* ఆమ్లాలు రుచికి పుల్లగా ఉంటాయి, నీలి లిట్మస్‌ను ఎర్రగా మారుస్తాయి.
* క్షారాలు జారుడు స్వభావాన్ని కలిగి ఉండి, ఎరుపు లిట్మస్‌ను నీలి రంగుకు మారుస్తాయి.
* సహజసిద్ధంగా లభించే లిట్మస్, ఎర్ర క్యాబేజీ రసం, పసుపు నీరు, రంగు పుష్పాల ఆకర్షక పత్రాల రసాలు లాంటివి బలహీన ఆమ్ల లేదా క్షార సంబంధమైన జీవ అణువులను కలిగి ఉంటాయి. వీటిని ద్రావణాల ఆమ్ల, క్షార స్వభావాన్ని పరీక్షించడానికి ఆమ్ల - క్షార సూచికలుగా ఉపయోగించుకోవచ్చు.
* మిథైల్ ఆరెంజ్, ఫినాఫ్తలీన్ లాంటి రసాయనిక సూచికలు (కృత్రిమ సూచికలు) ఆమ్ల, క్షార స్వభావాన్ని పరీక్షించడానికి ఉపయోగపడతాయి.
* ఆమ్లాలు నారింజ రంగు ఉన్న మిథైల్ ఆరెంజ్ సూచికను ఎరుపు రంగుగా మారుస్తాయి. ఆమ్లాలు ఫినాఫ్తలీన్ సూచికను రంగు లేని ద్రవంగా మారుస్తుంది.
* క్షారాలు నారింజ రంగు ఉన్న మిథైల్ ఆరెంజ్ సూచికను పసుపు రంగుగా మారుస్తాయి. క్షారాలు ఫినాఫ్తలీన్‌లో గులాబి రంగుకు మారుతాయి.
* కొన్ని పదార్థాలు ఆమ్ల, క్షార యానకంలో వాసనలను ప్రదర్శిస్తాయి. వాటిని సువాసన (Olfactory) సూచికలు అంటారు.
ఉదా: ఉల్లిపాయ, వెనీలా ఎసెన్స్, లవంగ నూనెలు.

* ఆమ్లాలు Zn, Mg లాంటి లోహాలతో చర్య జరిపి హైడ్రోజన్ వాయువును విడుదల చేస్తాయి.
       2 HCl  +  Zn  ZnCl₂  + H₂
     (జ.ద్రా.)   (ఘ)           (జ.ద్రా.)   (వా)
       2 HCl + Mg  MgCl₂ + H₂
      (జ.ద్రా.)  (ఘ.)        (జ.ద్రా.)  (వా)

* సోడియం హైడ్రాక్సైడ్ జింక్ లోహంతో చర్య జరిపి సోడియం జింకేట్, హైడ్రోజన్ వాయువులను ఏర్పరుస్తుంది.
        2 NaOH + Zn Na₂ZnO₂ + H₂
  (జ.ద్రా.)     (ఘ)           (జ.ద్రా.)      (వా)

* అన్ని లోహ కార్బొనేట్లు, లోహ హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్లు ఆమ్లాలతో చర్య జరిపి ఆమ్ల లోహ లవణాలతో పాటు కార్బన్‌ డైఆక్సైడ్ వాయువు, నీటిని ఏర్పరుస్తాయి.
       లోహ కార్బొనేట్ + ఆమ్లం  లవణం + కార్బన్‌ డైఆక్సైడ్ + నీరు
       లోహ హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్ + ఆమ్లం  లవణం + కార్బన్‌ డైఆక్సైడ్ + నీరు
      Na₂CO₃ + 2 HCl 2 NaCl + H₂O + CO₂
                                          (జ.ద్రా.)     (ద్ర)     (వా)
       NaHCO₃   +   HCl      NaCl    +   H₂O   +   CO₂
      (ఘ)           (జ.ద్రా.)             (జ.ద్రా.)        (ద్ర)        (వా)

* కార్బన్ డై ఆక్సైడ్ వాయువును సున్నపు నీరు ద్వారా పంపినప్పుడు సున్నపు నీరు పాల వలె తెల్లగా మారుతుంది.
         Ca(OH)₂ + CO₂  CaCO₃  + H₂O
                                         తెల్లని అవక్షేపం

* ఆమ్లం క్షారంతో చర్య జరిపి లవణం, నీరు ఏర్పడే చర్యను తటస్థీకరణం అంటారు.
       HCl + NaOH  NaCl + H₂O
        ఆమ్లం + క్షారం  లవణం + నీరు
* యాంటాసిడ్ బిళ్లల్లో క్షార పదార్థం ఉంటుంది. యాంటాసిడ్ బిళ్లను ఉపయోగించినప్పుడు ఉదరంలో తటస్థీకరణ చర్య జరుగుతుంది.

