల నివేదిక ప్రకారం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా విపత్తుల ప్రభావానికి గురయ్యే వారిలో 85% ఆసియా, పసిఫిక్‌ ప్రాంతాలకు చెందినవారే ఉంటున్నారు.

* యుఎన్‌ఐఎస్‌డీఆర్‌ గ్లోబల్‌ అసెస్‌మెంట్‌ రిపోర్ట్‌ (జీఏఆర్‌ - 2019) ప్రకారం ప్రపంచ వ్యాప్తంగా మొత్తం విపత్తు మరణాల్లో 90% అల్ప, మధ్య ఆదాయ దేశాల్లోనే జరుగుతున్నాయి. విపత్తుల్లో నాశనమవుతున్న గృహాల్లో 2/3వ వంతు జల, వాతావరణ వైపరీత్యాల వల్లే జరుగుతున్నాయి.

జీఏఆర్‌ - 2022 ప్రకారం

* గత 20 ఏళ్లలో ఏటా పెద్ద, మధ్య తరహా విపత్తులు 350 నుంచి 500 వరకు సంభవించాయి. 2030 నాటికి ఏటా సగటున 560 సహజ విపత్తులను ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది.

* గత పదేళ్లలో సంవత్సరానికి సరాసరిగా సహజ విపత్తుల వల్ల ప్రపంచం మొత్తం 170 బిలియన్‌ డాలర్ల నష్టం జరిగింది.

* విపత్తుల వల్ల అల్ప, మధ్య ఆదాయ దేశాలు ఏటా తమ జీడీపీలో 1% ఆదాయాన్ని కోల్పోతున్నాయి.

* అభివృద్ధి చెందిన దేశాల్లో ఈ నష్టం 0.1% నుంచి 0.2% వరకు మాత్రమే ఉంటుంది.

* విపత్తులు, వాతావరణ మార్పుల వల్ల 2030 నాటికి ప్రపంచ వ్యాప్తంగా 100 మిలియన్ల మంది తీవ్ర పేదరికంలోకి వెళ్లే అవకాశం ఉంది. ముఖ్యంగా భారత్, బంగ్లాదేశ్, ఫిలిప్పీన్స్, ఇండోనేషియా, మయన్మార్, వియత్నాం, పాకిస్థాన్‌ లాంటి దేశాల్లో ఈ ప్రభావం ఎక్కువగా ఉంటుంది.

అంతర్జాతీయ సమావేశాలు

విపత్తు ముప్పు కుదింపు కోసం ఇప్పటి వరకు మూడు అంతర్జాతీయ సమావేశాలు జరిగాయి.

సురక్షిత ప్రపంచం కోసం యొకహోమా సమావేశం (1994): ఐక్యరాజ్య సమితి సభ్య దేశాలు జపాన్‌లోని యొకహోమా నగరంలో 1994 మే 23 నుంచి 27 వరకు అయిదు రోజులు సమావేశమయ్యాయి. ఈ సమావేశాన్ని ‘ప్రకృతి విపత్తుల తగ్గింపు కోసం ప్రపంచ సమావేశం’ అని వ్యాఖ్యానించారు. ఇది విపత్తుల కారణంగా ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ఏర్పడుతున్న ప్రాణ నష్టం, పర్యావరణ హానిని అరికట్టి సుస్థిరŸ అభివృద్ధి సాధించడం కోసం కొన్ని మార్గదర్శకాలు నిర్దేశించింది.

హ్యోగో కార్యచట్రం (2005 - 2015): ఇది జపాన్‌లోని హ్యోగో నగరంలోని కోబెలో 2005 జనవరి 18 నుంచి 22 వరకు జరిగింది. ఈ సమావేశంలో విపత్తుల ప్రభావాన్ని తట్టుకొని తిరిగి నిలబడగలిగే సామర్థ్యాన్ని ప్రపంచ వ్యాప్తంగా ప్రజల్లో పెంపొందించేందుకు అనుసరించాల్సిన వ్యూహం, విధాన మార్గదర్శకాలు, కార్యాచరణ ప్రణాళికలను రూపొందించారు.

విపత్తు కుదింపు కోసం సెండాయ్‌ కార్యాచరణ (2015 - 2030): హ్యోగో కార్యచట్రానికి కొనసాగింపుగా 2015 మార్చి 14 నుంచి 18 వరకు జపాన్‌లోని సెండాయ్‌ నగరంలో ఈ సమావేశం జరిగింది. హ్యోగో కార్యాచరణ అమల్లో ఉన్న 10 సంవత్సరాల కాలంలోనే విపత్తుల కారణంగా ప్రపంచ వ్యాప్తంగా 7 లక్షల మంది ప్రాణాలు కోల్పోయారు. దీంతో ఈ సమావేశంలో కొన్ని ప్రపంచ లక్ష్యాలు నిర్ణయించారు.

* 2020 - 30 నాటికి ప్రపంచవ్యాప్త మరణాల సంఖ్య లక్ష లోపు ఉండేలా చర్యలు తీసుకోవాలి.

* 2020 - 30 నాటికి విపత్తుల బాధితులను లక్ష లోపు పరిమితం చేయాలి.

* 2030 నాటికి విపత్తుల నష్టాన్ని ప్రపంచ వ్యాప్తంగా జీడీపీలో గణనీయంగా తగ్గించాలి.

* 2030 నాటికి అవస్థాపనా సౌకర్యాలు, విద్య, ఆరోగ్య లాంటి అంశాల్లో నష్టాన్ని గణనీయంగా తగ్గించాలి.

* 2020 నాటికి అన్ని దేశాలు ప్రాంతీయంగా, జాతీయంగా విపత్తు కుదింపు వ్యూహాలను సమర్థంగా పెంచుకోవాలి.

* అంతర్జాతీయ విపత్తు కుదింపు దినోత్సవాన్ని ఏటా అక్టోబరు 13న నిర్వహిస్తారు.

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. ప్రపంచ విపత్తులు, మరణాలు, ప్రభావితమైన వారిలో అత్యధిక శాతం వాటా ఏ ఖండంలో ఉంది?

1) ఆసియా 2) ఆఫ్రికా 3) ఐరోపా 4) ఓషియానియ

2. UNISDR ప్రకారం ప్రపంచ సహజ విపత్తుల్లో అత్యధికం దేనివల్ల సంభవిస్తున్నాయి?

1) కరవు 2) తుపాన్లు 3) వరదలు 4) సునామీలు

3. ప్రపంచవ్యాప్త విపత్తు మరణాల్లో అత్యధిక మరణాలకు కారణమయ్యే విపత్తు?

1) భూకంపాలు 2) కరవు 3) వరదలు 4) తుపాన్లు

4. ప్రపంచవ్యాప్త జైవిక విపత్తుల్లో అత్యధిక శాతం ఏ ఖండంలో జరుగుతున్నాయి?

1) ఆఫ్రికా 2) ఆసియా 3) ఓషియానియా 4) ఐరోపా

5. ‘ప్రాకృతిక విపత్తు అనేది ఏదీ లేదు, కేవలం ప్రాకృతిక అపాయం తప్ప’ అనే వాక్యం?

