* పత్తి, ఉన్ని, పట్టు, జనుము లాంటి దారాలు మొక్కలు, జంతువుల నుంచి లభిస్తాయి. వీటిని సహజదారాలు అంటారు.
* రసాయన పదార్థాలతో చేసిన దారాలను కృత్రిమ దారాలు అంటారు.
* ఆదిమానవులు చెట్ల ఆకులు, జంతువుల చర్మాలు, బెరళ్లను దుస్తులుగా ధరించేవారు.
* పూర్వకాలంలో యుద్ధంలో సైనికులు లోహదుస్తులు ధరించేవారు.
* బట్ట నేతలో ఉపయోగించే దారాలు రెండు వరుసల్లో ఉంటాయి. నిలువు వరుసను పడుగు అని, అడ్డువరుసని పేక అని పిలుస్తారు.
* దారం చివర నలిపితే మరిన్ని సన్నని పీచులు కనిపిస్తాయి. వీటిని పీచుదారాలు లేదా దారపు పోగులు అంటారు.
* నూలు దారాలు పత్తిపీచు దారాలతో తయారవుతాయి.
* నీటిని పీల్చుకునే స్వభావం సహజ దారాలకు ఎక్కువగా, కృత్రిమ దారాలకు తక్కువగా ఉంటుంది.
* సాగేగుణం సహజదారాలకు తక్కువ, కృత్రిమ దారాలకు ఎక్కువ.
* పట్టువస్త్రాలు సహజ వస్రాలు. వీటికి నునుపుగా జారే స్వభావం ఉంటుంది.
* నూలు వస్త్రాలు నునుపుగా ఉన్నప్పటికీ ముతకగా, మందంగా ఉంటాయి.
* కృత్రిమ వస్త్రాలను కాలిస్తే ఘాటైన వాసన వస్తుంది.
సహజ దారాలు: పత్తి, జనుము, ఉన్ని, పట్టుదారాలను సహజ దారాలు అంటారు.
పత్తి: ఇది పత్తికాయల నుంచి లభిస్తుంది.
* పత్తిలోని సన్నని వెంట్రుకల లాంటి నిర్మాణాలను పత్తి పీచుదారాలు అంటారు.
* పత్తి దూది నుంచి గింజలను వేరుచేయడాన్ని జిన్నింగ్ అంటారు.
* పత్తిదారాన్ని వడకడానికి తకిలి, చరఖా, రాట్నం ఉపయోగిస్తారు.
* దూది పీచు ఉపయోగించి నూలు దారాలు తయారుచేయడాన్ని స్పిన్నింగ్ అంటారు.
జనపనార:
* జనుము దారాలను జనపమొక్కల కాండం నుంచి తయారుచేస్తారు.* మొక్కను నానబెట్టడం ద్వారా కాండం మీద ఉండే బెరడు చీకిపోతుంది. దీన్ని వేరు చేస్తారు. దీన్నే జనపనార అంటారు.
* జనపనారను బంగారు దారం అని కూడా పిలుస్తారు.
* ఇది గట్టిగా, గరుకుగా ఉంటుంది. గోనె సంచులు నేయడానికి దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.
* గోంగూర, వెదురు మొక్కల నుంచి కూడా దారాలను నేస్తారు.
* విద్యుత్ సహాయంతో నడిచే నేత యంత్రాలను మరమగ్గాలు అని, చేతితో నేయడానికి ఉపయోగపడే వాటిని చేనేత మగ్గాలు అని అంటారు.
* తెలుగు రాష్ట్రాల్లో చేనేత పరిశ్రమ బాగా అభివృద్ధి చెందింది, చేనేత పరిశ్రమకు గద్వాల్, సిరిసిల్ల, వెంకటగిరి, ధర్మవరం, పోచంపల్లి, మంగళగిరి ప్రసిద్ధి చెందాయి.
