అసలు ధర: ఒక వస్తువును కొన్న ధరను అసలు ధర లేదా కొనుగోలు ధర (CP - Cost Price) అంటారు.
అమ్మకం ధర: ఒక వస్తువును అమ్మిన ధరను 'అమ్మకపు ధర' (SP - Selling Price) అంటారు.
లాభ నష్టాలు: వస్తువు కొన్నవెల కంటే అమ్మిన వెల ఎక్కువైతే వచ్చే అధిక డబ్బును 'లాభం' అంటారు.
* లాభం = అమ్మిన వెల - కొన్న వెల
* అమ్మిన వెల = కొన్న వెల + లాభం
వస్తువు కొన్న వెల కంటే అమ్మిన వెల తక్కువైతే నష్టం వస్తుంది.
* నష్టం = కొన్నవెల - అమ్మిన వెల
* కొన్న వెల = అమ్మిన వెల + నష్టం
లాభ, నష్ట శాతాలు:
లాభశాతం లేదా నష్టశాతాన్ని ఎల్లప్పుడూ కొన్నవెలపై మాత్రమే లెక్కిస్తారు.
* లాభానికి గుర్తు '+', నష్టానికి '-' గుర్తు ఉపయోగించాలి.
* ఒక వస్తువును A% లాభానికి అమ్మితే దాని అమ్మిన వెల = కొన్నవెలలో (100 + A)%
* ఒక వస్తువును B% నష్టానికి అమ్మితే, దాని అమ్మిన వెల = కొన్నవెలలో (100 - B)%
* ఒక వ్యక్తి రెండు ఒకే విధమైన వస్తువులను ఒక దాన్ని x% లాభానికి, రెండో దాన్ని x% నష్టానికి
అమ్మితే ఆ రెండింటి మీద వర్తకుడు ఎప్పుడూ నష్టమే పొందుతాడు.
ఒక వస్తువును A% లాభం లేదా నష్టానికి అమ్మి, తర్వాత మళ్లీ B% లాభం లేదా నష్టానికి
x వస్తువుల కొన్నవెల y వస్తువుల అమ్మిన వెలకు సమానమైతే
ఒక వ్యక్తి రెండు వస్తువులను రూ.x లకు కొని ఒక దాన్ని A% లాభం లేదా నష్టానికి, రెండో దాన్ని B%
లాభం లేదా నష్టానికి అమ్మితే రెండింటి అమ్మిన వెలకు సమానమైతే మొదటి వస్తువు
x ను m% లాభంతో y ను n% లాభంతో, z ను p% లాభంతో అమ్మితే మొత్తం మీద రూ.R లాభం వస్తే
విలువ ధనాత్మకమైతే లాభం, రుణాత్మకమైతే నష్టం వస్తుంది. ఒక వ్యక్తి x వస్తువులను రూ.xలకు కొని రూ.x లకు y వస్తువులను అమ్మితే నష్టశాతం
(మొదటి సందర్భంలో వస్తువులు = రెండో సందర్భంలో రూపాయలు అయినప్పుడు ఈ సూత్రం ఉపయోగించాలి)
రుసుము
* వర్తకులు ఒక వస్తువు కొన్నవెల (C.P) పై కొంత లాభం (p) వేసుకొని దానిపై కొంత అధికంగా ప్రకటన వెల నిర్ణయిస్తారు.
* ప్రకటన వెలనే పట్టీ వెల, క్యాటలాగు వెల, లిఖిత మూల్యం, గుర్తించిన వెల అని కూడా అంటారు.
* వినియోగదారులను ఆకర్షించేందుకు ప్రకటన వెలపై కొంత తగ్గించి అమ్ముతారు. ఈ తగ్గింపును రుసుం, వర్తక రుసుము, ముదరా డిస్కౌంట్ అంటారు.
* రుసుమును ఎల్లప్పుడూ ప్రకటన వెలపై లెక్కిస్తారు.
రుసుముకు సంబంధించిన సూత్రాలు:
1. రుసుము = ప్రకటన వెల - అమ్మిన వెల
[d = M.P. − S.P.]
3. రుసుము ఇచ్చినప్పుడు ప్రకటన వెల = అమ్మిన వెల + రుసుము
[M.P. = S.P. + d]
7. రుసుము, లాభం ఇచ్చినప్పుడు కొన్నవెల = ప్రకటన వెల - (రుసుము + లాభం)
[C.P. = M.P. − (d + p)]
9. రుసుము, లాభం ఇచ్చినప్పుడు ప్రకటన వెల = కొన్నవెల + (రుసుము + లాభం)
[M.P. = C.P. + (d + p)]
1. ఒక వ్యాపారి ఒక పెట్టెను 480 రూపాయలకు కొని 540 రూపాయలకు అమ్మితే అతడికి లాభమా? నష్టమా? ఎంత శాతం?
సాధన: వ్యాపారి పెట్టెను కొన్న ధర = రూ.480
అమ్మిన ధర = రూ.540
లాభం = 540 - 480 = రూ.60
నష్టం శాతం = 6%
3. 12 మామిడి పండ్ల కొన్నవెల 15 మామిడి పండ్ల అమ్మిన వెలకు సమానమైతే మొత్తం మీద లాభం లేదా నష్టం ఎంత శాతం?
సాధన: కొన్న వెల : అమ్మిన వెల = 15 : 12
నష్టం = 15 - 12 = 3
4. రాము ఒక స్థలం రూ.24,000 లకు అమ్మడం ద్వారా 20% లాభం పొందాడు. అయితే స్థలం కొన్నవెల ఎంత?