1) సత్యం 2) అసత్యం 3) సత్యం కావచ్చు, అసత్యం కావచ్చు 4) అర్థరహితం

6. ప్రపంచ వ్యాప్తంగా విపత్తుల ప్రభావానికి గురైన వారిలో 85% ఏ ప్రాంతానికి చెందినవారు?

1) ఆసియా, పసిఫిక్‌ 2) ఆసియా, ఆఫ్రికా 3) దక్షిణాసియా 4) ఉత్తర ఆసియా

7. ఎప్పుడూ కరవు, వరదలతో పీడించబడుతున్న దేశాలు?

1) అత్యంత పేద దేశాలు 2) అత్యంత ఆకలి దేశాలు

3) అత్యంత పీడిత దేశాలు 4) అత్యంత పౌరుష దేశాలు

8. విపత్తుల కుదింపు కోసం సెండాయ్‌లో మూడో అంతర్జాతీయ సమావేశం ఎప్పుడు జరిగింది?

1) 2015 మార్చి 2) 2015 జనవరి 3) 2017 మార్చి 4) 2018 మే

9. అంతర్జాతీయ విపత్తుల కుదింపు దినోత్సవాన్ని ఎప్పుడు నిర్వహిస్తారు?

1) మార్చి 21 2) అక్టోబరు 13 3) నవంబరు 10 4) మే 22

10. సెండాయ్‌ సమావేశం లక్ష్యం?

1) 2020 - 30 నాటికి ప్రపంచ విపత్తు మరణాలు లక్షకి తగ్గించాలి.

2) 2020 - 30 నాటికి ప్రపంచ విపత్తు మరణాలు 5 లక్షలకు కుదించాలి.

3) 2020 - 30 నాటికి ప్రపంచ విపత్తు మరణాలు 50 వేలకు తగ్గించాలి.

4) ఏదీకాదు

సమాధానాలు

1-1; 2-3; 3-2; 4-1; 5-1; 6-1; 7-2; 8-1; 9-2; 10-1.

రచయిత: జల్లు సద్గుణరావు

Posted Date : 10-07-2022

ఆవరణ వ్యవస్థ విధులు

ఆ గొలుసులో ఉత్పత్తిదారులు.. విచ్ఛిన్నకారులు!

భూమండలంపై ప్రతి జీవి ఆహారానికి మూలాధారం సూర్యుడి నుంచి లభించే శక్తి ప్రవాహం. దీని ఆధారంగానే పత్రహరితం తయారై శాకాహార, మాంసాహార జీవులకు ఆహారం లభిస్తుంది. దీనిలో భాగంగా శిలావరణం, వాతావరణం, జలావరణాల మధ్య చక్రీయ అనుసంధానంతో ఆవరణ వ్యవస్థ కొన్ని ముఖ్య విధులను నిర్వహిస్తోంది. పర్యావరణం అధ్యయనంలో భాగంగా అభ్యర్థులు వాటిపై అవగాహన కలిగి ఉండాలి.

ప్రతి జీవికి నిరంతరం మనుగడ కల్పించడమే ఆవరణ వ్యవస్థ ప్రధాన విధి. ఆవరణ వ్యవస్థలోని జీవ, నిర్జీవ అనుఘటకాల మధ్య జరిగే చర్య, ప్రతి చర్యలను ఆవరణ వ్యవస్థ విధి నిర్వహణ అంటారు. దీని సమగ్ర విధి నిర్వహణ కింది అంశాల ద్వారా జరుగుతుంది.

ఉత్పాదన

ఒక ప్రమాణ కాలం, వైశాల్యంలో ఆవరణ వ్యవస్థ నుంచి శ్వాసక్రియ, కిరణజన్య సంయోగక్రియ ద్వారా ఉత్పత్తిదారులు (వృక్షజాతులు) తయారుచేసిన జీవ ద్రవ్యరాశి ఉత్పత్తి రేటును ఉత్పాదన అంటారు. వృక్ష, జంతు జాతుల ఉత్పాదనను ‘ఉత్పాదన ఆవరణ శాస్త్రం’ (ప్రొడక్షన్‌ ఎకాలజీ) అంటారు. వనరుల యాజమాన్యం దృష్ట్యా ఉత్పాదన శాస్త్ర విజ్ఞానానికి ఎంతో ప్రాముఖ్యం ఉంది.

మానవుడి సంక్షేమం కోసం పర్యావరణం, తత్సంబంధమైన సంరక్షణా పద్ధతులను పెంపొందించడానికి ఇంటర్నేషనల్‌ బయోలాజికల్‌ ప్రోగ్రాం ఆధ్వర్యంలో సంస్థాగతంగా విస్తృత పరిశోధనలు జరుగుతున్నాయి. మొత్తం ఉత్పాదనకు కావాల్సిన కర్బన పదార్థాల పునరాభివృద్ధి రేటును టర్నోవర్‌ అంటారు.

టర్నోవర్‌ విలువ (T) = B_max - B_min

B_max = సంవత్సరంలో గరిష్ఠ జీవ ద్రవ్యరాశి రేటు

B_min = సంవత్సరంలో కనిష్ఠ జీవ ద్రవ్యరాశి రేటు

ప్రాథమిక ఉత్పాదన: ఒక నిర్ణీత ఆవరణ వ్యవస్థలోని ఉత్పత్తిదారులు కిరణజన్య సంయోగక్రియ ద్వారా తయారుచేసుకునే పిండి పదార్థాలకు వినియోగపడిన సౌర వికిరణ శక్తి విలువల రేటును ప్రాథమిక ఉత్పాదన అంటారు.

ద్వితీయ ఉత్పాదన: నిర్ణీత ఆవరణ వ్యవస్థ నుంచి అభివృద్ధి చెందిన వినియోగదారుల పోషక స్థాయిల్లోని శక్తి విలువల రేటును ద్వితీయ ఉత్పాదన అంటారు.

శక్తి ప్రవాహం

సూర్యుడి నుంచి భూమి వైపు ప్రసరించే సౌరశక్తిని సూర్యపుటం అంటారు. దీనిలో 51% మాత్రమే భూవాతావరణంలోకి ప్రవేశిస్తుంది. ఈ శక్తిని జీవ, నిర్జీవ అనుఘటకాల ద్వారా శిలావరణం, వాతావరణం, జలావరణం మధ్య జీవ, భూరసాయన వలయాల ద్వారా చక్రీయంగా థర్మోడైనమిక్‌ సూత్రాలకు అనుగుణంగా బదిలీ చేయడం ఆవరణ వ్యవస్థ మరొక ముఖ్య విధి.

విచ్ఛిన్నత విధి

ఆవరణ వ్యవస్థలో విచ్ఛిన్నకారులుగా పిలిచే బ్యాక్టీరియా, శిలీంద్రాలు లాంటి సూక్ష్మజీవులు వృక్ష, జంతు జీవ జాతుల మృత కళేబరాలు, విసర్జకాలను విచ్ఛిన్నం లేదా కుళ్లిపోయేలా చేస్తాయి. ఈ విచ్ఛిన్నత వల్ల సంక్లిష్ట కర్బన పదార్థాలు సరళ అకర్బన పదార్థాలుగా మారి భూవాతావరణంలో విలీనమవుతాయి. ఆవరణ వ్యవస్థ విధుల్లో ఇది చాలా ముఖ్యమైంది.