* లోహ ఆక్సైడ్‌లతో ఆమ్లాలు చర్య జరిపి లవణాలను, నీటిని ఏర్పరుస్తాయి.
     CuO + 2 HCl  CuCl₂ + H₂O
    లోహ ఆక్సైడ్ + ఆమ్లం  లవణం + నీరు
* క్షారాలు అలోహ ఆక్సైడ్‌లతో చర్య జరిపి లవణాలు, నీటిని ఏర్పరుస్తాయి.
     CO₂ + Ca(OH)₂  CaCO₃ + H₂O
     లోహ ఆక్సైడ్ + క్షారం  లవణం + నీరు
* ఆమ్ల జల ద్రావణాలు విద్యుత్ వాహకాలుగా ప్రవర్తిస్తాయి. దీనికి కారణం H⁺ అయాన్‌లు కలిగి ఉండటమే.
* గ్లూకోజ్, ఆల్కహాల్ ద్రావణాల్లో బల్బు వెలగదు. దీనికి కారణం ద్రావణంలో H⁺ అయాన్‌లు ఉండవు.
* జల ద్రావణంలో H⁺ లేదా H₃O⁺ అయాన్‌లను ఇచ్చే పదార్థాలను ఆమ్లాలు అంటారు.
* జల ద్రావణంలో OH^- అయాన్‌లను ఇచ్చే పదార్థాలను క్షారాలు అంటారు.
* నీటిలో కరిగే క్షారాలను ఆల్కలీలు అంటారు.
* ఒక ఆమ్లం లేదా క్షారం నీటిలో కరిగించే ప్రక్రియ ఉష్ణమోచక చర్య అవుతుంది.
* ఆమ్లాన్ని లేదా క్షారాన్ని నీటికి కలిపినప్పుడు యానిట్ ఘన పరిమాణంలో H⁺/ OH^- అయాన్‌ల గాఢత తగ్గుతుంది. ఈ ప్రక్రియను విలీనం అంటారు. ఆ ఆమ్లం లేదా క్షారాన్ని విలీన ఆమ్లం లేదా విలీన క్షారం అంటారు.
* జల ద్రావణంలో ఎక్కువ సంఖ్యలో H⁺ అయాన్‌లను ఏర్పరిచే పదార్థాన్ని బలమైన ఆమ్లం అంటారు.
     ఉదా: HCl, H₂SO₄
* జల ద్రావణంలో తక్కువ సంఖ్యలో H⁺ అయాన్‌లను ఏర్పరిచే పదార్థాన్ని బలహీన ఆమ్లం అంటారు.
     ఉదా: CH₃COOH, H₂CO₃
* జల ద్రావణంలో ఎక్కువ సంఖ్యలో OH^- అయాన్‌లను ఏర్పరిచే పదార్థాన్ని బలమైన క్షారం అంటారు.
     ఉదా: NaOH
* జల ద్రావణంలో తక్కువ సంఖ్యలో OH^- అయాన్‌లను ఏర్పరిచే పదార్థాన్ని బలహీన క్షారం అంటారు.
     ఉదా: NH₄OH