* విశాఖపట్నం, శ్రీకాకుళం జిల్లాల్లో జనపనార పరిశ్రమలు ఉన్నాయి.
* వరంగల్ తివాచీలు నాణ్యతకు, మన్నికకు ప్రసిద్ధి చెందాయి.
* కర్రగుజ్జుకు రసాయనాలను కలిపి రేయాన్ దారాలు తయారుచేస్తారు.* పాలిస్టర్ దారాలను పెట్రోలియం నుంచి తయారుచేస్తారు.
* ఒక పత్తికాయ నుంచి 500 మీటర్ల పొడవైన దారాన్ని తీయవచ్చు.
* మైక్రోఫైబర్ (సూక్ష్మదారం)ను మొదట 1970లో మియోషి వొకమోటో తయారుచేశారు.
* ఫ్లెక్సీల తయారీలో ఉపయోగించే 'పాలివినైల్ క్లోరైడ్‌ను' 'వాల్డ్.ఎల్.సీమన్' తయారుచేశారు.
* వర్షానికి తడవని దుస్తులను తయారుచేసినవారు ఛార్లెస్ మెకింతోష్ (1823).
* ప్రపంచంలో ఎక్కువగా వినియోగించే ఉన్ని వస్త్రాల తయారీకి గొర్రెల ఉన్ని ఉపయోగిస్తారు.
* వస్త్ర పరిశ్రమలో 'కర్బన దారాలు' సరికొత్త ఆవిష్కరణ.
కృత్రిమ దారాలు:
* ఇవి మానవ నిర్మిత దారాలు
ఉదా: పాలిస్టర్, నైలాన్, ఆక్రలిత్.
* వీటిని పెట్రోలియం ముడిపదార్థాల నుంచి తయారుచేస్తారు.
* కృత్రిమ దారాలను దుస్తుల తయారీకి, గృహోపకరణాల తయారీకి ఉపయోగిస్తారు.
* కృత్రిమ దారాల్లో చిన్న యూనిట్‌ను మోనోమర్‌లు అని, పెద్ద యూనిట్‌ను పాలిమర్ అని పిలుస్తారు.
* గ్రీకుభాషలో పాలిమర్ అంటే పాలి - ఎక్కువ, మర్ - భాగం అని అర్థం
నైలాన్:
* మొదటగా తయారుచేసిన కృత్రిమ దారం నైలాన్. ఇది రెండో ప్రపంచ యుద్ధసమయంలో ఎక్కువ ప్రాచుర్యం పొందింది.
* నేలబొగ్గు, నీరు, గాలిని ఉపయోగించి దీన్ని తయారుచేస్తారు.
* ఈ మధ్యకాలంలో అల్లికలకు ఉపయోగించే పట్టుకు బదులు నైలాన్ వాడుతున్నారు.
* నైలాన్ పాలిఎమైడ్‌లు అనే యూనిట్లతో తయారవుతుంది.
* పాలిఎమైడ్ అనేవి హెక్సామిథిలిన్ మోనోమర్‌లు, డయామిన్, అడిపిక్ ఆసిడ్‌లతో తయారవుతాయి.
* నైలాన్ దారం బలంగా, సాగే గుణంతో ఉండే తేలికైన పదార్థం.
* నైలాన్‌తో తయారైన దుస్తులు మంచి మెరుపును కలిగి ఉంటాయి.
* ఇది నీటిని పీల్చుకోదు. నైలాన్ వస్త్రంపై స్థావర విద్యుత్‌ను సులభంగా సృష్టించవచ్చు.
* దీనికి మండే స్వభావం ఎక్కువ.
* పళ్లు తోముకునే టూత్‌బ్రష్ కుంచె, తాళ్లు (Ropes), చేపల వేటకు వాడే వలలు, గుడారాలు, చీరలు, స్త్రీల మేజోళ్లు, కాళ్లకు వేసుకునే చిన్న మేజోళ్లు (సాక్స్), సీట్ బెల్టులు, నిద్రకు ఉపకరించే సంచులు, తెరలు... అన్నింటిని నైలాన్‌తోనే తయారుచేస్తారు.