జీవావరణ అనుక్రమం

ఏదైనా ఆవరణ వ్యవస్థలో కాలం, ప్రాంతాన్ని బట్టి శీతోష్ణస్థితిలో వచ్చే మార్పులకు అనుగుణంగా ఒక జీవ సమాజ స్థానంలో మరొక జీవ సమాజం ఆక్రమించడాన్ని జీవావరణ అనుక్రమం అంటారు. ఇది నెమ్మదిగా, అవిచ్ఛిన్నంగా కొనసాగుతూ చివరకు స్థిరమైన జీవ సమాజం ఉన్న ఒక సమాజ ప్రాంతాన్ని ఆక్రమిస్తుంది. దీన్ని పరాకాష్ఠ జీవ సమాజం అంటారు.

* జీవావరణ అనుక్రమం కింది దశల్లో జరుగుతుంది.

అనాచ్ఛాదన: నేల స్థితి, జీవ సంబంధ, శీతోష్ణ కారకాల వల్ల ఒక భౌగోళిక ప్రాంతంలో అనేక మార్పులు వస్తాయి. దీని కారణంగా ఒకప్పటి వృక్ష, జంతు జాతులు నశించి ఆ ప్రదేశం క్రమంగా ఎలాంటి జీవజాతులు లేని బంజరు భూమిగా మారడాన్ని అనాచ్ఛాదనం అంటారు.

దురాక్రమణ: గాలి, నీటి ద్వారా కొన్ని విత్తనాలు, సిద్ధ బీజాలు లాంటివి ఒక ప్రాంతం నుంచి మరొక ప్రాంతానికి కొట్టుకుపోతాయి. కొన్ని జంతు జాతులు కూడా ఒక ప్రాంతం నుంచి మరొక ప్రాంతానికి వలస వెళ్లి స్థిరపడతాయి. దీన్నే దురాక్రమణ అంటారు.

జాతుల మధ్య పోరాటం: ఒక ప్రాంతంలో జాతుల జనాభా పెరగడం వల్ల ఆవాస, ఆహార కొరత ఏర్పడుతుంది. దీనివల్ల జాతుల మధ్య పోరాటం జరిగి చివరకు కొన్ని జాతులు అక్కడి నుంచి తరలిపోవాల్సి వస్తుంది.

ప్రతిస్పందన: ఒక ప్రాంతంలో ఆదిపత్యం సాధించి స్థిరపడిన జాతులు పర్యావరణాన్ని తమకు అనుకూలంగా మార్చుకోవడం లేదా పర్యావరణానికి అనుకూలంగా తమ విధులను మార్చుకుంటూ మనుగడ సాగించడాన్ని ప్రతిస్పందన అంటారు.

ఆహార గొలుసు

ఆవరణ వ్యవస్థలో ఒక జీవి మరొక జీవిని తినడం, ఆ జీవి ఇంకో జీవికి ఆహారంగా మారడం జరుగుతుంది. ఈ విధంగా శక్తి, ఆహార పదార్థాలు ఉత్పత్తిదారుల నుంచి పరాకాష్ఠ వినియోగదారులకు రేఖీయంగా బదిలీకావడం వల్ల ఏర్పడిన నిర్మాణాన్నే ఆహార గొలుసు అంటారు. ఇది విచ్ఛిన్నకారులతో అంతమవుతుంది. ఆహార గొలుసులో మొదటి పోషక స్థాయిలో ఉత్పత్తిదారులు, అంతిమ పోషక స్థాయిలో విచ్ఛిన్నకారులు ఉంటారు.

గడ్డిమైదాన ఆహార గొలుసు: గడ్డి మిడత కప్ప పాము గద్ద

ఆకురాల్చే అడవుల ఆహార గొలుసు: గడ్డి కుందేలు నక్క తోడేలు ® పులులు/సింహాలు

చిట్టడవి ఆవరణ ఆహార గొలుసు: గడ్డి కుందేలు గద్ద

మానవ నిర్మిత ఆహార గొలుసు: గడ్డి గొర్రెలు/మేకలు మానవులు

మంచినీటి ఆహార గొలుసు: వృక్ష ప్లవకాలు జంతు ప్లవకాలు చిన్న చేపలు పెద్ద చేపలు కొండలు

సముద్ర ఆవరణ ఆహార గొలుసు: వృక్ష ప్లవకాలు జంతు ప్లవకాలు చిన్న చేపలు పెద్ద చేపలు తిమింగలాలు/మొసళ్లు

పరాన్నజీవి ఆహార గొలుసు: గడ్డి గొర్రె మానవుడు గుండ్రటి పురుగు

పూతికాహారపు ఆహార గొలుసు: మృత కళేబరాలు బ్యాక్టీరియా/శిలీంధ్రాలు ఉడుతలు/కోళ్లు గద్దలు

ఆహారపు వల: జీవులు వాటి ఆవాసాలు, ఆహారపు వనరులను కోల్పోయినప్పుడు ప్రత్యామ్నాయ మార్గాల ద్వారా ఆహారాన్ని పొందే ప్రయత్నం చేస్తాయి. దీనిలో భాగంగా ఆవరణ వ్యవస్థలోని ఆహారపు గొలుసులను ఆక్రమిస్తాయి. ఇలాంటప్పుడు ఆహారపు గొలుసులు ఒకదాంతో మరొకటి అనుసంధానించగా ఏర్పడిన వల లాంటి క్రియాత్మక నిర్మాణాన్ని ఆహారపు వల లేదా ఆహారపు జాలం అంటారు.

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. ఆహారపు గొలుసులు దేంతో అంతమవుతాయి?

1) ప్రాథమిక ఉత్పత్తిదారులు 2) ద్వితీయ ఉత్పత్తిదారులు

3) పోషకాహారులు 4) విచ్ఛిన్నకారులు

2. ఆవరణ శాస్త్ర అధ్యయనంలో అతిచిన్న ప్రమాణం?

1) జీవి 2) జాతి 3) జనాభా 4) సమూహం

3. ఒకదాంతో మరొకటి అనుసంధానించిన ఒకటి కంటే ఎక్కువ ఆహార గొలుసుల సముదాయాన్ని ఏమని పిలుస్తారు?

1) ఆహార గొలుసు 2) ఆహార పిరమిడ్‌

3) శక్తి పిరమిడ్‌ 4) ఆహారపు జాలం

4. గడ్డి గొర్రె మానవుడు గుడ్రటి పురుగు (అస్కారిస్‌) దేన్ని తెలియజేస్తుంది?

1) పూతికాహారపు ఆహార గొలుసు 2) పరాన్నజీవి ఆహార గొలుసు

3) మేత ఆహార గొలుసు 4) పైవన్నీ

5. భూకంపాలు, అగ్నిపర్వత విస్ఫోటనాలు లాంటి వైపరీత్యాల వల్ల అక్కడి జీవులు నశించి నూతన జీవుల ఆవిర్భావం జరగడాన్ని ఏమంటారు?