* సార్వత్రిక సూచికను ఆమ్ల లేదా క్షారాల బలాలను తెలుసుకోవడానికి ఉపయోగిస్తారు.
* సార్వత్రిక సూచిక అనేక సూచికల మిశ్రమం.
* సార్వత్రిక సూచిక జల ద్రావణంలో హైడ్రోజన్ అయాన్‌ల వేర్వేరు గాఢతల వద్ద వేర్వేరు రంగులను సూచిస్తుంది.
* ద్రావణంలోని హైడ్రోజన్ అయాన్ గాఢతను సూచించడానికి సోరెన్‌సేన్ pH మానాన్ని ప్రవేశపెట్టాడు.
* ద్రావణంలోని హైడ్రోజన్ అయాన్ గాఢతను లెక్కించడానికి వాడే స్కేలును pH స్కేలు అంటారు.
* ఆమ్ల ద్రావణాలకు pH విలువ 0 నుంచి 7 వరకు ఉంటుంది. ఆమ్ల ద్రావణాలకు pH < 7
* క్షార ద్రావణాలకు pH విలువ 7 నుంచి 14 వరకు ఉంటుంది. క్షార ద్రావణాలకు pH > 7
* తటస్థ ద్రావణాల pH విలువ 7 కు సమానమవుతుంది. తటస్థ ద్రావణాలకు pH = 7
      ఉదా: స్వేదన జలం pH విలువ 7
* జీవ సంబంధ ప్రాణులన్నీ pH విలువల్లోని అతి స్వల్ప మార్పులకు లోబడి మాత్రమే జీవించగలవు.
* వర్షపు నీటి pH విలువ 5.6 కంటే తక్కువైతే దాన్ని ఆమ్ల వర్షం అంటారు.
* ఆమ్ల వర్షపు నీరు నదీ జలాల్లో కలిసినప్పుడు నదీ జలాల pH విలువలు తగ్గుతాయి. ఈ తక్కువ pH విలువలు ఉండే నదీ జలాల్లోని జలచరాల జీవనం సంకటంలో పడుతుంది.
* pH విలువ 5.5 కంటే తక్కువ అయితే దంత క్షయం ప్రారంభమవుతుంది.
* దంతాలపై పింగాణి పొర కాల్షియం ఫాస్పేట్‌తో తయారవుతుంది.    
* నోటిలో ఉన్న బ్యాక్టీరియా దంతాల మధ్య చిక్కుకుని చక్కెర లాంటి ఆహార కణాలను వియోగం చెందించి ఆమ్లాలను ఉత్పత్తి చేస్తాయి. కాబట్టి pH విలువ తగ్గుతుంది.
* ఆహారం తిన్న తర్వాత నోటిని క్షార స్వభావం ఉండే టూత్‌పేస్టు ఉపయోగించి శుభ్రపరచడం వల్ల ఉత్పత్తి అయ్యే ఆమ్లాలను తటస్థీకరించడం ద్వారా దంత క్షయాన్ని నివారించవచ్చు.
* జీర్ణక్రియలో మన జీర్ణాశయం హైడ్రోక్లోరిక్ ఆమ్లాన్ని విడుదల చేస్తుంది. ఇది జీర్ణాశయానికి నష్టం కలగకుండా మనం తిన్న ఆహారాన్ని జీర్ణం చేయడంలో ఉపయోగపడుతుంది.
* అజీర్తి సందర్భంలో మన జీర్ణాశయం అధిక పరిమాణంలో ఆమ్లాన్ని ఉత్పత్తి చేయడం వల్ల కడుపులో మంట, అసహనం కలుగుతాయి.
* యాంటాసిడ్‌లు కడుపులో అధికమైన ఆమ్లాన్ని తటస్థీకరిస్తాయి. మెగ్నీషియం హైడ్రాక్సైడ్ లేదా మిల్క్ ఆఫ్ మెగ్నీషియా యాంటాసిడ్‌గా ఉపయోగపడుతుంది.
* మొక్కలు ఆరోగ్యవంతంగా పెరగడానికి నిర్దిష్ట పరిమితిలో pHను కలిగియున్న మట్టి అవసరం.
* తేనెటీగ కుట్టినప్పుడు దాని కొండి ద్వారా ఆమ్లాన్ని పంపడం వల్ల తీవ్రమైన నొప్పి, దురద కలుగుతాయి. బేకింగ్ సోడా లాంటి బలహీన క్షారాన్ని తేనెటీగ కుట్టిన ప్రదేశంలో రుద్దితే నొప్పి తీవ్రత తగ్గుతుంది.
* ఆకులపై ముండ్లు (నూగు) ఉండే దూలగొండి మొక్క మనకు గుచ్చుకున్నప్పుడు అది మిథనోయిక్ ఆమ్లాన్ని శరీరంలోకి ప్రవేశపెడుతుంది. దానివల్ల తీవ్రమైన మంట కలుగుతుంది. దూలగొండి మొక్క గుచ్చుకున్న ప్రదేశంలో దుష్టిపాకు ఆకులతో రుద్దితే ఉపశమనం ఉంటుంది.
* ఆమ్లం క్షారంతో చర్య జరిపి లవణాన్ని ఏర్పరుస్తుంది.
* బలమైన ఆమ్లం, బలమైన క్షారాల మధ్య చర్య వల్ల ఏర్పడిన లవణాలు తటస్థ స్వభావాన్ని కలిగి ఉంటాయి. వాటి pH విలువ 7కు సమానం.
    ఉదా: NaCl, KCl
* బలమైన ఆమ్లం, బలహీనమైన క్షారాల నుంచి పొందే లవణాలు ఆమ్ల స్వభావాన్ని కలిగి ఉంటాయి. వాటి pH విలువ 7 కంటే తక్కువ.
    ఉదా: NH₄Cl, AlCl₃.
* బలమైన క్షారం, బలహీనమైన ఆమ్లాల నుంచి పొందే లవణాలు క్షార స్వభావాన్ని కలిగి ఉంటాయి. వీటి pH విలువ 7 కంటే ఎక్కువ.
ఉదా: Na₂CO₃, NaHCO₃
* బలహీన ఆమ్లం, బలహీన క్షారం నుంచి పొందే లవణాల స్వభావం ఆమ్లం, క్షారాల సాపేక్ష బలాల మీద ఆధారపడి ఉంటుంది.
* ఒకే విధమైన ధన అయాన్లను లేదా రుణావేశ రాడికల్స్‌ను కలిగి ఉన్న లవణాలను ఒకే కుటుంబానికి చెందినవిగా పరిగణిస్తారు.
ఉదా: NaCl, Na₂SO₄ లను సోడియం లవణాల కుటుంబానికి చెందినవిగా పరిగణిస్తారు.
* సోడియం క్లోరైడ్‌ను సామాన్య ఉప్పు లేదా టేబుల్ సాల్ట్ అంటారు. ఆహార పదార్థాల రుచిని పెంచడానికి సోడియం క్లోరైడ్ (NaCl)ను ఉపయోగిస్తారు.
* నిత్య జీవితంలో ఉపయోగించే సోడియం హైడ్రాక్సైడ్, బేకింగ్ సోడా, బట్టల సోడా, బ్లీచింగ్ పౌడర్ లాంటి ఎన్నో రకాల పదార్థాల తయారీకి సాధారణ ఉప్పు ముడి పదార్థంగా ఉపయోగపడుతుంది.
* సోడియం క్లోరైడ్ జల ద్రావణం (బ్రైన్ ద్రావణం) ద్వారా విద్యుత్‌ను ప్రవహింపజేసినప్పుడు అది వియోగం చెంది సోడియం హైడ్రాక్సైడ్ ఏర్పడుతుంది. ఆనోడ్ వద్ద క్లోరిన్, కాథోడ్ వద్ద హైడ్రోజన్ ఏర్పడతాయి.
     2 NaCl  + 2 H₂O  2 NaOH + Cl₂ + H₂
    (జ.ద్రా.)      (ద్ర)                (జ.ద్రా.)   (వా)  (వా)
* సోడియం హైడ్రాక్సైడ్‌ను గ్రీజ్‌ను తొలగించడానికి; సబ్బులు, డిటర్జెంట్లు, పేపరు తయారీకి; కృత్రిమ దారాలకు ఉపయోగిస్తారు.
* కాల్షియం ఆక్సీక్లోరైడ్ (CaOCl₂)ను సాధారణంగా బ్లీచింగ్ పౌడర్ అంటారు.
* తేమ లేని కాల్షియం హైడ్రాక్సైడ్ ద్వారా క్లోరిన్ వాయువును పంపినప్పుడు బ్లీచింగ్ పౌడర్ ఏర్పడుతుంది.
       Ca(OH)₂ + Cl₂  CaOCl₂ + H₂O