* తివాచీల, పారాచూట్‌ల తయారీకి, పర్వతారోహణకు ఉపయోగించే తాళ్ల తయారీకి, ఈత దుస్తులు, లోదుస్తులు, తెరచాపలు, గొడుగుకు వాడే వస్త్రం కారు చక్రాల... ఇలా మొదలైన వాటి తయారీలో నైలాన్‌లు ఉపయోగిస్తారు.
* నైలాన్ దారాన్ని అంతే మందంగల స్టీలు తీగతో పోలిస్తే నైలాన్ కూడా అంతే సామర్థ్యాన్ని కలిగి ఉంటుంది.
రేయాన్:
* కాగితపు గుజ్జు, రేయాన్ మొక్కల సెల్యులోజ్ నుంచి పొందదగిన ఒక కృత్రిమ దారం. దీన్ని సెల్యులోజ్ దారం అని అంటారు.* కృత్తిమ పట్టునే రేయాన్ అంటారు. 1911లో అమెరికాలో కృత్రిమ పట్టు ఉత్పత్తి మొదలైంది.
* దీనికి రేయాన్ అని 1924లో పేరుపెట్టారు.
* మన దేశంలో మొదటి రేయాన్ పరిశ్రమ 1946లో కేరళలో స్థాపించారు.
* రేయాన్ పట్టు కంటే చౌక.
* రేయాన్ తయారీలో కర్రగుజ్జు నుంచి సెల్యులోజ్‌ను మొదట సేకరించి, దానికి NaOH, కార్బన్ డై సల్ఫైడ్ (CS2) కలుపుతారు. ఇది పానకంలా తయారవుతుంది. దీన్ని స్నిగ్ధస్థితి ద్రవం (Viscose) అంటారు.
* దీన్ని చిన్న రంధ్రాల జల్లెడ నుంచి H2SO4 ద్రావణంలోకి పంపి, వచ్చిన దారాలను సబ్బుతో కడుగుతారు.
* రేయాన్‌ను నూలుతో కలిపి దుప్పట్ల తయారీలో, ఉన్నితో కలిపి తివాచీల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
* పిల్లల డైపర్, బ్యాండేజీ, గాయానికి కట్టుకట్టే నారపీచుల్లో (Lint) వాడతారు.
* ఏదైనా కృత్రిమ దారాన్ని రెండు లేదా ఎక్కువ ఇతర దారాలతో కలిపే ప్రక్రియను మిశ్రణం (Blending) అంటారు.
ఆక్రలిత్:
* దీన్ని కృత్రిమ ఉన్ని లేదా నకిలి ఉన్ని అని పిలుస్తారు.
* ఇది వ్యాపారపరంగా 1941 నుంచి అందుబాటులోకి వచ్చింది.
* నేలబొగ్గు, గాలి, నీరు, నూనె, సున్నపురాళ్లను కలపడం ద్వారా దీన్ని తయారుచేస్తారు.
* దీన్ని తడి లేదా పొడి స్పిన్నింగ్ పద్ధతిలో పురిపెడతారు.
* ఆక్రలిత్‌ను ఉన్నితో చేసే వస్తువులు, కాళ్లకు వేసుకునే మేజోళ్లు (Socks), క్రీడాదుస్తులు, స్వెటర్లు, దారంతో అల్లే దుస్తులు (Knitted Apparels), తివాచీలు, ప్రయాణ సామగ్రి, అల్లికలకు వాడే దారాలు, వాహనాల కవర్లలో ఉపయోగిస్తారు.
* కృత్రిమ దారాలకు తక్కువ నీటిని శోషించడం, వేగంగా పొడిబారే లక్షణాలు ఉంటాయి.
పాలిస్టర్‌లు (Polyesters):
* పాలిస్టర్ అనేది సాధారణంగా వాడే కృత్రిమ దారం.
* టెర్లిన్ అనేది ఎక్కువ ప్రాచుర్యంలో ఉన్న పాలిస్టర్. ఇది సహజ దారాలతో బాగా మిశ్రణం చెందుతుంది.
* టెర్లిన్‌ను నూలుతో మిశ్రణం చెందించి టెరికాట్, ఉన్నితో మిశ్రణం చెందించి టెరిఊల్‌ను తరచుగా తయారుచేస్తారు.
* టెర్లిన్ నైలాన్‌లా సులభంగా మంటకు అంటుకుంటుంది.
* 'డై మిథైల్ ఈథర్', 'టెరిఫ్తాలిక్' ఆమ్లం చర్య జరపగా ఏర్పడిన ఉత్పన్నాన్ని డై హైడ్రిక్ ఆల్కహాల్‌తో చర్యనొందించి పాలిస్టర్‌ను తయారుచేస్తారు.
* పాలిస్టర్‌లను వస్త్రాల తయారీకే కాకుండా సోడాసీసాల నుంచి పడవల వరకు అనేక ఇతర వస్తువుల తయారీలో ఉపయోగిస్తారు.
* PET అనేది అందరికి తెలిసిన ఒక పాలిస్టర్. దీన్ని ఉపయోగించి సీసాలు, వంట పరికరాలు, ఫిల్మ్‌లు, తీగలు లాంటి ఎన్నో ఉపయోగకరమైన వస్తువులను తయారుచేస్తారు.
PET: పాలి ఇథిలిన్ టెరిఫ్తాలేట్
HDPE: అధిక సాంద్రత గల పాలి ఇథిలిన్
PVC: పాలివినైల్ క్లోరైడ్ (వినైల్)
LDPE: అల్పసాంద్రత గల పాలి ఇథిలిన్
PP: పాలిప్రొపిలిన్
PS: పాలిస్టెరిన్
PET సీసాల్లో శీతల పానీయాలను ఉంచుతారు. కారణం శీతల పానీయాలు కార్బనామ్లీకృతం కాకుండా ఉండటం కోసం.
ప్లాస్టిక్:
* కృత్రిమ దారాల్లా ప్లాస్టిక్ కూడా ఒక పాలిమర్.
* ప్లాస్టిక్‌లలో మోనోమర్‌లు
i) రేఖీయంగా పొడవాటి గొలుసులుగా (linear chains)
ii) అడ్డంగా అనుసంధానించిన అమరిక (cross linked)గాను ఉంటాయి.
* అలెగ్జాండర్ పార్క్స్ పార్కెసిన్ అనే మొదటి ప్లాస్టిక్‌ను సృష్టించాడు. (1862 లండన్‌లో)
* పార్కెసిన్ తయారీకి - సల్ఫ్యూరికామ్లంలో నానబెట్టిన దూదిని HNO3తో వేడిచేశారు. దీనికి నూనె + కర్పూరాన్ని ఉపయోగించాడు.
* వేడిచేసినప్పుడు ముడుచుకుపోయే, వంచడానికి వీలయ్యే ప్లాస్టిక్‌ను థర్మోప్లాస్టిక్ అంటారు.
ఉదా: పాలిథిన్ (పళ్లు తోముకునే బ్రష్, బకెట్‌ల తయారీకి), PVC (పాలి వినైల్ క్లోరైడ్) (బొమ్మలు, దువ్వెనల తయారీలో వాడతారు)
* ఒకసారి మలచిన తర్వాత వేడిచేయడం ద్వారా మృదువుగా మార్చలేనటువంటి ప్లాస్టిక్‌లను థర్మోసెట్టింగ్ ప్లాస్టిక్ అని అంటారు.ఉదా: బెకలైట్, మెలమైన్.
* విద్యుత్ స్విచ్, వంటపాత్ర పిడి, ప్లాస్టిక్ పళ్లెం, కాఫీకప్పు - థర్మోసెట్టింగ్ ప్లాస్టిక్‌లు.
* థర్మోప్లాస్టిక్‌లు వేడిచేసినప్పుడు మృదువుగా, చల్లబరచినప్పుడు కఠినంగా తయారవుతాయి.
* వేడిచేసినప్పుడు ద్రవస్థితిలోకి, తగినంతగా చల్లబరిస్తే గాజుస్థితిలోకి మారుతుంది.
* థర్మో ప్లాస్టిక్‌ను 1920లో హెర్బన్ స్టాడింగర్ కనుక్కున్నాడు.
* పాలిమర్లు పొడవాటి గొలుసులున్న అణువులుగా ఉంటాయని తెలిపిన స్టాండింగర్‌కు 1953లో నోబెల్ బహుమతి వచ్చింది.
* థర్మోసెట్టింగ్ ప్లాస్టిక్‌ను వేడిచేసినప్పుడు నల్లబొగ్గుగా మారుతుంది లేదా మండుతుంది.
* బెకలైట్‌ను తక్కువ ఉష్ణ, విద్యుత్ వాహకత్వం ఉన్న వంటపాత్రల పిడులు, స్విచ్‌బోర్డుల తయారీలో, ముత్యాల లాంటి రాళ్లకు ప్రత్యామ్నాయంగా ఉపయోగిస్తారు.
* బేకలైట్‌ను 'లియోహెండ్రిక్ బేక్‌లాండ్' కనుక్కున్నారు. కాబట్టి ఇతడిని ప్లాస్టిక్ పరిశ్రమ పితామహుడు అని పిలుస్తారు.
* బెకలైట్ అనేది కార్బొనిక్ ఆమ్లం, ఫార్మాల్టిహైడ్‌ల సమ్మేళన పదార్థం.* ఇచ్చిన ప్లాస్టిక్ పదార్థం బెకలైట్ అయితే గుండు సూదితో గుచ్చితే గుచ్చుకోదు. ఆమ్లపు వాసన వస్తుంది. పర్పుల్ రంగులతో ఉంటుంది.
* మెలమిన్‌ను వంటపాత్రలు, గృహోపకరణాల తయారీకి వాడతారు.
* ఇది మంటను నిరోధించే శక్తిని కలిగి ఉంటుంది. కాబట్టి Floor Meterial తయారీకి; కీబోర్డు, కంప్యూటర్, TVల పైభాగం (Cabinet) తయారీకి ఉపయోగిస్తారు.
* ప్లాస్టిక్‌లు చర్యాశీలత లేనివి, ఇవి తుప్పు పట్టవు.
* వీటిని మండిస్తే చాలా ఎక్కువ వాయుకాలుష్యాన్ని కలగజేస్తాయి.
* ప్లాస్టిక్ వినియోగంలో 4R సూత్రం పాటించాలి.
Reduce తగ్గించడం
Recycle రీసైకిల్
Reuse తిరిగి వాడటం
Recover తిరిగి పొందడం
* ప్రస్తుతం ప్రపంచవ్యాప్తంగా 60,000 రకాల ప్లాస్టిక్‌లు ఉన్నాయి.
* PET (Code-1) HDPE (Code-2) లను రీసైకిల్ చేస్తారు.
* క్యారిబ్యాగ్‌ల తయారీకి వాడే LDPE (Code-4)ను రీసైకిల్ చేయరు.
* PVCని రీసైక్లింగ్ చేసే ప్రక్రియ ప్రస్తుతానికి అందుబాటులో లేదు.
* 2003లో సుప్రీంకోర్టు 4R సూత్రాన్ని పాటించాలని చెప్పింది.
(ఘనవ్యర్థాల నిర్వహణ)