1) అనాచ్ఛాదన 2) దురాక్రమణ 3) జీవావరణ అనుక్రమం 4) ప్రతిస్పందన

6. మానవుడు భూమి మీద శాశ్వతంగా నివసించని ప్రాంతాలను ఏమంటారు?

1) ఏక్యుమన్‌ 2) ఎకోటైప్‌ 3) పయోనీర్స్‌ 4) ఆడ్‌మచ్‌

7. ఆవరణ వ్యవస్థలో శక్తి బదిలీ ఏ విధంగా ఉంటుంది?

1) సమాంతరంగా 2) రేఖీయంగా

3) చక్రీయంగా 4) జిగ్‌జాగ్‌గా

8. కిందివాటిలో సర్వభక్ష జీవి అని దేన్ని పిలుస్తారు?

1) పులి 2) దుప్పి 3) కాకి 4) తిమింగలం

9. ఆవరణ వ్యవస్థలో విచ్ఛిన్నకారుల పాత్ర పోషించేవి?

1) వైరస్‌లు 2) బ్యాక్టీరియాలు 3) శిలీంధ్రాలు 4) 1, 2

10. జలావరణ వ్యవస్థలో సుర్యకాంతి ప్రసరించని ప్రాంతం?

1) ప్రొఫండల్‌ మండలం 2) యూఫోటిక్‌ మండలం

3) జీరార్క్‌ మండలం 4) హైడార్క్‌ మండలం

సమాధానాలు

1-4; 2-1; 3-4; 4-2; 5-3; 6-1; 7-2; 8-3; 9-2; 10-1.

రచయిత: జల్లు సద్గుణ రావు

Posted Date : 17-07-2022

భారతదేశంలో విపత్తులు

అంతా ఆపదలమయం!

దేశంలో ఏటా ఎక్కడో ఒకచోట ఏదో ఒక విపత్తు ఏర్పడుతూనే ఉంటుంది. ప్రకృతి ప్రకోపానికి గురైనప్పుడు ప్రజలు పెద్ద ఎత్తున ప్రాణలు కోల్పోతున్నారు. ఆస్తులు నష్టపోతున్నారు. మనుషులు తమ మనుగడ కోసం పర్యావరణ వనరులను వినియోగించుకోవడమూ వైపరీత్యాలకు దారితీస్తోంది. ఆ ఆపదలు ఎన్ని రకాలు? వాటికి కారణాలు ఏమిటి? ఏవిధమైన నష్టాలు సంభవిస్తున్నాయి? తదితర అంశాలను అభ్యర్థులు తెలుసుకోవాలి.

విభిన్న భౌగోళిక, శీతోష్ణ, ఆర్థిక, సామాజిక పరిస్థితుల కారణంగా భారతదేశం పెద్ద సంఖ్యలో ప్రకృతి, మానవకారక విపత్తులను ఎదుర్కొంటోంది. వీటికి తోడు అధిక జనాభా, పట్టణీకరణ, పారిశ్రామికీకరణ, అశాస్త్రీయ పద్ధతుల ఆచరణ లాంటి కారకాలు కూడా విపత్తుల దుర్భలత్వాన్ని పెంచుతున్నాయి. మన దేశంలో విపత్తులు ఎక్కువగా జరగడానికి ప్రధాన కారణం దేశ భౌగోళిక నిర్మాణం.

భౌగోళిక దుర్భలత్వం

విపత్తులకు గురయ్యే స్వభావాన్ని బట్టి భారతదేశాన్ని అయిదు ప్రత్యేక ప్రాంతాలుగా విభజించారు.

హిమాలయ ప్రాంతం: భారతీయ భూపటల పలక, యూరేషియన్‌ భూపటల పలక కిందకు క్రియాశీలకంగా భూఅంతర్భాగంలో ప్రవేశిస్తుండటం వల్ల అతి తీవ్రమైన భూకంపాలు సంభవిస్తాయి. పాకిస్థాన్‌ సరిహద్దు నుంచి తూర్పున మయన్మార్‌ సరిహద్దు వరకూ భూకంపాలు, వాటికి సంబంధించిన భూపాతాలు (శిలలు విరిగి పడటం) తరచుగా జరుగుతున్నాయి. అంతే కాకుండా హిమాలయాల్లో అధిక వర్షాలు కారణంగా నేల కోతకు గురవుతోంది.

ఉత్తర మైదానం: ఇది హిమాలయ ప్రాంతానికి పక్కనే ఉన్నందున భౌగోళికంగా విరూపకారక లక్షణాలు (ఖండ పలకల చలనాలు) కలిగి భూకంపాలు, భూపాతాలు (శిలలు విరిగి పడటం) ఏర్పడుతున్నాయి. నైరుతీ రుతుపవన కాలంలో విపరీతమైన వరదలు సంభవిస్తాయి. దాంతో నేల క్రమక్షయానికి గురవుతుంది.

ద్వీపకల్ప పీఠభూమి: ఈ ప్రాంతం వివిధ రకాల కొండలతో విస్తరించి స్థిరమైన భూభాగంగా పరిగణిస్తున్పటికీ ఒక మోస్తరు భూకంపాలు సంభవిస్తున్నాయి. అయితే కొండల వెనుక ప్రదేశాల్లో వర్షం తక్కువగా ఉండి వర్షచ్ఛాయా ప్రాంతాలుగా మిగిలిపోయి కరవు కాటకాలు సంభవిస్తున్నాయి.

ఉదా: రాజస్థాన్, గుజరాత్, మహరాష్ట్ర, తెలంగాణ, ఆంధ్రప్రదేశ్‌ ప్రాంతాలు.

తీరప్రాంత మండలం: భారత దేశానికి దీవులతో సహా మొత్తం తీరం 7,516 కిలోమీటర్లుగా ఉంది. ఇందులో 76 శాతం అంటే 5,700 కి.మీ తీరం తుపాన్లు, సునామీల ప్రమాదాలకు ఎక్కువగా గురవుతోంది. ఏటా తీర ప్రాంతం నదీ ముఖద్వారాల వద్ద (నదులు సముద్రంలో కలిసే ప్రాంతాలు) వరదలు సంభవిస్తున్నాయి.

ఎడారి ప్రాంతం: ఈ ప్రాంతంలో అల్ప నుంచి అత్యల్ప వర్షం నమోదు కావడం వల్ల ప్రతి సంవత్సరం కరవు కాటకాలు ఏర్పడుతున్నాయి. ఒక్కోసారి వర్షపాతం సాధారణం కన్నా 50 శాతం తగ్గిపోయి విపత్కర కరవు పరిస్థితులను ఎదుర్కొంటోంది. ఈ విధంగా భారతదేశ సహజ సిద్ధమైన భౌగోళిక నిర్మాణమే వివిధ విపత్తుల దుర్భలత్వానికి ప్రధాన కారణంగా ఉంది.