బ్లీచింగ్ పౌడర్ ఉపయోగాలు:
(i) వస్త్ర పరిశ్రమలో కాటన్, నారలను విరంజనం చేయడానికి; కాగితం పరిశ్రమలో కలప గుజ్జును విరంజనం చేయడానికి; దుస్తులను విరంజనం చేయడానికి దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.
(ii) రసాయన పరిశ్రమల్లో దీన్ని ఆక్సీకారిణిగా ఉపయోగిస్తారు.
(iii) తాగే నీటిలోని క్రిములను సంహరించడానికి క్రిమిసంహారిణిగా ఉపయోగిస్తారు.
(iv) క్లోరోఫామ్ తయారీలో కారకంగా ఉపయోగిస్తారు.
* బేకింగ్ సోడా లేదా వంటసోడా రసాయన నామం సోడియం హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్ లేదా సోడియం బైకార్బొనేట్ (NaHCO₃). వంటసోడా ఒక క్షయం చెందని బలహీనమైన క్షారం.
* NaCl జల ద్రావణం, అమ్మోనియా, కార్బన్‌ డైఆక్సైడ్ మిశ్రమాన్ని వేడిచేసినప్పుడు సోడియం హైడ్రోజన్ కార్బొనేట్ ఏర్పడుతుంది.
      NaCl + H₂O + CO₂ + NH₃  NH₄Cl + NaHCO₃