సాధన: రాము స్థలాన్ని అమ్మిన వెల = రూ.24,000
లాభం = 20%
5. ఒక వస్తువును రూ.170 లకు అమ్మితే 15% నష్టం వస్తుంది. అయితే కొన్నవెల ఎంత?
సాధన: వస్తువు అమ్మిన వెల = రూ.170
నష్టశాతం = 15%
7. ఒక వ్యక్తి రెండు వస్తువులను ఒక్కొక్కటి రూ.2,500 లకు అమ్మితే మొదటిదానిపై 20% లాభం, రెండో
దానిపై 10% నష్టం వచ్చింది. మొత్తం మీద అతడికి లాభమా, నష్టమా? ఎంతశాతం?
8. ఒక కానుక ప్రకటన వెల రూ.176. దుకాణదారుడు దాన్ని రూ.165 లకు అమ్మితే రుసుం, రుసుం శాతం కనుక్కోండి.
సాధన: కానుక ప్రకటన వెల = రూ.176
రుసుము = 176 - 165
= రూ.11
9. ఒక ఫ్యాన్ ప్రకటన వెల రూ.1600. అమ్మకపుదారుడు దానిపై 6% రుసుము ఇస్తే ఫ్యాన్ అమ్మిన వెల ఎంత?
సాధన: ఫ్యాన్ ప్రకటన వెల = రూ.1600
రుసుము శాతం = 6%
10. ఒక వడ్రంగి తాను చేసిన వస్తువుపై 15% రుసుము ఇస్తూ రూ.680 లకు అమ్మితే వస్తువు ప్రకటన వెల ఎంత?
11. ఒక వ్యాపారి వస్తువు ప్రకటన వెలను కొన్నవెలపై 25% అంటే నిర్ణయించిన ధరపై కొంత రుసుము ఇచ్చిన 10% లాభం వస్తుంది. అయితే రుసుము శాతం ఎంత?
సాధన: కొన్నవెల = 100 అనుకోండి
ప్రకటన వెల = 125
అమ్మిన వెల = 110
రుసుము = 125 - 110 = 15
రుసుము శాతం = 15/125 × 100
= 12 %
12. ఒక రేడియో తయారీదారుడు రేడియోను రూ.1500 లకు కొని అతడు కొన్నవెలపై 20% అధికంగా ప్రకటన వెల నిర్ణయించాడు ,. అయితే ఆ వస్తువుపై ఎంత శాతం రుసుము ఇస్తే 10% లాభం వస్తుంది?
సాధన: కొన్నవెల = 100 అనుకోండి.
ప్రకటన వెల = 120
అమ్మిన వెల = 110
రుసుము = 120 - 100 = 10
రుసుము శాతం = 10/120 × 100
= 100/12 = 8 1/3 %
పన్ను (VAT - విలువ ఆధారిత పన్ను)
వ్యాపారులు వారు అమ్మిన వస్తువులపై కొంత సొమ్మును ప్రభుత్వానికి చెల్లించాల్సి ఉంటుంది. దీన్నే 'పన్ను' (Tax) అంటారు. ఈ పన్ను అమ్మే వస్తువు ధర ఆధారంగా ఉంటుంది. వ్యాపారులు ఈ సొమ్మును వినియోగదారుల నుంచి వసూలు చేసి ప్రభుత్వానికి చెల్లిస్తారు.
VAT అనేది రవాణా చేసే సరకులపై మాత్రమే విధిస్తారు. దీన్ని సేవలపై వేయరు.
1. ఒక జత బూట్ల వెల రూ.450. దానిపై 6% అమ్మకం పన్ను విధిస్తే కట్టాల్సిన బిల్లు మొత్తం ఎంత?
సాధన: బూట్ల ఖరీదు = రూ.450
బిల్లు మొత్తం = 450 + 450 లో 6%
= 450 + 450 × 6/100
= 450 + 27
= రూ.477
* వ్యాట్‌ను అమ్మకపు వెలపై లెక్కిస్తారు.
* వ్యాట్ అనేది అమ్మకపు వెలపై పెరుగుదల శాతం.
2. ఒక ఏసీ ప్రకటన వెల రూ.2,800. దీన్ని 5% వ్యాట్‌తో కలిపి అమ్మితే దాని వెల ఎంత?
సాధన: ప్రకటన వెల = రూ.2,800
అమ్మిన ధర = 2800 + 2800 లో 5%
= 2800 + 2800 × 5/100
= 2800 + 140
అమ్మిన ధర = రూ. 2940
3. ఒక వస్తువు ధర రూ.500. ఆ వస్తువుపై వ్యాట్ 8% అయితే ఆ వస్తువును కొనాలంటే ఎంత చెల్లించాలి?
సాధన: మొత్తం = 500 + 500 లో 8%
= 500 + (8/100 × 500)
= 500 + 40
= రూ.540
4. ఒక వజ్రం ధర ఒక శాతం వ్యాట్‌తో కలిపి రూ.10,100 అయితే దాని ప్రకటన వెల ఎంత?
సాధన: 100/101 × 10,100
= రూ.10,000
5. ఒక వస్తువు ధర 5% వ్యాట్‌తో కలిపి రూ.73.50 అయితే ఆ వస్తువు అసలు ధర ఎంత?
సాధన: వస్తువు అసలు ధర × అమ్మిన వెల
x + xలో 5% = 73.50
శ్రీప్రఙ్ఞ కాంపిటీటివ్ స్ట‌డీస‌ర్కిల్‌, తిరుప‌తి