శీతోష్ణ దుర్భలత్వం

దేశంలో వార్షిక వర్షపాతంలో సుమారుగా 75 శాతం వర్షం కేవలం నైరుతి రుతుపవనాల (జూన్‌ - సెప్టెంబరు నెలల్లో) కాలంలోనే కురుస్తుంది. ప్రతి ఏడెనిమిదేళ్లకు దేశంలో తీవ్ర కరవు సంభవిస్తుంది. 1980 - 2010 మధ్యలో నాలుగుసార్లు కరవు కాటకాలు వచ్చాయి. 1876-78లో మధ్య దక్షిణ భారతదేశంలో మహాదుర్భిక్షం, 1896-97లో దేశంలో దుర్భిక్షం సంభవించాయి (కరవు ఎక్కువ కాలం కొనసాగి, ఎక్కువ మందిపై ప్రతికూల ప్రభావం చూపడాన్ని దుర్భిక్షంగా పేర్కొంటారు).

దేశంలో వర్షపాత వైవిధ్యం కూడా ఎక్కువగా ఉంటుంది. అత్యధిక వర్షపాతం మేఘాలయ రాష్ట్రంలోని మాసిన్రాంలో ఏటా 1,187 సెం.మీ. ఉంటే రాజస్థాన్‌ జైసల్మేర్‌లో 12 సెం.మీ. మాత్రమే ఉంటుంది. తూర్పు, ఈశాన్య భారత దేశంలో అధిక వర్షాలు వల్ల గంగా, బ్రహ్మపుత్రా నదీ మైదానాల్లో ప్రతి సంవత్సరం వరదలు సంభవిస్తున్నాయి.

సామాజిక, ఆర్థిక దుర్భలత్వం

పేదలు తమ మనుగడ కోసం అనివార్య పరిస్థితుల్లో పర్యావరణ వనరులను ఉపయోగించుకోవడం వల్ల వరదలు, కరవు, భూపాతం లాంటి విపత్తుల తీవ్రత ఎక్కువవుతోంది. సరైన సాంకేతిక పరిజ్ఞానం ఉపయోగించకుండా తక్కువ వ్యయంతో కూడిన సామగ్రితో నిర్మించిన గృహాలు సులభంగా విపత్తులకు గురై మరింత సామాజిక వెనుకబాటుకు దారి తీస్తుంది. ఉదా: 2001-11 మధ్య వరదలు, చక్రవాతాలు, భూకంపాలు, భూపాతాల వల్ల సుమారుగా 1,50,23,870 ఇళ్లు ధ్వంసమయ్యాయి.

జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ సంస్థ వివరణ: ఈ సంస్థ నిర్వహిస్తున్న ఇండియన్‌ డిజాస్టర్‌ నాలెడ్జ్‌ నెట్‌వర్క్‌ (ఎన్‌ఐడీఎమ్‌) ప్రకారం దేశంలోని 22 రాష్ట్రాలు, కేంద్రపాలిత ప్రాంతాల్లో 5 ప్రాంతాలను అధిక విపత్తులకు గురయ్యే ప్రాంతాలుగా గుర్తించారు.

* దేశంలో సాగు భూమిలో 68 శాతం భూమి కరవును ఎదుర్కొంటోంది. 58.6 శాతం భూభాగంలో భూకంపాలు ఏర్పడే ప్రమాదం ఉంది.

* దేశం మొత్తం భూమిలో 12 శాతం భూభాగం వరదలు, 8 శాతం చక్రవాతాలు, 0.15 శాతం భూపాతాలు కలిగే అవకాశం ఉంది.

భారతదేశంపై ప్రపంచ బ్యాంకు వివరణ: భారతదేశ అభివృద్ధి మార్గానికి సహజ విపత్తులు ఒక ప్రధాన అవరోధంగా ఉన్నాయని ప్రపంచ బ్యాంకు వెల్లడించింది.

* దేశంలో సహజ విపత్తుల వల్ల స్థూల జాతీయోత్పత్తి (జీడీపీ)లో రెండు శాతం నష్టం ఏర్పడుతోంది.

* విపత్తుల వల్ల ప్రభుత్వ ఆదాయంలో 12 శాతం, వైపరీత్యాల వల్ల జీడీపీలో 3 శాతం నష్టం వాటిల్లుతోంది.

* యునైటెడ్‌ నేషన్స్‌ డిజాస్టర్స్‌ రిస్క్‌ రిడక్షన్‌ (యూఎన్‌డీఆర్‌ఆర్‌) ప్రివెన్షన్‌ వెబ్‌ ప్రకారం భారతదేశంలో 1980-2010 మధ్య సహజ విపత్తులు వాటి ప్రభావాలు కింది విధంగా ఉన్నాయి.

* విపత్తు ఘటనల సంఖ్య - 431

* మృతులు - 1,43,039 మంది

* ప్రభావిత ప్రజలు - 152,17,26,127 మంది

బ్యూరో ఆఫ్‌ ఇండియన్‌ స్టాండర్ట్స్‌ ప్రకారం

భారత దేశ విస్తీర్ణంలో సుమారుగా 85 శాతం భూభాగం ఒకటి లేదా అంతకన్నా ఎక్కువ విపత్తులకు గురయ్యే ప్రమాదం ఉందని ఈ సంస్థ అంచనా వేసింది.

భారతదేశంలో సహజ విపత్తుల తీరు

వరదలు - 52 శాతం

తుపాన్లు - 23 శాతం

భూకంపాలు - 11 శాతం

భూపాతాలు - 11 శాతం

కరవు, ఇతరాలు - 3 శాతం

సంవత్సరానికి సగటు మరణాలు (సుమారుగా)

* భూకంపాలు - 2,672 మంది

* వరదలు - 1,308 మంది

* తుపాన్లు - 1,219 మంది

* భూపాతాలు - 104 మంది

* కరవు - 8 మంది

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. భారతదేశంలో జరుగుతున్న సహజ విపత్తుల్లో కింది వాటిలో ఏది అధిక స్థాయిలో ఉంది?

1) భూకంపాలు 2) వరదలు 3) కరవు 4) భూపాతాలు

2. భారతదేశంలో ద్వీపకల్ప ప్రాంతం కింది ఏ విపత్తులకు ఆలవాలం?

1) ఒక మాదిరి భూకంపాలు, కరవులు 2) కరవు, నేలకోత

3) తీవ్ర వరదలు, భూకంపాలు 4) తీవ్ర భూకంపాలు, భూపాతాలు

3. మనదేశంలో ఏ ప్రాంతంలో భూకంపాలు, భూపాతాలు, నేల క్రమక్షయం, విపత్తులు అధికంగా సంభవిస్తాయి?

1) తీరప్రాంత మండలం 2) ఎడారి ప్రాంతం 3) ఉత్తర మైదానం 4) ద్వీపకల్పం

4. జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ సంస్థ ప్రకారం దేశంలో ఎన్ని రాష్ట్రాలు, కేంద్ర పాలిత ప్రాంతాలు విపత్తులకు అధిక దుర్భలత్వం కలిగి ఉన్నాయి?

1) 27 ప్రాంతాలు 2) 30 ప్రాంతాలు 3) 36 ప్రాంతాలు 4) 25 ప్రాంతాలు

5. దేశంలో ఎంత శాతం సాగు భూమిలో కరవు ఏర్పడుతుంది?