బేకింగ్ సోడా ఉపయోగాలు
(i) బేకింగ్ పౌడర్‌లో ప్రధాన అనుఘటకం NaHCO₃. దీంతోపాటు ఆమ్ల కాల్షియం డై హైడ్రోజన్ ఫాస్ఫేట్ Ca(H₂PO₄)₂, పిండి పదార్థాలు బేకింగ్ పౌడర్‌లో ఉంటాయి. సోడియం బై కార్బోనేట్ (NaHCO₃) బేకింగ్‌లో, బ్రెడ్, కేక్ తయారీలో పిండి పొంగడానికి, మృదువుగా మారడానికి CO₂ను విడుదల చేయడం ద్వారా ఉపయోగపడుతుంది.
      NaHCO₃ + H⁺  CO₂ + H₂O + Na^- (ఆమ్లం యొక్క సోడియం లవణం)
(ii) ఇది ఉదరంలో అధికంగా ఉన్న ఆమ్లాన్ని తొలగించడానికి యాంటాసిడ్‌గా ఉపయోగపడుతుంది.
(iii) దీన్ని అగ్నిమాపక యంత్రాల్లో మంటలు ఆర్పడానికి సోడా ఆమ్లంగా ఉపయోగిస్తారు.
(iv) ఇది బలహీనమైన యాంటీసెప్టిక్‌గా ఉపయోగపడుతుంది.
* వాషింగ్ సోడా లేదా బట్టల సోడా ఫార్ములా Na₂CO₃ . 10 H₂O
* బేకింగ్ సోడాను వేడి చేస్తే సోడియం కార్బొనేట్ ఏర్పడుతుంది.
      2 NaHCO₃  Na₂CO₃ + CO₂ + H₂O
* సోడియం కార్బొనేట్‌ను పునఃస్ఫటికీకరణం చేస్తే వాషింగ్ సోడా లభిస్తుంది.
        Na₂CO₃ + 10 H₂O  Na₂CO₃ . 10 H₂O

వాషింగ్ సోడా ఉపయోగాలు:
i) గాజు, సబ్బులు, కాగితం పరిశ్రమల్లో సోడియం కార్బొనేట్‌ను (వాషింగ్ సోడా) ఉపయోగిస్తారు.
ii) బోరాక్స్ లాంటి సోడియం సమ్మేళనాల తయారీకి దీన్ని ఉపయోగిస్తారు.
iii) గృహావసరాల్లో సోడియం కార్బొనేట్‌ను వస్తువులను శుభ్రపరచడానికి ఉపయోగిస్తారు.
iv) నీటి శాశ్వత కాఠిన్యతను తొలగించడానికి ఉపయోగిస్తారు.
* ఒక లవణం ఫార్ములా యూనిట్‌లో నిర్దిష్ట సంఖ్యలో ఉండే నీటి అణువులను స్ఫటిక జలం అంటారు.
* ఆర్ద్ర కాపర్ సల్ఫేట్ రసాయన ఫార్ములా CuSO₄. 5 H₂O.

* ఆర్ద్ర లవణాలకు కొన్ని ఉదాహరణలు:
      i) వాషింగ్ సోడా - Na₂CO₃ . 10 H₂O
      ii) జిప్సమ్ - CaSO₄ . 2 H₂O
* నీలి రంగులో ఉన్న ఆర్ద్ర కాపర్ సల్ఫేట్‌ను వేడి చేసినప్పుడు అది నీటి అణువులను కోల్పోయి తెల్లగా మారుతుంది.
* కాల్షియం సల్ఫేట్ హెమీహైడ్రేట్ (CaSO₄ .  H₂O) ను ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్ అంటారు.
* జిప్సమ్‌ను 373 K ఉష్ణోగ్రతకు వేడి చేసినప్పుడు ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్ ఏర్పడుతుంది. ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్ ఒక తెల్లని పొడి.
* శరీరంలో విరిగిన ఎముకలను తిరిగి సక్రమంగా అతికించడానికి వేసే కట్టులో డాక్టర్లు ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్‌ను ఉపయోగిస్తారు.
* ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్‌ను నీటితో కలిపినప్పుడు జిప్సం ఏర్పడటం వల్ల అది ఒక దృఢమైన ఘన పదార్థంగా మారుతుంది.
      CaSO₄ .  H₂O + 1  H₂O  CaSO₄ . 2 H₂O
        ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్                                    జిప్సం
* ప్లాస్టర్ ఆఫ్ పారిస్‌ను బొమ్మల తయారీలో; అలంకరణకు ఉపయోగించే పదార్థాల తయారీకి; గోడలు, ఇతర కట్టడాల ఉపరితలాలను నునుపు చేయడానికి ఉపయోగిస్తారు.
 

ఆమ్లాలు, క్షారాలు, లవణాలు

భావనల అమరిక చిత్రం: