తెలంగాణ టెట్‌ తెలుగులో కళలు - కళాకారులకు సంబంధించిన అంశం కీలకమైంది. ఇందులో గంగిరెద్దులాట, జోగాట, గరగ నృత్యం, ఒగ్గు కథ, చిందు భాగవతం లాంటి కళలతోపాటు, శారదకాండ్రు, ఆసాదులు, వీరముష్టి వారు, బుడబుక్కల వారు మొదలైన కళాకారుల గురించి తెలుసుకోవాల్సి ఉంటుంది.
ఒగ్గు కథ
* ఒగ్గు అనేది అచ్చమైన తెలంగాణ దేశీ పదం.
* శివుడి చేతిలోని ఢమరుకానికి ఒగ్గు అని పేరు.
* ఒగ్గు అంటే త్రినేత్రుడైన శివుడ్ని ప్రార్థించడం లేదా వేడుకోవడం అని అర్థం.
* ఒగ్గు కథల్ని తెలంగాణ ప్రాంతంలో గొల్ల, కురుమలు తమ కుల పురాణంగా భావిస్తారు.
* కురుమ కులానికి చెందిన వారు ఈ ఒగ్గు కథను ప్రదర్శిస్తారు.
* తెలంగాణలో అత్యంత ప్రచారంలో ఉన్న ఒగ్గు కథలు గొల్ల సుద్దులు.
* ఒగ్గు కథను ప్రదర్శించడంలో ప్రపంచ ప్రసిద్ధిగాంచిన కళాకారులు మిద్దె రాములు (కరీంనగర్), చుక్క సత్తయ్య (జనగాం).
చిందు భాగోతం
* మాదిగ కులంపై ఆధారపడిన డొక్కలివారు ప్రదర్శిస్తారు.
* చిందు భాగవతులు ‘ఎల్లమ్మ’ను ఆరాధ్య దైవంగా కొలుస్తారు.
* 18 మంది కళాకారులుండే ఈ ప్రదర్శన ఎల్లమ్మ దర్శనంతో ప్రారంభమవుతుంది.
* చిందు భాగవతం పాత్రలను హాస్యంగా పరిచయం చేసే బుడ్డర్ఖాన్ పాత్ర ముఖ్యమైంది.
* పొణికి కర్రతో చేసిన నగల్ని ధరించి ఎవరి పాత్రకు వారే వేషధారణ చేసుకుంటారు.
* నిజామాబాద్, ఆదిలాబాద్, కరీంనగర్, మెదక్, మహబూబ్‌నగర్, నల్గొండ జిల్లాల్లో చిందు భాగవతాన్ని ప్రదర్శించే కళాబృందాలు ఉన్నాయి.
కళాకారులు: నల్గొండ జిల్లా తుక్కాపురానికి చెందిన గడ్డం రాజలింగం.
* ఆలేరు మండలం, సాయిగూడేనికి చెందిన పిల్లుట్ల సంజీవ.
* కాట్‌పల్లికి చెందిన జి.స్వామి; సోమారామానికి చెందిన బాల నర్సయ్య.
* సుద్దాలకు చెందిన గడ్డం యాదగిరి; వెంకటాపురానికి చెందిన గడ్డం స్వామి.
గంగిరెద్దులాట
* గంగిరెద్దులను ఆడించేవారు పూజగొల్ల కులానికి చెందినవారు.
* ఒక గంగిరెద్దుతో ముగ్గురు వ్యక్తులుంటారు.
* ఒకరు గంగిరెద్దును ఆడిస్తే, మరొకరు డోలు వాయిస్తారు. మూడో వ్యక్తి సన్నాయి వాయిస్తాడు.
* సాధారణంగా వీరు డిసెంబరు, జనవరి, ఫిబ్రవరి నెలల్లో ఎక్కువగా ప్రదర్శనలు చేస్తారు.
జోగాట
* హరిజనుల్లో ఒక తెగకు సంబంధించిన వారే ఈ జోగువారు.
* వీరు సంతోష సమయాల్లో, వేడుకలు-ఉత్సవాలప్పుడే కాకుండా తమ జాతివారెవరైనా మరణించినప్పుడు కూడా డప్పులు వాయిస్తూ నృత్యం చేస్తూ పిండోత్పత్తి క్రమాన్ని వర్ణిస్తారు.
తెలంగాణ లత్కోర్సాబ్
* తెలంగాణలో పిట్టల దొర వేషాన్ని లత్కోర్సాబ్, బుడ్డర్ఖాన్, తుపాకీ రాముడు అని పిలుస్తారు.
* ఇది పగటి వేషాల్లో ఒక రకం. పిట్టల దొర వేషగాళ్లు సమాజంలో ఉన్న చెడు విషయాల గురించి హాస్యంతో వ్యంగ్య రూపంలో ప్రదర్శిస్తారు.
కప్పతల్లి
* ఇది అత్యంత ప్రాచీనమైన జానపద కళ.
* నృత్యం, పాట, తప్పెట, లయతో ఈ జానపద కళ ఎంతో రమ్యంగా ఉంటుంది.
* కోస్తా - రాయలసీమల్లో ఈ కళను ‘తప్పెటగుళ్లు’గా పిలుస్తారు.
గరగ నృత్యం
* ఇది చాలా ప్రాచీన జానపద నృత్య నాటికల్లో ఒకటి.
* తలపై కుండను పెట్టుకుని నృత్యం చేస్తారు. దీన్ని ఘట నృత్యం అని కూడా పిలుస్తారు.
కోలాటం
* ఇది మనదేశంలోని అన్ని ప్రాంతాల్లో ఏదో ఒక రూపంలో ప్రదర్శితమవుతుంది.
* స్త్రీపురుషులిద్దరూ ప్రదర్శించడానికి అనువైన కళారూపం.
డప్పు నాట్యం
* తెలంగాణకే పరిమితమైన రసవత్తర నాట్యం.
* 1520 మంది ఉన్న నాట్య బృందం కాళ్లకు గజ్జెలు కట్టి డప్పులను వాయిస్తూ నాట్యం చేస్తారు.
పేరిణి తాండవ నృత్యం
* ఇది వీరనాట్య శైలికి చెందింది.
* ఈ నృత్యం చేసే కళాకారులు వీరావేశంతో నాట్యం చేస్తారు.
* ఈ నృత్యం కాకతీయుల కాలంలో బాగా ప్రాచుర్యం పొందింది.
* కాకతీయులు పాలించే సమయంలో వీరశైవ సైనికులకు ప్రేరణ కలిగించడానికి ఈ నృత్యాన్ని కనిపెట్టారు.
* పేరిణి నాట్యంపై పరిశోధన చేసి పునరుద్ధరించింది నటరాజ రామకృష్ణ.
మయూరి నృత్యం
* ఖమ్మం జిల్లా ఏజెన్సీ ప్రాంతాల్లో నివసించే తెగలు తలకు కొమ్ములు ధరించి చేసే నృత్యమే ‘మయూరి నృత్యం’.
రేల నృత్యం
* దీన్నే రేలాట అంటారు.
* రేల నృత్యం భద్రాచలం మన్యం ప్రాంతంలో బాగా ప్రచారంలో ఉంది.
* అడవి జాతుల్లో కోయతెగకు చెందిన మహిళలు ఈ నృత్యం చేస్తారు.
* ఈ నృత్యాన్ని రేలచెట్టు కింద నలుగురు కంటే ఎక్కువ మంది కోయ స్త్రీలు చేస్తారు. అందుకే దీనికి రేల నృత్యం అనే పేరు వచ్చింది.
గుస్సాడి నృత్యం
* ఇది గోండు జాతివారు చేసే నృత్యం.
* ఈ నృత్య కార్యక్రమం పౌర్ణమి రోజు ప్రారంభమై సుమారు 14 రోజులు జరుగుతుంది.
* గుస్సాడి నృత్యాన్ని ఆదిలాబాద్, నిజామాబాద్ జిల్లాలో నివసించే గోండులు ప్రదర్శిస్తారు.
చుట్టకాముడు
* చుట్టకాముడు తెలంగాణ ప్రజాపోరాట కాలంలో పోరాట జీవిత గాథలను ప్రతిబింబించే జానపద నృత్యం.
* నల్గొండ జిల్లాలో చుట్టకాముడు చాలా ప్రసిద్ధిపొందింది.
ధులానృత్యం
* ధులా అనే కళారూపం తెలంగాణ ప్రాంతంలో అధిక ప్రచారంలో ఉంది.
* ఇది ముఖ్యంగా శ్రమజీవుల కళారూపం.
* ‘‘ధులానృత్యం ముస్లింలు జరుపుకునే పీర్ల పండగకు సంబంధించింది’’ అని జయధీర్‌ తిరుమలరావు పేర్కొన్నారు.
* ధులానృత్యం స్త్రీలు పాల్గొనే చుట్టకాముడు ఆటకి దగ్గరగా ఉంటుంది. దీన్ని పురుషులు రాత్రిపూట మాత్రమే ప్రదర్శిస్తారు.
లంబాడి నృత్యం
* వరి నాట్లు, కోతలు ఇంకా ఇతర వ్యవసాయ పనుల్లో బంజారాలు పరవశించి చేసేదే లంబాడీ నృత్యం.
* తెలంగాణ ప్రాంతంలో పెళ్లిళ్లు, హోళీ, ఏరువాక సందర్భాల్లోనూ దీన్ని బంజారాలు ప్రదర్శిస్తారు.
గొరవయ్య నృత్యం
* ఈ నృత్యాన్ని కురుబ వంశస్థులు చేస్తారు.
* ఇది వీర శైవ మతానికి చెందింది. ఈ నృత్యాన్ని చేసే కళాకారుల్లో ప్రతి కుటుంబంలోని ఒకరు గొరవయ్యలాగా అలంకరించుకుని ఇళ్లకు వెళ్లి అడుక్కోవడం వీరి ఆచారం.
యానాది భాగవతం
* వీరు చెంచులక్ష్మి కథను ఎంతో రమ్యంగా చెబుతారు.
* దీన్నే ‘గరుడాచల భాగవతం’గా పిలుస్తారు.
బిట్రో నిట్రో
* ముకెబర్ల జంగాలు హైరో సైరో - బిట్రో నిట్రో, జగితగ - బిట్రో నిట్రో మకుటంతో ఉండే బిట్రో - నిట్రో పదాలను పాడతారు.
* వీరు నేటికీ బిట్రేశ్వరుడు, నిట్టేశ్వరీదేవి అనే దేవుళ్లను పూజిస్తున్నారు.
* ముకెబర్ల జంగాలు అనే తెగవారు కాకతీయుల కాలంలో శైవులు.
కళాకారులు
శారదకాండ్రు
* తెలంగాణలో శారద కథగా పేరొందిన ఈ కళారూపం బుర్రకథను పోలి ఉంటుంది.
* ఈ కళను ప్రదర్శించేవారు ఎక్కువగా వరంగల్‌ జిల్లాలో ఉన్నారు.
* శారదకాండ్రు ఉపయోగించే ‘తంబురాను’ శారద అంటారు. అందుకే వారికి శారదకాండ్రు అనే పేరు వచ్చింది.
కొలనుపాక భాగవతులు లేదా గంటె భాగవతులు
* గరిటె చమురు దీపం వెలిగించి ఆ వెలుతురులో కథ చెబుతారు.
* తెలంగాణలో గంటె భాగవతం చెప్పేవారు కరీంనగర్‌లోని కొలనుపాకలో ఉన్నారు. అందుకే వీరికి కొలనుపాక భాగవతులు అని పేరు వచ్చింది.
* గంటె భాగవతం కేవలం రాత్రిపూట మాత్రమే ప్రదర్శించే కళారూపం.
ఆసాదులు
* శూద్ర కులానికి చెందిన అర్చకులను ఆసాదులు అంటారు.
* వీరు అమ్మవార్లను తాంత్రిక పద్ధతిలో పూజిస్తారు.
* మాల కులంలో మాలదాసర్లు ఉన్నట్లు, మాదిగ కులంలో ఆసాదులు ఒక తెగ.
* మాదిగ ఆసాదులు ముఖ్యంగా ఎల్లమ్మ కథను గానం చేస్తూ చిందులు వేస్తారు.
* ఆసాదులంటే మాల-మాదిగ కులాల్లో పూజారి వర్గానికి చెందిన వారని ఆరుద్ర పేర్కొన్నారు.
బిక్షుక కుంట్లు
* తెలంగాణలో వీరు కూడా సంచార జాతికి చెందిన కళాకారులే.
* భిక్షుక కుంట్ల కళాకారులు సత్యహరిశ్చంద్ర, మార్కండేయ, ప్రహ్లాద, గంగా - గౌరి లాంటి కథలు చెబుతారు.
* ఈ ప్రదర్శనలో నలుగురు కళాకారులు పాల్గొంటారు.
* ప్రధాన కథకుడు చేతిలో ‘పన్ను కర్ర’ పట్టుకుని కథను చెప్తే మిగతా కళాకాకారులు మద్దెల, హార్మోనియం, తాళాలు వాయిస్తారు.
జముకుల వారు
* వీరినే బవనీలు అని పిలుస్తారు.
* వీరు పోచమ్మ, ఎల్లమ్మ, అక్కమ్మ, సారంగధర మొదలైన గ్రామ దేవతల కథలను చెప్తారు.
* జముకుల వారు ఉపయోగించే వాయిద్యాల్లో ‘జమిడిక’ లేక ‘బవనిక’ అనే వాయిద్యం ముఖ్యమైంది.
బుడగ జంగాలు
* వీరు శివ భక్తులు. ఒక చేతిలో గంట వాయిస్తూ శివుడి గురించి యక్షగానం చేస్తూ భిక్షాటన చేస్తారు.
* బుడగ జంగాలను ‘జంగమ దేవర’ అంటారు.
* వీరు వాయించే గంటపైన చిన్న నంది విగ్రహం ఉంటుంది.
వీరముష్టి వారు
* వీరు వైశ్యకుల ఆశ్రితులు.
* వైశ్య కుల ఆరాధ్య దైవమైన శ్రీ కన్యకాపరమేశ్వరి దేవి గురించి అనేక పాటలు పాడతారు.
* వీరు జంగాల దగ్గరకు కూడా వెళ్లి యాచిస్తారు.
బుడబుక్కల వాళ్లు
* వీరు తెలంగాణలో సంచార జాతికి చెందినవారు.
* తెల్లవారుజామున విచిత్రమైన వేషధారణతో ఢమరుకం వాయిస్తారు.
* వీరు ఎక్కువగా జ్యోతిషం చెబుతూ, తాయెత్తులు కడుతూ యాచక వృత్తి చేస్తారు.
ఢోడీల ప్రదర్శన
* సంచార జాతులైన బంజారాలను లంబాడీలు, సుగాలీలు అని పిలుస్తారు.
* వీరిని భట్టు, భట్‌ అని కూడా అంటారు.
విప్ర వినోదులు
* వీరిని తెలంగాణ ప్రాంతంలో మాయాజాల కళాకారులని పిలుస్తారు.
* వీరిని కోస్తా ప్రాంతంలో విప్ర వినోదులని, రాయలసీమలో గారడీ కళాకారులని అంటారు.