1) 68 శాతం 2) 75 శాతం 3) 58 శాతం 4) 40 శాతం

6. దేశంలో ఏ సహజ విపత్తుల వల్ల అధిక మరణాలు సంభవిస్తున్నాయి?

1) భూకంపాలు 2) వరదలు 3) తుపాన్లు 4) భూపాతాలు

7. ప్రపంచ బ్యాంకు అంచనాల ప్రకారం సహజ విపత్తుల వల్ల దేశ జీడీపీలో ఎంత శాతం నష్టపోతున్నాం?

1) 2 శాతం 2) 5 శాతం 3) 10 శాతం 4) 12 శాతం

8. దేశంలో తుపాన్లు, సునామీలకు ఎక్కువగా గురవుతున్న తీరరేఖ పొడవు?

1) 5,700 కి.మీ 2) 7,500 కి.మీ 3) 4,500 కి.మీ 4) 2,500 కి.మీ

9. దేశంలో అత్యధిక వర్షం కురిసే ప్రాంతం ఏది?

1) మాసిన్రాం 2) జైసల్మేర్‌ 3) కొలంబై 4) కొచ్చిన్‌

10. దేశ శీతోష్ణ స్థితిగతులపై ప్రతికూల ప్రభావం చూపించే దృగ్విషయం ఏది?

1) ఎల్‌నినో 2) లానినా 3) టోర్నడో 4) వాటర్‌ స్పాట్‌

సమాధానాలు

1-2, 2-1, 3-3, 4-1, 5-1, 6-1, 7-1, 8-1, 9-1, 10-1.

రచయిత: జల్లు సద్గుణరావు

Posted Date : 29-07-2022

జలావరణ వ్యవస్థ

జీవజాలం.. జలాధారం!

మంచినీటి ఆవరణ వ్యవస్థ: మంచినీటిలో లవణీయత తక్కువగా ఉంటుంది (5% కంటే తక్కువ).

ఉదా: సరస్సులు, కొలనులు/చెరువులు, నీటి బుగ్గలు, నదులు.

ఉదా: సముద్రాలు, మహాసముద్రాలు

ప్రభావితం చేసే అంశాలు

వివిధ మండలాలు

సరస్సు జీవావరణ వ్యవస్థ

చిత్తడి ప్రాంత ఆవరణ వ్యవస్థ

మనదేశం నుంచి ఇప్పటి వరకు రాంసార్‌ కన్వెన్షన్‌లో చేర్చిన చిత్తడి నేలలు 49.

* మొదట 1981లో చిల్కా సరస్సు (ఒడిశా), కియోలాడియో (రాజస్థాన్‌) లను తీసుకున్నారు.

దేశంలో:

* పెద్ద వెట్‌ల్యాండ్‌ - సుందర్‌బన్స్‌ (పశ్చిమ బంగా)

* చిన్న వెట్‌ల్యాండ్‌ - రేణుక (హిమాచల్‌ప్రదేశ్‌)

* అత్యధిక వెట్‌ల్యాండ్స్‌ ఉత్తర్‌ప్రదేశ్‌లో ఉన్నాయి.

ప్రపంచ చిత్తడి నేలల దినోత్సవం - ఫిబ్రవరి 2

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. తీరానికి దగ్గరగా ఉండి లోతు తక్కువగా ఉన్న నీటి ఆవరణ వ్యవస్థను ఏమంటారు?

1) లిమ్నెటిక్‌ మండలం 2) వేలాంచల మండలం 3) ప్రొఫండల్‌ మండలం 4) యూఫోటిక్‌ మండలం

2. జలావరణ వ్యవస్థలో ఆక్సిజన్‌ సమృద్ధిగా లభించే ప్రాంతాన్ని ఏమంటారు?

1) యూఫోటిక్‌ మండలం 2) ఎఫోటిక్‌ మండలం 3) ఫోటిక్‌ మండలం 4) ఏదీకాదు

3. లిమ్నెటిక్‌ మండలం అంటే?

3) తీరానికి దూరంగా ఉన్న లోతయిన నీటి మండలం 4) కాంతి ప్రసరించని ప్రాంతం

4. నీటిపై తేలియాడే మొక్కలున్న ప్రాంతం?

1) లిట్టోరల్‌ ప్రాంతం 2) ప్రొఫండల్‌ ప్రాంతం 3) లిమ్నెటిక్‌ ప్రాంతం 4) ఏదీకాదు

5. అంతర్జాతీయ చిత్తడి నేలల దినోత్సవాన్ని ఎప్పుడు నిర్వహిస్తారు?

1) జనవరి 2 2) ఫిబ్రవరి 2 3) ఆగస్టు 4 4) అక్టోబరు 3

6. రాంసార్‌ కన్వెన్షన్‌ ఎప్పుడు జరిగింది?

1) 1971 2) 1981 3) 1969 4) 1975

7. బురదతో కూడి క్షార స్వభావం ఉండే జీవావరణ వ్యవస్థ?

1) మంచి నీటి ఆవరణ వ్యవస్థ 2) సముద్ర ఆవరణ వ్యవస్థ

3) చిత్తడి నేల ఆవరణ వ్యవస్థ 4) భౌమ ఆవరణ వ్యవస్థ

8. అత్యధిక ఉష్ణోగ్రతలను తట్టుకుని శరీర నిర్మాణంలో అనుకూలతలున్న జీవులు?

1) యూరిథర్మల్‌ జీవులు 2) స్టీనో థర్మల్‌ జీవులు 3) ఎకో థర్మల్‌ జీవులు 4) ఏదీకాదు

9. తీరాంచల మండల అడుగు భాగంలో జీవించే అనెలిడ్‌లు, క్రే చేపలను ఏమంటారు?

1) బెంథాస్‌ జీవులు 2) సూక్ష్మజీవులు 3) డయాటమ్స్‌ 4) శైవలాలు

10. పర్యావరణ కిడ్నీలు అని ఏ జీవావరణ వ్యవస్థను పిలుస్తారు?

1) చిత్తడి ప్రాంత ఆవరణ వ్యవస్థ 2) సముద్ర ఆవరణ వ్యవస్థ

3) అమెజాన్‌ అడవుల ఆవరణ వ్యవస్థ 4) భూమధ్యరేఖా అటవీ ఆవరణ వ్యవస్థ

సమాధానాలు

1-2, 2-1, 3-1, 4-1, 5-2, 6-1, 7-3, 8-1, 9-1, 10-1.

రచయిత: జల్లు సద్గుణరావు

మరిన్ని అంశాలు ... మీ కోసం!

Posted Date : 07-08-2022

భూకంపాలు

అంతర్భాగంలో అలజడులు!

కాలి కింద నేల కదిలిపోతుంది. ముక్కలుగా చీలిపోతుంది. కట్టడాలు కూలిపోతాయి. చెట్లు పడిపోతాయి. భారీగా ఆస్తి, ప్రాణ నష్టాలు సంభవిస్తాయి. అదంతా భూ అంతర్భాగంలో కలిగే అత్యంత శక్తిమంతమైన అలజడుల ప్రభావం. భూమి లోపలి ప్రకంపనలతో ఏర్పడే విధ్వంసం. అలా ఎలా జరుగుతుంది? కారణాలు ఏమిటి? ఆ వైపరీత్యం గురించి ముందుగా ఏవిధంగా తెలుసుకుంటారు? ఈ అంశాలపై అభ్యర్థులు అవగాహన పెంచుకోవాలి.

భూఉపరితలం ఆకస్మికంగా కంపించడాన్ని భూకంపం అంటారు. ఇది అత్యంత ప్రమాదకరమైనది. అకస్మాత్తుగా సంభవించే ఈ విపత్తు, ముందస్తు హెచ్చరికలు జారీ చేసే సమయం కూడా ఇవ్వదు. రెప్పపాటులో అంతా జరిగిపోతుంది. భూమిలో పగుళ్లు ఏర్పడి, ప్రకంపనలు పుట్టి భూ ఉపరితలంపైకి క్షణాల్లో చేరి విధ్వంసం సృష్టిస్తాయి. దానికి అనేక కారణాలు ఉన్నప్పటికీ ఖండపలకల (విరూపకారక) చలనాల వల్ల కలిగే భూకంపాలు అధిక శక్తిని కలిగి ఉంటాయి. ఇవి తీవ్రమైన ఆస్తి, ప్రాణనష్టాలను కలిగిస్తాయి.

భూకంపం వల్ల ఉద్భవించే అంతర భౌమ కేంద్రక బిందువును నాభి (హైపో సెంటర్‌) అంటారు. నాభికి లంబంగా భూఉపరితలంపై ఏర్పడే బిందువును అధికేంద్రం (ఎపీ సెంటర్‌)గా వ్యవహరిస్తారు. ఈ బిందువు నష్టం జరిగే ప్రాంతాన్ని సూచిస్తుంది. నాభి నుంచి ప్రారంభమైన చిన్న ప్రకంపనలు ఒకటి లేదా అంతకంటే ఎక్కువ విధ్వంసకర అఘాత తరంగాలుగా రూపొందుతాయి. అవి నేలను కదిలించి వెంటనే పరాఘాతాలుగా మారి క్రమంగా తగ్గుముఖం పట్టే కంపనాలుగా తిరిగి భూమిలోకి అంతమవుతాయి.

కారణాలు

ఉపరితలంలో: కొండచరియలు, హిమశిఖరాలు, సొరంగాల పైకప్పులు విరిగిపడటం, అణుప్రయోగాలు జరగడం లాంటి సందర్భాల్లో చిన్నచిన్న ప్రకంపనలు రావచ్చు. ఇవి ప్రమాదకరమైనవి కావు.

అగ్నిపర్వతాల వల్ల: అగ్నిపర్వతాల నుంచి లావా వెలువడే సమయంలో భూమి పొరలు కదులుతాయి. ఈ క్రమంలో భూకంపాలు వచ్చే అవకాశం ఉంది. వీటివల్ల పెద్దనష్టం జరగదు.

పాతాళంలో: భూమి అంతర్భాగాల్లో ఉన్న యురేనియం, థోరియం లాంటి అణుధార్మిక పదార్థాలు వాటంతటవే విస్ఫోటానికి గురికావడం వల్ల ప్రకంపనలు ఏర్పడతాయి. ఇవి కూడా అంత నష్టాన్ని కలిగించవు.

సమస్థితి సర్దుబాటు: భూమి పొరల బరువు వల్ల వాటి మధ్య అప్పుడప్పుడు సర్దుబాటు జరిగినప్పుడు ప్రకంపనలు వస్తాయి. వీటి వల్ల ఎక్కువ నష్టం సంభవించదు.

విరూపకారక చలనాలు: అత్యంత ఆస్తి, ప్రాణ నష్టానికి దారితీసే శక్తిమంతమైన భూకంపాలు విరూపకారక చలనాల కారణంగానే ఏర్పడతాయి. భూమి పైపొర (భూపటలం) విరూపకారక పలకలుగా పిలిచే అతి పెద్ద అంతర్బంధిత శిలాఖండాలతో నిర్మితమవుతుంది. ఈ శిలాఖండాలు వాటి దిగువన ఉన్న ‘అర్ధ ద్రవశిల’ అనే జిగురు లాంటి పొర పైన కదులుతూ ఉంటాయి. ఈ సమయంలో పలకల మధ్య తన్యత, సంపీడన బలాలు పనిచేస్తాయి. ఇవి ప్రకంపనాలను ఉత్పత్తి చేసి భూకంపాలకు కారణమవుతాయి. ఈ పలకలు ఒకదానికొకటి ఎదురెదురుగా లేదా ఒకదాని నుంచి ఇంకొకటి దూరంగా జరగడం లేదా ఒక పలకను మరొకటి తాకుతూ పక్కకు జరగడం.. ఇలా మూడు రకాల కదలికలు కలిగి ఉంటాయి. ఈ క్రమంలో పలకల అంచులు విరిగి పగుళ్ల ద్వారా సంచిత శక్తి విడుదలవుతుంది. ఇలా శక్తి విడుదలయ్యే ప్రతిబల (ఒత్తిడి) ప్రాంతాలను భ్రంశమండలాలు అంటారు. భూమిలో అతుకులు, పగుళ్లు ఉన్న ప్రాంతాల్లో భూకంపాలు ఎక్కువగా సంభవిస్తాయి.

భూకంపాల్లో పనిచేసే స్థితిస్థాపక నిరోధక సిద్ధాంతం: భ్రంశ మండలాల వద్ద ఉన్న స్థితిస్థాపకత విరూప చలనం వల్ల నిరోధక స్థితిస్థాపకతగా మారడంతో ప్రకంపనాలు ఉత్పత్తయి భూకంప తరంగాలుగా మారతాయి. నిరోధక స్థితిస్థాపకత వల్ల భూమి పొరల లోపల వికృతీ బలం వృద్ధి చెంది భూకంపాలకు దారితీస్తుంది.

మూడు రకాలు

నాభిలోతు ఆధారంగా భూకంపాలను మూడు రకాలుగా విభజించారు.

గాధ భూకంపాలు: భూ ఉపరితలం నుంచి భూకంప నాభి లోతు 60 కి.మీ. కంటే తక్కువ లోతులో ఏర్పడిన భూకంపాలను గాధ భూకంపాలు అంటారు. ఇవి పలకలు దూరంగా జరిగే హద్దుల వద్ద ఎక్కువగా సంభవిస్తుంటాయి.

మాధ్యమిక భూకంపాలు: నాభి లోతు 60 - 300 కి.మీ. మధ్యలో ఉంటే వాటిని మాధ్యమిక భూకంపాలుగా పిలుస్తారు. ఇవి ఎక్కువ శాతం పలకలు ఎదురెదురుగా కలుసుకునే సరిహద్దుల్లో జరుగుతుంటాయి.

అగాథ భూకంపాలు: నాభి లోతు 300 - 700 కి.మీ. లోతు వరకు ఉండి ఏర్పడే భూకంపాలు. ఇవి ఎక్కువ శాతం పలకలు కలుసుకునే ప్రాంత సరిహద్దుల్లో జరుగుతుంటాయి. 1943లో ఇండోనేషియాలో జరిగిన భూకంప నాభి 720 కి.మీ. లోతులో నమోదైంది. నాభి లోతు పెరుగుతున్న కొద్దీ భూకంప తీవ్రత తగ్గుతుంది.

భూకంపన తరంగాలు

భూకంపాలు ఉత్పత్తి చేసే తరంగాలు మూడు రకాలు. అవి..

P - తరంగాలు: వీటిని ప్రాథమిక తరంగాలు అంటారు. ఇవి భూఉపరితలానికి అధిక వేగంతో చేరతాయి. ముందు వెనుకలకు కదులుతూ అన్నిరకాల పదార్థాల ద్వారా ప్రయాణిస్తాయి.

S - తరంగాలు: వీటిని ద్వితీయ తరంగాలు అంటారు. శి తరంగాల తర్వాత ఉపరితలానికి చేరతాయి. ద్రవ పదార్థాల ద్వారా ప్రయాణించలేవు. భూగర్భజలాలు విపరీతంగా వినియోగించడం వల్ల ఈ తరంగాలు చాలాదూరం ప్రయాణించి ఎక్కువ నష్టాన్ని కలిగిస్తున్నాయి. ఇవి ప్రయాణించే మార్గానికి లంబ దిశగా పైకి, కిందకి కదులుతూ ప్రయాణిస్తాయి.

L - తరంగాలు: వీటిని దీర్ఘ తరంగాలు, ఉపరితల తరంగాలు అంటారు. P, S తరంగాల కలయిక కారణంగా ఏర్పడటం వల్ల తక్కువ వేగంతో ప్రయాణిస్తాయి. ఉపరితలానికి చేరితే తీవ్ర నష్టం కలిగిస్తాయి.

భూకంపాలను కొలవడం: భూకంపాల పరిమాణం, వాటి వల్ల విడుదలైన శక్తిని సిస్మోగ్రాఫ్‌ లేదా భూకంపలేఖిని అనే పరికరం ద్వారా కొలుస్తారు. ఈ పరికరంలో భూకంపాల తీవ్రతని కొలిచే స్కేలు, భూకంపన తరంగాల ప్రయోగాన్ని నమోదుచేసే సిస్మోగ్రామ్‌ లాంటి విడిభాగాలుంటాయి.

భూకంపాల తీవ్రతను కొలిచే స్కేల్స్‌: ఒమెరీ స్కేల్, రోసీ-ఫోరెల్‌ స్కేల్‌ లాంటి పురాతన స్కేల్స్‌ ఉన్నప్పటికీ రిక్టర్‌ స్కేల్, మోడిఫెడ్‌ మెర్కిలీ స్కేల్‌ లాంటి నవీన స్కేల్స్‌ వాడుకలో ఉన్నాయి. అమెరికాకు చెందిన భూకంప శాస్త్రవేత్త ఛార్లెస్‌ రిక్టర్‌ కనుక్కున్న రిక్టర్‌ స్కేల్‌ ఎక్కువగా ఆమోదంలో ఉంది. దీనిపై 0 - 9 ఏకాంకాలు ఉంటాయి. ఈ స్కేలు భూకంపాల తీవ్రతను, దాని నష్టాన్ని కొలుస్తుంది. అందువల్ల రిక్టర్‌ స్కేల్‌ను మాగ్నిట్యూడ్‌ స్కేల్‌ అంటారు. ఇటలీ శాస్త్రవేత్త తయారుచేసిన మెర్కిలీ స్కేల్‌ నష్టాన్ని మాత్రమే కొలుస్తుంది. అందుకే దీన్ని ఇంటెన్సిటీ స్కేల్‌ అంటారు. దీనిపై 1 నుంచి 12 వరకు రోమన్‌ అంకెలుంటాయి. రిక్టర్‌ స్కేల్‌ పైన 6 పాయింట్లు దాటితే ప్రాణ, ఆస్తి నష్టం నమోదవుతుంది. అదే మెర్కిలీ స్కేల్‌పై 8 పాయింట్లు నమోదైతే ప్రాణ, ఆస్తి నష్టం సూచిస్తుంది.

మాదిరి ప్రశ్నలు

1. భూకంపాల గురించి అధ్యయనం చేసే శాస్త్రం?

1) సిస్మాలజీ 2) సైనాలజీ 3) ఎకాలజీ 4) సిస్మకాలజీ

2. భూకంప నష్టాన్ని నిర్ధారించే బిందువు?

1) పోపస్‌ 2) అధికేంద్రం 3) అపకేంద్రం 4) అభికేంద్రం

3. భూకంపాల తీవ్రతను కొలిచేందుకు ఉపయోగించే పరికరం?

1) సిస్మో గ్రాఫ్‌ 2) సిస్మో గ్రామ్‌ 3) సిస్మిల్‌ గ్రాఫ్‌ 4) సైనిక్‌ గ్రాఫ్‌

4. ప్రకృతి విపత్తుల్లో అంత్యంత భయంకరమైన విపత్తు?

1) వరదలు 2) సునామీలు 3) భూకంపాలు 4) భూపాతాలు

5. భూగర్భజలాలు తగ్గడం వల్ల ఎక్కువ నష్టాన్ని కలిగించే భూకంపన తరంగాలు?

1) L - తరంగాలు 2) S - తరంగాలు 3) P - తరంగాలు 4) ఏదీకాదు

6. భూకంపనలు ప్రారంభమయ్యే భూమిలోని లోపలి బిందువును ఏమంటారు?

1) నాభి 2) అధికేంద్రం 3) భ్రంశం 4) పగులు

7. కింది ఏ తరంగాలు భూఉపరితలాన్ని చేరితే తీవ్రనష్టాన్ని కలిగిస్తాయి?

1) S - తరంగాలు 2) L - తరంగాలు 3) P - తరంగాలు 4) అన్నీ

8. భూకంపన నాభి లోతు పెరిగితే భూకంపం తీవ్రత?

1) పెరుగుతుంది 2) తగ్గుతుంది 3) మార్పు ఉండదు 4) ఏదీకాదు

9. ఒక ప్రాంతంలో భూకంప తీవ్రత రిక్టర్‌ స్కేలుపై 6.5గా నమోదయితే దాని వల్ల సంభవించే పరిణామాలు?

1) ఆస్తి, ప్రాణ నష్టం జరుగుతుంది 2) ఆస్తి, ప్రాణ నష్టం జరగదు

3) ప్రజలు గుర్తించలేరు 4) నిద్రలో ఉండేవారు గుర్తించగలరు

10. భూకంపాలు వేటిని ఉత్పత్తి చేస్తాయి?

1) కంపనాలు 2) ప్రకంపనలు 3) కంపనాలు, ప్రకంపనలు 4) ప్రకంపనలు, మంటలు

సమాధానాలు: 1-1, 2-2, 3-1, 4-3, 5-2, 6-1, 7-2, 8-2, 9-1, 10-3.

రచయిత: జల్లు సద్గుణరావు

మరిన్ని అంశాలు ... మీ కోసం!